© Borgis - Nowa Stomatologia 1/2011, s. 8-13
*Dorota Stańczak-Sionek
Wskazania do wykonywania stomatologicznych badań rentgenowskich u dzieci w świetle współczesnego piśmiennictwa
Indications for radiological examination in paediatric dentistry – review of the latest literature
Zakład Stomatologii Dziecięcej Instytutu Stomatologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Kierownik Zakładu: dr hab. med. Dorota Olczak-Kowalczyk
Summary
Indications and guidelines for dental radiological examination are used to increase effectiveness of the dental treatment and to reduce risk of radiation for the patient. Guidelines are established as a help for practitioner, but the dentist should every time individualized his decision for the use of radiographic examination. The author compared the newest guidelines for dental radiographic examinations of European Academy of Pediatric Dentistry (EAPD) and American Dental Examination (ADA). Due to newest literature there are no indication for routine systemic (screening) radiological examination at asymptomatic children, although we can see some pathologies on x-ray before they can be clinically visible. Bite-wings examination is especially useful in early detection of caries at interproximal (also oclusal) surfaces. They are more indicated at some age group, like: 5 years, 8-9 years, 12-14 years. Even then the decision about making x-ray can be done individually, after clininical examination, evaluation of patients medical history, family records, previous examinations and evaluation of caries risk.
Using the equipment of good quality, following rules of radiation protection and taking out all the information possible from already done x-ray examination should be the standard routine.
Badania radiologiczne są szeroko stosowane w stomatologii dziecięcej, ponieważ stanowią bardzo istotny element diagnostyki i leczenia. Wskazania do ich wykonania to: diagnozowanie próchnicy, urazy zębów, zaburzenia ząbkowania, niepróchnicowe choroby zębów.
Wykonuje się także badania radiologiczne u pacjentów asymptomatycznych, jako część przeglądu stomatologicznego oraz zdjęcia przesiewowe. Szczególną rolę odgrywają tu zdjęcia zgryzowo-skrzydłowe, które mają udokumentowaną skuteczność w wykrywaniu próchnicy na powierzchniach stycznych, np. według Mann i wsp. uwidoczniają dwa razy więcej ubytków niż badanie kliniczne (1, 2).
Biorąc pod uwagę fakt, że we współczesnej ochronie radiologicznej uznaje się, iż każda dawka promieniowania jonizującego jest potencjalnie rakotwórcza (3), a im młodszy organizm, tym większa szkodliwość energii jonizującej, stomatolog dziecięcy stoi przed podjęciem ważnej decyzji o potrzebie i przydatności oraz rodzaju zlecanego badania rentgenowskiego.
Aby ujednolicić wskazania do badań radiologicznych, tworzy się zalecenia i wytyczne, które są ważną pomocą zarówno dla początkujących, jak i doświadczonych lekarzy. Zalecenia te ulegają zmianom i modyfikacjom w miarę zmiany technik radiologicznych, nowych doniesień badawczych, a także zmian w epidemiologii dla danej populacji.
W poniższej pracy zestawiono aktualne wytyczne (guideline) opracowane przez czołowe organizacje i stowarzyszenia dentystyczne, takie jak EAPD (European Academy of Paediatric Dentistry) oraz ADA (American Dental Association) oraz piśmiennictwo odnoszące się do tych zaleceń.
ZALECENIA Europejskiej Akademii Stomatologii Dziecięcej (EAPD) DOTYCZĄCE STOSOWANIA BADAŃ RADIOLOGICZNYCH U DZIECI
Najważniejszą zasadą zlecania takiego badania jest poprzedzenie go badaniem klinicznym oraz analizą poprzednich badań rentgenowskich. Decyzja powinna być podjęta indywidualnie dla każdego pacjenta, a wszelkie ogólne wytyczne służą jedynie jako pomoc i wskazówka w planowaniu diagnostyki.
Wskazania do wykonywania zdjęć rentgenowskich u dzieci są następujące:
A. obiektywne, oparte na badaniu i aktualnych objawach:
– próchnica
– patologie miazgi i tkanek okołowierzchołkowych
– urazy
– zaburzenia ząbkowania
– zaburzenia rozwojowe
– przebarwienia zębów o nieznanej przyczynie
– planowanie i leczenie ortodontyczne
– wystąpienie obrzęku
– zwiększona ruchomość zęba o nieznanej przyczynie
– diagnozowanie krwawienia
– głębokie kieszenie przyzębne
– przetoki
– diagnozowanie nadwrażliwości zęba
– nietypowe przerwy między zębami lub migracje zębów
– niepowodzenie w rutynowym leczeniu
– nietypowa budowa, mineralizacja lub barwa zęba
– obserwacja przebiegu zaburzeń rozwojowych
– nieprawidłowości zgryzowe
– pomoc w diagnozowaniu chorób ogólnych
B. oparte na wywiadzie wstecznym:
– przebyty ból w wywiadzie wstecznym
– przebyty uraz w wywiadzie wstecznym
– badanie pozabiegowe
– rodzinne występowanie zaburzeń narządu żucia.
Jeśli badanie radiologiczne nie ma wpływu na zmianę diagnozy ani leczenia, i nie wnosi innych istotnych informacji, nie powinno być wykonane!
Dlaczego i kiedy zlecamy rutynowe badania przeglądowe, a zwłaszcza zdjęcia zgryzowo-skrzydłowe u dzieci, u których nie ma patologicznych objawów? Badania te zlecamy w celu wykrycia potencjalnej patologii, przede wszystkim próchnicy, zgodnie z zasadą wykrycia choroby we wczesnym stadium, zanim w badaniu klinicznym wystąpią jej objawy. W decyzji o badaniu przeglądowym ważna jest ocena skuteczności metody i sprzętu, którym dysponujemy. Równie istotne jest dokładne poinformowanie opiekunów dziecka o celowości danego badania i uzyskanie ich zgody. Obecnie zaleca się indywidualne podejście do badań przeglądowych i unikanie ślepego podążania za wytycznymi. Dopuszczalne jest niewykonanie badania u pacjenta w wieku, gdy zalecane są np. zdjęcia zgryzowo-skrzydłowe, jeśli w danym przypadku nie widzimy takiej potrzeby. Dobrze jest taką decyzję zanotować w karcie pacjenta wraz z uzasadnieniem, aby nie być posądzonym o zaniedbanie.
Istnieje obszerne piśmiennictwo dokumentujące skuteczność zdjęć zgryzowo-skrzydłowych w wykrywaniu ubytków na powierzchniach stycznych niewidocznych w badaniu klinicznym (2, 5, 6), a także w zębinie pod powierzchnią okluzyjną zębów (7-10).
Jednocześnie w ostatnich 2, 3 dekadach w związku ze zmianami epidemiologicznymi, a zwłaszcza redukcją frekwencji i aktywności próchnicy w krajach rozwiniętych oraz z doniesieniami z dziedziny ochrony radiologicznej uległy zmianie zalecenia odnośnie szerokiego rutynowego wykonywania tego typu zdjęć u dzieci.
Obecnie nie ma wskazań do szerokiego stosowania zdjęć rentgenowskich w celach skriningowych.
Każdorazowo lekarz dentysta musi zdecydować o potrzebie wykonania zdjęć zgryzowo-skrzydłowych u danego pacjenta, biorąc pod uwagę korzyści:
– wykrycie próchnicy niewidocznej w badaniu klinicznym,
– ocena głębokości ubytku,
– ocena postępu procesu chorobowego,
jak i potencjalną szkodliwość promieniowania jonizującego.
Okresy rozwojowe, w których szczególnie wskazane jest wykonanie zdjęć zgryzowo-skrzydłowych u dzieci zależą od następujących czynników:
– ogólnie dla całej populacji od częstości występowania i szybkości postępu próchnicy,
– indywidualnie dla danego dziecka od puw (PUW), higieny jamy ustnej, zwyczajów żywieniowych, stosowania fluoru, statusu socjoekonomicznego, co wiąże się z oceną ryzyka próchnicy.
UZĘBIENIE MLECZNE
W okresie uzębienia mlecznego wskazane jest wykonywanie przeglądowych zdjęć zgryzowo-skrzydłowych u pięciolatków, ponieważ w świetle ostatnich doniesień nawet w populacjach z ogólnie niską frekwencją próchnicy (Szwecja, Norwegia) w grupie dzieci 5-letnich więcej niż 1/3 ma ubytki na powierzchniach stycznych (4). Badania duńskich autorów wykazały, iż w tej grupie wiekowej zdjęcia zgryzowo-skrzydłowe pokazują od 10 do 60% więcej niż badanie kliniczne (11).
UZĘBIENIE MIESZANE
W tym okresie najbardziej wskazana jest kontrola radiologiczna powierzchni stycznych u dzieci dziewięcioletnich. Badania szwedzkiej populacji wykazały, że w tym wieku ok. 1/3 dzieci ma próchnicę na co najmniej jednej powierzchni dystalnej drugich trzonowców mlecznych, co zwiększa ok. 15-krotnie ryzyko próchnicy na stycznej powierzchni pierwszych trzonowców stałych (12).
Badanie rtg przeglądowe u dzieci w wieku 8-9 lat jest istotnym czynnikiem decydującym o terminach kolejnych badań zgryzowo-skrzydłowych, bo dzieci, u których nie stwierdza się w tym wieku ubytków powierzchni stycznych, włączając w to zęby pierwsze trzonowe stałe, mają bardzo dużą szansę zachowania tych powierzchni zdrowych do 12-tego roku życia (13).
MŁODE UZĘBIENIE STAŁE
Wiek między 12. a 14. rokiem życia, czyli na rok, dwa przed ukazanie się przedtrzonowców i drugich trzonowców to termin podstawowego badania przeglądowego zgryzowo-skrzydłowego (14).
Ważne jest jednak, aby nie wykonywać tych badań jako rutynowych, a każdorazowo kierować się wskazaniami indywidualnymi i wykluczać dzieci o bardzo nieznacznym ryzyku próchnicy.
JAK CZĘSTO ZLECAĆ KOLEJNE ZDJĘCIA ZGRYZOWO-SKRZYDŁOWE?
Dla każdego pacjenta należy poddać analizie ryzyko próchnicy, opierając się także na poprzednich badaniach rtg powierzchni stycznych.
NISKIE RYZYKO – brak próchnicy na powierzchniach stycznych bądź okazjonalnie ubytek na tych powierzchniach bez innych objawów zwiększonego ryzyka próchnicy – co 2-3 lata.
WYSOKIE RYZYKO – ubytki próchnicowe szkliwa i zębiny na powierzchniach stycznych – kolejne kontrole rtg w odstępie 1 roku.
Przykłady pacjentów wysokiego ryzyka:
– uzębienie mieszane, ząb pierwszy trzonowy stały z ubytkiem na powierzchni stycznej sięgającym co najmniej do połowy głębokości szkliwa,
– 12-13 lat, co najmniej jeden ubytek styczny sięgający do zębiny lub/i co najmniej trzy ubytki styczne w szkliwie,
– powierzchnie styczne z co najmniej jednym nieleczonym ubytkiem w zębinie,
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Mann J et al.: Assessment of the DMF-S index with the use of bitewing radiographs. Oral Surg Oral Med Orel Pathol 1989; 68: 661-665. 2. Kidd EAM, Pitts NB: A reappraisal of the value of the bitewing radiograph in the diagnosis of posterior approximal caries. Br Dent J 1990; 169: 195-200. 3. Smith NJ: Risk assessment: the philosophy underlying radiation protection. Int Dent J 1987; 37: 43-51. 4. Espelid I, Mejare I, Weerheijm K: Guidelines on the use of dental radiographs in Paediatric Dentistry: an EAPD policy document, www.eapd.gr/Guidelines/Guidelines_Radiographs.htm 2010. 5. Faculty Selection criteria for dental radiography/Faculty of General Dental Practitioners (UK). Royal College of Surgeons of England, Faculty of General Dental Practitioners (UK), London, 1998. 6. Stephen KW et al.: Comparison of fiber optic transillumination with clinical and radiographic caries diagnosis. Community Dent Oral Epidemiol 1987; 15: 90-4. 7. Espelid I, Tveid AB, Fjelltveit AB: Variations among dentists in radiographic detection of occlusal caries. Caries Research 1994; 28: 169-75. 8. Ie YL, Verdonschot EH: Performance of diagnostic systems in occlusal caries detection compared. Community Dent Oral Epidemiol 1994; 22: 187-91. 9. Nytun RB, Raadal M, Espelid I: Diagnosis of dentin involvement occlusal caries based on visual and radiographic examination of teeth. Scand J Dent Res 1992; 100: 144-8. 10. Wentzel A et al.: Depth of occlusal caries assessed clinically, by conventional film radiographs, and by digitized, processed radiographs. Caries Rres 1990; 24: 327-33. 11. Roeters J: Prediction of future caries prevalence in preschool children. Nijmegen, 1992. 12. Mejare I, Stenlund H: Caries rates for the mesial surface of the first permanent molar and the distal surface of the second primary molar from 6 to 12 years of age in Sweden. Caries Res 2000; 34: 454-61. 13. Weerheijm KL, Kidd EA, Groan HJ: The effect of fluoridation on the occurrence of hidden caries in clinically sound occlusal surfaces. Caries Res 1997; 31: 30-4. 14. De Vries HC, Ruiken HM, Konig KG: Radiographic versus clinical diagnosis of approximal carious lesions. Caries Res 1990; 24: 364-70. 15. Quist V, Johannesen l, Bruun M: Progression of aproximal caries in relation to iatrogenic preparation damage. J Dent Res 1992; 71: 1370-3. 16. Mejare I, Kallestal C, Stenlund H: Incidence and progression of approximal caries from 11 to 22 years of age in Sweden: A prospective radiographic study. Caries Res 1999; 33: 93-100. 17. An update on radiographic practices: information and recommendations. J Am Dent Association 2001; 132: 234-238. 18. Różyłło TK, Różyłło-Kalinowska I: Radiologia Stomatologiczna. PZWL, Warszawa 2007. 19. Smith NJ: Selection criteria for dental radiography. Br Dent J 1992; 173: 120-1. 20. Versteeg CH et al.: An evaluation of periapical radiography with a charge-coupled device. Dentomaxillofac Radiol 1998; 27: 97-101. 21. Hintze H: Screening with conventional and digital bite-wing radiography compared to clinical examination alone for caries detection in low-risk children. Caries Res 1993; 27: 499-504. 22. Guidelines for prescribing dental radiographs. American Dental Association, US Food and Drug administration, Radiation-Emitting Products, chart: Guidelines for Prescribing Dental Radiographs. www.Fda.Gov/Radiation-EmittingProducts/ Radiation-EmittingProductsand Procedure 2006. 23. Kantor ML: Longitudinal trends in the use of individualized radiographic examinations at dental schools in the United States and Canada. J Dent Educ; 70(2). 24. Frame PS, Sawai R, Bowen WH: Preventive dentistry: practitioners’ recommendations for low-risk patients compared with scientific evidence and practice guidelines. Am J Prev Med 2000; 18(2): 159-161. 25. Bohay RN, Stephens RG, Kogon SL: Radiographic examination of children. A survey of prescribing practices of general dentists. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1995; 79: 641-5.
