© Borgis - Nowa Stomatologia 2/2011, s. 56-61
Adrianna Polewaczyk1, Marta Plichta1, Paulina Modzelewska1, Magda Matyjaszczyk1, *Anna Turska-Szybka2
Znaczenie sposobu odżywiania w zapobieganiu chorobie próchnicowej u dzieci poniżej 3. roku życia
The meaning of nutrition in the prevention of early childhood caries
1Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie Stomatologii Dziecięcej Instytutu Stomatologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
2Opiekun Studenckiego Koła Naukowego przy Zakładzie Stomatologii Dziecięcej Instytutu Stomatologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Summary
Introduction: Proper feeding of the child is necessary for the general development, including the development of the oral health. A diet that provides all elements needed to growth , as well as the order and type of entering new foods and their texture affect the development of stomatognathic system and prevent carious disease. Note on multifactorial etiology of decay, and on the role of nutrition in its prevention.
Aim of the study: Analysis of the correlation between feeding children under 3 years of age and the frequency and intensity of the carious disease.
Material and methods: The survey study included 100 children (54 boys and 45 girls) aged from 12 to 28 months ( patients of Department of Pedodontics Dentistry IS WUM in Warsaw). Clinical trials evaluate the ratio of the intensity of the decay (puw), superficial indicator intensity of the decay (puw p), and were supported by questionnaire research of parents. Parents answered questions related to the diet in the infantile period and after infantile period.
Results: In the group the value indicators of puw and puw p were: puw – 3.03, puw p – 5.6. The results were higher among girls and higher in elderly children. Frequency of decay in the test group was 55%. Dependency on the intensity of the process has been found from the diet of children both in the infantile period and after the infantile period. The factors which have the greatest importance were: the way of feeding in the infantile period, the time of feeding with spoon, supplementation of vitamin D.
Conclusions: Recommendations of the pediatric on the feeding of young children has an impact not only on general health, but also on the health of the mouth. It appears that the time of making changes in the way of feeding (introduction of food other than milk, way of feeding, elimination of breastfeeding/bottle) has a significant impact on the development of tooth decay among youngsters.
WPROWADZENIE
Próchnica jest chorobą o złożonej etiologii. Według Mathewsona na jej rozwój wpływają cztery podstawowe czynniki: odpowiednia flora bakteryjna, podatność tkanek zęba, substrat dla bakterii czyli węglowodany oraz czas w jakim bakterie wytwarzające kwasy działają na tkanki zęba. (1-4) Jako że na podatność tkanek zęba (uwarunkowane genetycznie) oraz obecność biofilmu (tworzy się już w kilka minut po zabiegu higienicznym) nie mamy wpływu, w niniejszym opracowaniu zajmiemy się wpływem substratu oraz czasem działania szkodliwych produktów na tkanki zęba.
Praca ma na celu ocenę wpływu prawidłowego żywienia w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym na intensywność procesu próchnicowego u dzieci w wieku 12-28 miesięcy. W badanej grupie intensywność próchnicy była wysoka (puw = 3,03, puw p = 5,6) i wyższa u płci żeńskiej (puw = 3,06, puw p = 5,84) niż męskiej (puw = 3, puw p = 5,4). Odnotowano istotną zależność między intensywnością próchnicy a niektórymi czynnikami żywieniowymi.
WSTĘP
Odpowiednie żywienie jest niezbędne dla prawidłowego rozwoju i wzrostu dziecka, zapobiega chorobom z niedoborów, korzystnie wpływa na rozwój narządu żucia (1, 2). Społeczeństwo powinno być szeroko informowane o rzeczywistej istocie prawidłowego żywienia dzieci, by w okres rodzicielstwa wkraczano z odpowiednim zasobem wiedzy mającym na celu umożliwienie dziecku jak najlepszych warunków rozwoju (3-5).
Podczas aktualizowania i zmiany danych dotyczących zasad prawidłowego żywienia dzieci uwzględniane są najnowsze wiadomości. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami żywienia, dziecko do 6. miesiąca życia należy karmić wyłącznie piersią lub sztucznie (butelką). Pierwsze dodatkowe pokarmy, poza mlekiem, typu zupy jarzynowe, przeciery z gotowanym mięsem, kaszki, kleiki, soki owocowe, należy wprowadzać nie wcześniej niż w 5.-6. miesiącu życia. W tym też okresie rozpoczynamy karmienie dziecka za pomocą łyżeczki (6). Ta zmiana umożliwia dostarczanie dziecku innego niż mleko pokarmu i ułatwia wykształcenie dorosłego typu połykania. Pokarmy stałe, stymulujące nie tylko odruch odgryzania i żucia, ale także zwiększające wydzielanie śliny, włączamy około 10. miesiąca życia. Od momentu wprowadzania dodatkowych pokarmów do diety niemowlęcia kontynuujemy karmienie piersią na żądanie do 12. miesiąca życia dziecka (6).
W miarę wyrzynania kolejnych zębów mlecznych rodzice powinni starać się zmieniać konsystencję pokarmów i przechodzić z płynnych, kleistych na twarde, które stymulują do żucia, zapobiegając wykształceniu się tak zwanego „leniwego żucia”, którego skutkiem z kolei może być brak ścierania guzków zębów mlecznych i brak wysunięcia łuku dolnego do przodu, co może skutkować w przyszłości dotylnymi wadami zgryzu (7).
Ważnym aspektem prawidłowego żywienia niemowląt jest suplementacja substancji odżywczych, których podaż wraz z pokarmem nie pokrywa dziennego zapotrzebowania małego dziecka. Głównie zwraca się uwagę na dostarczanie witaminy D w związku z profilaktyką przeciwkrzywiczą, podaż żelaza i fluoru. Obecnie odchodzi się od stosowania endogennego fluoru w postaci tabletek (1).
Prawidłowe żywienie jest jednym z wielu aspektów zapobiegania próchnicy (1-5). Znaczenie miejscowego wpływu pokarmu na występowanie i przebieg choroby próchnicowej wykazano w licznych badaniach i obserwacjach. Próchnicotwórcze działanie pokarmu polega na wytwarzaniu przez bakterie kwasów powstałych jako produkty uboczne po zmetabolizowaniu węglowodanów. Powstałe kwasy powodują obniżenie pH w jamie ustnej, co prowadzi do demineralizacji tkanek zębów. Czas, w jakim pH po posiłku znajduje się na poziomie próchnicotwórczym, wynosi 30 minut, celowe więc i zrozumiałe jest, iż posiłki powinny być podawane minimum w odstępach 2-godzinnych (1). Zbyt częste spożywanie przekąsek prowadzi do permanentnego ataku kwasów na powierzchnię zęba. Ważne jest, aby słodkie napoje i soki również traktować jako „słodką przekąskę” (7-14). Wysoka zawartość cukrów, nierzadko substancji słodzących, a także naturalnych kwasów również prowadzi do obniżenia pH.
Naturalnym buforem, który ma normalizować pH, a także oczyszczać powierzchnię zębów, jest ślina. Fizjologicznie w okresie nocnym dochodzi do zmniejszonego wydzielania śliny a co za tym idzie do zmniejszonych zdolności obronnych przed próchnicotwórczym działaniem zalegających resztek pokarmowych. Dlatego też powinno zrezygnować się z pojenia i karmienia w nocy (1, 8-14). Alternatywą w takiej sytuacji pozostaje woda, która wykazuje obojętne działanie na struktury jamy ustnej.
Konsystencja przyjmowanego pokarmu odgrywa również kluczową rolę (11-14). Im krótszy kontakt zęba z pokarmem, tym krótszy czas na metabolizowanie go przez bakterie i wytworzenie kwasów. W związku z tym nie poleca się spożywania pokarmów o wysokiej lepkości i tym samym przedłużonej retencji na powierzchni zębów (1, 5). Do grupy niezalecanych produktów należą m.in. biszkopty, ciasteczka. Dużo mniejszy współczynnik kariogenności posiada np. czekolada, która szybko zostaje rozpuszczona, nie zalega w miejscach szczególnie narażonych na retencję co sprawia, że obniżone pH ulega normalizacji w krótkim czasie (5).
Choroba próchnicowa przebiega ze szczególną dynamiką we wczesnym dzieciństwie, gdyż nowo wyrznięte zęby są słabo zmineralizowane (1, 8-11). Dlatego ważne jest właściwe odżywianie dzieci w tym okresie, aby zapobiec demineralizacji, a z drugiej strony stworzyć warunki do prawidłowej mineralizacji. Należy mieć na względzie zarówno jakość pokarmów, aby dostarczać odpowiednich składników mineralnych, jak i częstotliwość dostarczania pożywienia.
CEL PRACY
Celem pracy jest analiza korelacji między częstością i intensywnością występowania choroby próchnicowej a sposobem odżywiania u dzieci w wieku żłobkowym.
MATERIAŁ I METODY
Zbadano 100 dzieci (55 chłopców, 45 dziewczynek) w wieku od 12 do 28 miesięcy, będących pacjentami Zakładu Stomatologii Dziecięcej IS WUM w Warszawie. Badania kliniczne oceniały wskaźnik intensywności próchnicy (puw), powierzchniowy wskaźnik intensywności próchnicy (puw p), frekwencję próchnicy i zostały uzupełnione badaniami ankietowymi rodziców. Opiekunowie odpowiadali na pytania związane ze sposobem odżywiania w okresie niemowlęcym (wiek w miesiącach, w którym wprowadzono pokarm inny niż mleko; wiek, w którym wprowadzono pokarm stały; wiek, w którym wprowadzono karmienie łyżeczką; wiek, w którym odstawiono pierś/butelkę; profilaktyka przeciwkrzywicza) oraz poniemowlęcym (dzienna liczba przekąsek w postaci owoców; dzienna liczba posiłków – głównych i przekąsek – z produktami mlecznymi; spożywanie pokarmów twardych i częstość ich spożywania, suplementacja fluoru). Badania kliniczne przeprowadzane były w salach klinicznych Zakładu Stomatologii Dziecięcej, w pozycji siedzącej dziecka, przy pomocy lusterka i zgłębnika w świetle lampy stomatologicznej. Dla każdego dziecka wykonany został diagram zębowy.
Wartości wskaźników puw (suma liczby zębów z próchnicą – p, liczby zębów z wypełnieniem – w, liczby zębów usuniętych z powodu próchnicy – u) oraz puw p (suma liczby powierzchni z widocznym procesem próchnicowym – p, liczby powierzchni wypełnionych – w, liczby powierzchni zębów usuniętych z powodu próchnicy – u) zostały obliczone oddzielnie dla każdego dziecka, dla dziewczynek i dla chłopców oraz dla całej badanej grupy. Oddzielnie obliczono liczbę zębów objętych próchnicą (p), zębów wypełnionych (w) i usuniętych z powodu próchnicy (u) w odcinku przednim i bocznym. Wartość frekwencji próchnicy uzyskano poprzez obliczenie procentu dzieci wykazujących objawy aktywnej choroby próchnicowej względem całej badanej populacji.
Badanie ankietowe dotyczyło sposobu żywienia dziecka zarówno przed okresem badanym, w okresie niemowlęcym (wiek, w którym wprowadzono pokarm inny niż mleko; wiek, w którym wprowadzono pokarm stały; wiek, w którym wprowadzono karmienie łyżeczką; wiek, w którym odstawiono pierś/butelkę, suplementacja witaminy D), jak również w okresie poniemowlęcym (dzienna liczba przekąsek w postaci owoców; dzienna liczba posiłków – głównych i przekąsek – z produktami mlecznymi; spożywanie pokarmów twardych i częstość ich spożywania, suplementacja fluoru).
Zebrane dane z badań: klinicznego i ankietowego poddano analizie statystycznej przy użyciu programu STATISTICA 8 dla systemu Windows oraz Microsoft Exel pakietu MS Office 2010. Uzyskane wyniki zanalizowano wykorzystując metodę analizy korelacji przy pomocy testu Chi2 Pearsona przy ustalonym wskaźniku istotności p < 0,05.
WYNIKI
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Szpringer-Nodzak M, Wochna-Sobańska M: Stomatologia wieku rozwojowego. PZWL, Warszawa 2006; 251-261, 275-280, 300-304. 2. Karłowska I: Zarys współczesnej ortodoncji. PZWL, Warszawa 2008; 61, 62-68, 314-320. 3. Banaszek D: Czy potrzeba jest edukacja stomatologiczna wśród osób uczęszczających do szkół rodzenia? Przegl Stomat Wieku Rozwoj 2002; 2, 27-30. 4. Strużycka I et al.: Efektywne sposoby promocji jamy ustnej. Czas Stomat 2005; 6, 392-396. 5. Rogalska A, Zieleniewicz K, Mikołajczyk M, Pypeć J: Poziom wiedzy rodziców na temat stanu jamy ustnej dzieci. Nowa Stom 2004; 2, 80-82. 6. Książyk JB, Weker H: Nowe zalecenia żywienia niemowląt od roku 2007. Pediatria Współczesna. Gastroenterologia. Hepatologia. Żywienie Dziecka 2007; 9, 4, 292-297. 7. Łabiszewska-Jaruzelska F: Ortopedia szczękowa zasady i praktyka, PZWL, Warszawa 1997; 33-42. 8. Stańczak-Sionek D, Szpringer-Nodzak M, Remiszewski A: Zastosowanie badań ankietowych do oceny ryzyka próchnicy wczesnej u dzieci do trzeciego roku życia. Nowa Stom 2006; 1, 3-10. 9. Szczepańska J: Prognozowanie występowania próchnicy u dzieci w oparciu o wieloaspektową analizę czynników ryzyka – część I. Nowa Stom 2001; 4, 3-11. 10. Szczepańska J: Prognozowanie występowania próchnicy u dzieci w oparciu o wieloaspektową analizę czynników ryzyka – część II. Nowa Stom 2002; 1, 3-7. 11. Szczepańska J, Wochna-Sobańska M: Identyfikacja czynników ryzyka zachorowania na próchnicę występujących u dzieci do trzeciego roku życia. E-Dentico 2004; 4, 32-35. 12. Bagińska J: Próchnica wczesna – problem nie tylko stomatologiczny. Nowa Stom 2004; 3, 128-132. 13. Szczepańska J: Wpływ różnych aspektów higieny jamy ustnej na występowanie próchnicy u dzieci w okresie poniemowlęcym. Nowa Stom 2003; 1, 4-9. 14. Sobiech I, Sobiech P, Remiszewski A, Poppe K: Czynniki etiologiczne próchnicy w uzębieniu mlecznym dzieci w wieku 3 i 4 lat. Badania kliniczne i ankietowe. Nowa Stom 2004; 2, 56-61. 15. Olczak-Kowalczyk D, Kowalczyk W: Odżywianie a zdrowie jamy ustnej dzieci. Magazyn Stomatologiczny 2010; 6, 48-56. 16. Ignyś I: Najczęstsze błędy żywieniowe. (w:) Żywienie dzieci w zdrowiu i chorobie. (red.) M. Krawczyński, Help-Med. s.c., Kraków 2008; 61-62. 17. van Everdingen T et al.: Parents and nursing-bottle caries. ASDC J Dent Child 1996; 63 (4): 271-4. 18. Ismail AI: Prevention of early childhood caries. Community Dent Oral Epidemiol 1998; 26: Supp. 1:49-61. 19. Marino RV et al.: Nursing bottle caries: characteristics of children at risk. Clin. Pediatr. (Phila) 1989; 28 (3): 129-131. 20. Valaitis R et al.: A systematic reviev of the relationship beetwen breastfeeding and early childhood caries. Can J Public Health 2000; 91 (6): 411-7. 21. Banaszek D: Świadomość i zachowania zdrowotne matek objętych edukacją stomatologiczną w szkole rodzenia oraz stan narządu żucia ich dzieci w wieku 2-5 lat. Nowa Stom 2006; 4, 140-145. 22. Wierzbicka M et al.: Świadomość i zachowania zdrowotne matek małych dzieci w Polsce z początkiem nowego tysiąclecia. Stomat Współczesna 2003; 10, 4, 8-12. 23. Grzesiak I, Kaczmarek U: Ocena gotowości do zmian postaw i zachowań prozdrowotnych matek dzieci do trzech lat. Dent Med Probl 2003; 40, 2, 287-293. 24. Iwanicka-Grzegorek E, Kępa-Prokopienko J, Pierzynowska E: Świadomość zdrowotna rodziców dzieci w wieku przedszkolnym – badania ankietowe. Nowa Stom 2007; 1, 8-12.
