© Borgis - Nowa Stomatologia 3/2011, s. 128-133
*Ewa Iwanicka-Grzegorek, Marlena Puczyłowska-Rybaczyk
Terapeutyczne i diagnostyczne zastosowanie lasera w schorzeniach jamy ustnej
Therapeutical and diagnostic application of laser in oral cavity diseases
Zakład Stomatologii Zachowawczej Instytutu Stomatologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Warszawie
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. med. Elżbieta Jodkowska
Summary
Introduction: Laser-assisted therapy is increasingly used nowadays as a helpful way to treat medical conditions in the oral cavity, its especially interesting aspect being laser biostimulation (laser therapy). For this purpose low and medium power lasers are mainly used. Biostimulation gives the effect equal to the use of analgesics or anti-inflammatory medications and it also considerably shortens the time of therapy.
Aim of the study: The aim of this article is to present how biostimulative lasers can affect body tissues, what processes take place in the tissues after being stimulated by the laser-transmitted light, as well as indicating possibilities of utilizing laser biostimulation in treatment of medical conditions in the oral cavity.
Conclusion: Laser-assisted therapy proves a highly-effective therapeutic method. Laser therapy for biostimulation is characterized by an analgesic and anti-inflammatory effect, can prevent swelling, accelerates regeneration of wounded tissues and significantly reduces the risk of infection. Due to all these features laser irradiation can be widely used to treat various medical conditions of the oral cavity and also can be found useful to prevent such conditions.
WPROWADZENIE
Na podstawie wieloletnich obserwacji można stwierdzić, że wykorzystanie laserów we współczesnej stomatologii staje się standardem praktyki lekarza dentysty. Jak się wydaje, dzieje się tak dlatego, że efekty jakie są możliwe do osiągnięcia dzięki tym urządzeniom nie mogą być uzyskane w równie zadawalającym stopniu przy zastosowaniu innych metod. Obecnie w bardzo wielu gabinetach stomatologicznych wykorzystuje się przynajmniej jeden z kilku typów laserów dentystycznych. To wykorzystanie dotyczy przede wszystkim laserów terapeutycznych o małej i średniej mocy, które są wyjątkowo pomocne w działaniach przeciwbólowych oraz przeciwzapalnych. Szczególnie interesująca jest zatem problematyka zastosowania lasera w leczeniu schorzeń jamy ustnej, w tym możliwości wykorzystania biostymulacji laserowej (laseroterapia). Właśnie ten aspekt jest przedmiotem omówień zaprezentowanych w niniejszym artykule. Dla porządku należy jednak zauważyć, że w stomatologii coraz częściej wykorzystuje się również lasery o dużej mocy, które znajdują zastosowanie przede wszystkim w zakresie specjalistycznych zabiegów chirurgicznych. Do najbardziej rozpowszechnionych laserów dużej mocy należą trzy najważniejsze: laser chirurgiczno-zabiegowy na dwutlenku węgla, tzw. laser CO2, laser do zabiegów endodontycznych i mikrochirurgii kontaktowej, tzw. laser jagowo-neodymowy (YAG:Nd) oraz laser do opracowywania twardych tkanek zęba, między innymi ubytków próchnicowych, tzw. laser jagowo-erbowy (YAG:Er) (1-3). Do laseroterapii stosowane są zaś lasery zaliczane do pierwszej grupy, tj. niskoenergetyczne. Biorąc pod uwagę materiał laserujący, wśród laserów biostymulacyjnych można wyróżnić dwa rodzaje: półprzewodnikowe – diodowe oraz gazowe, tj. helowo-neonowe (He:Ne). Lasery półprzewodnikowe generują promieniowanie o długości fali 630-980 nm, a helowo-neonowe o długości 632,8 nm.
LASEROTERAPIA – CHARAKTERYSTYKA PROCESU
Laseroterapia, a dokładniej biostymulacja laserowa, to reakcja tkanek na naświetlanie słabą wiązką laserową o długości fali świetlnej od 630 do 1100 nm, co odpowiada barwom od jaskrawej czerwieni, do niewidzialnej podczerwieni. W tym właśnie przedziale absorbcja wody i barwników zawartych w tkankach jest najmniejsza, co umożliwia głębokie (nawet do 6 cm) wnikanie światła do wnętrza organizmu i tym samym pozwala uzyskać pożądany efekt terapeutyczny. Biostymulację prowadzi się wyłącznie laserami o małej i średniej mocy, zwykle od 2 do 200 mW. Terapia laserowa może być stosowana jako monoterapia lub terapia uzupełniająca przy leczeniu farmakologicznym, fizjoterapii i innych metodach leczenia (4).
Działanie światła laserowego wywołuje efekt przeciwbólowy, co jest następstwem przemian zachodzących w komórkach, włóknach nerwowych, jak również na poziomie centralnym. Podniesienie progu bólowego tkanek jest efektem procesów takich jak: pobudzenie mechanizmu mitochondriów, zwiększenie potencjału energetycznego i wyrównanie potencjału spoczynkowego oraz stabilizacji błon komórkowych (5).
Promieniowanie światła laserowego wywołuje szereg zmian zachodzących wewnątrz komórki. Energia laserowa pochłaniana przez enzymy mitochondrialne wywołuje miejscowy wzrost temperatury, który powoduje zwiększenie przepuszczalności i przewodności błony mitochondrium. Prowadzi to do ułatwionego napływu do mitochondriów składników cyklu Krebsa i zwiększenia produkcji wysokoenergetycznych cząsteczek ATP. Poza tym opisuje się, iż w przypadku działania tych laserów stwierdzono wzrost syntezy DNA, RNA i liczby mitochondriów prowadzących do proliferacji komórek. Wykazano także, że pod wpływem niskoenergetycznej wiązki wzrasta populacja limfocytów T, które poprzez miejscowe uwalnianie czynników wzrostu oraz limfokin i interleukin, odgrywają istotną rolę w regeneracji tkanki zapalnej. W czasie oddziaływania laserów małej mocy wzrasta także aktywność monocytów, makrofagów i neutrofilów, co prowadzi do zwiększenia miejscowej odporności komórek organizmu. Jak wynika z przeprowadzonych doświadczeń, lasery biostymulacyjne zwiększają okresowo poziom przeciwciał, co przyspiesza proces gojenia i wydłuża okres remisji tych schorzeń.
Efekt przeciwzapalny, uzyskany po zastosowaniu lasera biostymulacyjnego jest wywoływany także dzięki miejscowemu wzrostowi serotoniny uwalnianej z płytek krwi, która powoduje obkurczenie naczyń krwionośnych. Zaobserwowano także zmianę stężenia histaminy i heparyny, która umożliwia poprawę mikrokrążenia, dzięki czemu obrzęki pourazowe mogą ulegać wydajnemu i szybkiemu wchłonięciu. Światło lasera wpływa także na hamowanie wzrostu przepuszczalności naczyń krwionośnych, jak również narastania obrzęku w ostrej fazie zapalenia oraz formowania się ziarniny.
Mechanizm działania przeciwzapalnego laserów biostymulacyjnych polega głównie na pobudzaniu do zwiększonego wytwarzania cytokin, a szczególnie prostaglandyn (PGE i PGF), które powodują poszerzenie naczyń i stabilizację ciśnienia osmotycznego, co zwiększa metabolizm tkanek. W efekcie tych procesów dochodzi do szybszego powstania krążenia obocznego i drenażu ognisk zapalnych drogą naczyń limfatycznych. Wynikiem powyższego staje się przyspieszenie ich uprzątania, wchłanianie wysięku i zanikanie obrzęków.
Z kolei rola niskoenergetycznych laserów w przyspieszaniu procesu regeneracji kości polega m.in. na pobudzaniu w ogniskach zapalnych rozplemu fibroblastów oraz na stymulacji tych komórek do wzmożonej produkcji prekolagenu, który wydzielany jest do substancji podstawowej. Jest on budulcem nowo tworzących się włókien kolagenowych, stanowiących podstawę zrębu, na którym odkładają się sole mineralne w procesie regeneracji tkanki kostnej. Laseroterapia zapewnia również stymulację procesów metabolicznych w makrofagach i osteoblastach, które odgrywają podstawową rolę w regeneracji tkanki kostnej (6).
ZASTOSOWANIE LASERÓW BIOSTYMULACYJNYCH W STOMATOLOGII
Obecnie używa się głównie laserów biostymulacyjnych półprzewodnikowych o mocy maksymalnej 50 mW (najczęściej zaś 20-30 mW). W stomatologii znajdują one zastosowanie głównie w nieinwazyjnym leczeniu chorób błony śluzowej, znieczulaniu i zatrzymywaniu krwawienia. Promieniowanie laserowe poprzez swoje właściwości sterylizujące działa przeciwzapalnie i przeciwobrzękowo. Wiązka laserowa skutecznie aktywizuje regenerację komórek, a poprzez zwiększenie produkcji przeciwciał prowadzi do pobudzenia systemu immunologicznego do działania. Zastosowanie lasera biostymulacyjnego poprawia terapeutyczne efekty zabiegów, zmniejsza ryzyko infekcji oraz istotnie przyspiesza regenerację uszkodzonych tkanek (7, 8).
Przed podjęciem terapii laserem biostymulacyjnym należy wyeliminować mechaniczne czynniki drażniące. Stosując odpowiednio dobrane dawki, osiąga się maksymalny stopień skuteczności (MSS) – jest to współzależność między ilością mocy światła lasera, jaką należy stosować w leczeniu, a ilością mocy spożytkowanej przez tkanki. Właściwe dawkowanie promieniowania laserowego stosowanego w stomatologii zależne jest od rodzaju schorzenia podlegającego leczeniu. Stany ostre naświetla się małymi dawkami energii (0,5-5 J). W stanach przewlekłych są zaś wymagane dawki dwukrotnie większe (1-10 J). Również czas stosowania laseroterapii zależy od rodzaju schorzenia. Stany ostre wymagają krótkiego czasu naświetlania i częstszych zabiegów, stany przewlekłe zaś dłuższego czasu naświetlania i odstępów czasowych (2-3 dni pomiędzy nimi) (9).
Zastosowanie lasera biostymulacyjnego przed rozpoczęciem opracowywania ubytku próchnicowego podnosi u pacjenta próg bólu i przez to czyni zabieg znacznie mniej bolesnym. Lasery te są bardzo użyteczne w zabiegach przeciwbólowych przy stomatopatiach protetycznych, ropniach przyzębia, paradontopatiach, obrzękach, opryszczce wargowej, zapaleniach miazgi. Działanie lasera powoduje przyspieszenie gojenia się ran po zabiegach ekstracji, przecinania wędzidełka i resekcji, a ponadto przy przewlekłych zapaleniach tkanki okołozębowej. Użycie lasera zapobiega stanom zapalnym i jest bardzo przydatne w leczeniu nerwobólów. Dzięki użyciu lasera biostymulacyjnego zmniejszyć można krwawienie i przyspieszyć gojenie po zabiegu, a także możliwe jest likwidowanie ognisk zapalnych (10, 11).
Interesującą metodą jest dezynfekcja kanałów aktywowana światłem (Photo-Activated Oral Desinfection – P.A.D.). Metoda ta polega na połączeniu roztworu sensybilizatora (substancja ta jest najczęściej barwnikiem) ze światłem lasera niskoenergetycznego. Sensybilizator jest absorbowany przez komórki mikroorganizmów. Światło lasera powoduje jego pobudzenie, rozpoczynając kaskadę reakcji chemicznych. W końcowej fazie następuje implozja komórki, degradacja białek, organelli oraz DNA. Dla wywołania skutecznego efektu, przy zastosowaniu metody P.A.D., wystarcza 150 sekund. Metoda ta umożliwia bezbolesną, nieinwazyjną i skuteczną głęboką dezynfekcję tkanek twardych zęba (eliminacja do 99,9% bakterii) (12). Działanie tej metody ogranicza się do miejscowej dezynfekcji w kanale korzeniowym, a mikroorganizmy praktycznie nie są w stanie wytworzyć na nią odporności. W metodzie leczenia P.A.D. stosuje się lasery diodowe o długości fali dostosowanej do odpowiedniego sensybilizatora (punkt szczytowy absorpcji). Rolą lasera przy stosowaniu tej metody jest aktywacja sensybilizatora, nie zaś bezpośrednie uśmiercanie bakterii. Przy zastosowaniu metody P.A.D. możliwe jest oddziaływanie praktycznie na wszystkie rodzaje bakterii występujące w jamie ustnej (również E. faecalis). Skuteczność metody P.A.D. zależy od efektywnego usunięcia warstwy mazistej z kanałów oraz otwarcia kanalików zębinowych, w których znajdują się bakterie, tak aby sensybilizator mógł wniknąć w ich głąb (13).
Lasery biostymulacyjne mogą być wykorzystywane w bardzo szerokim zakresie, a z uwagi na dużą różnorodność obszarów zastosowania należałoby je uszeregować głównie według różnych rodzajów schorzeń, przy których leczeniu lub zapobieganiu mogą być pomocne. Mając powyższe na uwadze, należy wymienić następujące obszary wskazań do zastosowania laserów biostymulacyjnych:
1) Schorzenia błony śluzowej
Naświetlanie laserem musi być poprzedzone podstawowymi zabiegami higienizacyjnymi, usunięciem złogów nazębnych i skojarzone z ewentualnym leczeniem farmakologicznym, właściwym dla danego schorzenia. Stosowanie biostymulacji laserowej w leczeniu schorzeń przyzębia i błony śluzowej skraca czas gojenia oraz zmniejsza dolegliwości bólowe już po pierwszym naświetlaniu.
Dla poszczególnych rodzajów schorzeń zalecane są następujące dawki:
– opryszczka warg – dawka 2-6 J na punkt, 2-3 krotnie w odstępach jednodniowych,
– afty nawrotowe – dawka 2-4 J na punkt, 1-4 zabiegów na aftę codziennie,
– opryszczkowe zapalenie dziąseł – dawka 2-6 J na punkt,
– stomatopatie protetyczne (odleżyny, owrzodzenia) – dawka 2-10 J na punkt,
– w zapaleniu dziąseł – dawka 2-4 J na brodawkę dziąsłową, codziennie lub co drugi dzień,
– w zapaleniu przyzębia (po zabiegach skalingu i wygładzania korzeni) – dawka 2-3 J na brodawki dziąsłowe,
– po zabiegach na przyzębiu (kieretaże, operacje płatowe) – dawka 2-3 J w dniu zabiegu i potem codziennie przez 3-6 dni.
2) Zabiegi chirurgiczne
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Kantor R, Jeleń M, Szkudlarek T: Możliwości dokonywania oceny anatomopatologicznej tkanek jamy ustnej pobieranych za pomocą lasera diodowego dużej mocy. Magazyn Stomat 2007; 12: 28-32. 2. Liu JF, Lai YL, Shu WY, Lee SY: Acceptance and efficiency of Er:YAG laser for cavity preparation in children. Photomed Laser Surg 2006 Aug; 24 (4): 489-93. 3. Matsumoto K, Wang X, Zhang C, Kinoshita J: Effect of a novel Er:YAG laser in caries removal and cavity preparation: a clinical observation. Photomed Laser Surg 2007 Feb; 25 (1): 8-13. 4. Polanowski K: Praktyczne zastosowanie laserów w stomatologii. As Stomat 2006; 4: 46-48. 5. Barańska-Gachowska M: Endodoncja wieku rozwojowego i dojrzałego. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2004; 4.2.2: 93-94. 6. Barańska-Gachowska M: Endodoncja wieku rozwojowego i dojrzałego. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2004; 9.8: 271-272. 7. Grzesiak-Janas G, Janas A: Zastosowanie lasera biostymulacyjnego. Magazyn Stomat 2002; 7-8: 52-55. 8. Stankiewicz J, Iwanicka-Frankowska E, Żmuda S, Kamut T: Nowoczesna laseroterapia i laserodiagnostyka w procedurach stomatologicznych. Nowa Stomat 2002; 3; 20-21. 9. Pokora L: Lasery w stomatologii. Laser Instruments – Centrum Techniki Laserowej Warszawa 1992. 10. Grzesiak-Janas G, Janas A: Wspomagające leczenie przewlekłego, nawrotowego zapalenia ślinianek przyusznych biostymulacją laserową. Magazyn Stomat 2003; 9: 64-65. 11. Tanboga I, Eren F, Altinok B et al.: The effect of low level laser therapy on pain during dental tooth-cavity preparation in children. Eur Arch Paediatr Dent 2011 Apr; 12 (2): 93-5. 12. Samulak-Zielińska R, Dembowska E: Zastosowanie terapii fotodynamicznej w leczeniu zapaleń przyzębia. Dent Med Probl 2010; 2: 221-229. 13. Zanio A, Aleksiński M, Jodkowska E: Metody dezynfekcji systemu kanałowego z wykorzystaniem nowoczesnych urządzeń i technik. Magazyn Stomat 2008; 4: 62-64. 14. Tanasiewicz M, Węglarz W, Gruwel M, Trzcionka A: Lokalizacja ubytków próchnicowych z wykorzystaniem technik obrazowania magnetyczno-rezonansowego. Magazyn Stomat 2008; 4: 32-36. 15. Kühnisch J, Oehme T, Heinrich-Weltzien R: Rozpoznawanie i diagnostyka pierwotnych zmian próchnicowych. Quintessence dla lekarzy stomatologów 2009; 2: 110-112. 16. Dethloff J: Rola laserodiagnostyki w monitorowaniu wczesnych zmian próchnicowych, Magazyn Stomat 2000; 11: 26-29. 17. Tomasik M, Mirska-Miętek M, Lipski M: Zastosowanie urządzenia DIAGNOdent w stomatologii – możliwości i ograniczenia. Magazyn Stomat 2008; 5: 27-29. 18. Skomro P, Socha A, Gałęska M, Opalko K: Ocena zaawansowania choroby próchnicowej zębów stałych za pomocą urządzeń Diagnodent i Diagnodent Pen 2190. Acta Bio-Optica et Informatica Medica 2009; 3: 235-237. 19. Tomasik M, Mirska-Miętek M, Lipski M: Zastosowanie urządzenia DIAGNOdent w stomatologii – możliwości i ograniczenia. Magazyn Stomat 2008; 5: 27-29. 20. Olszewska-Czyż I, Chomyszyn-Gajewska M, Sabat A et al.: Ocena przepływu krwi w zdrowych tkankach przyzębia z użyciem dopplerowskiego przepływomierza laserowego. Magazyn Stomat 2008; 4: 18-21.
