Do niedawna zaburzenia spowodowane alkoholem u osób starszych budziły mierne zainteresowanie badawcze, a i klinicyści przywiązywali do nich mniejszą wagę, koncentrując się na alkoholizmie osób młodych i w średnim wieku, u których ekspresja zaburzeń (np. zachowania agresywne) i szkody społeczne (np. rozkład życia rodzinnego, konflikty z prawem) są szczególnie duże. Ekonomiści podkreślają koszty społeczne picia, na które składa się m.in. zmniejszona wydajność pracy osób w wieku produkcyjnym i znaczne koszty leczenia zaburzeń związanych z piciem alkoholu. Milcząco zakładano, że fakt iż intensywne picie alkoholu przyczynia się do skracania życia, dochodzi do „naturalnego rozwiązania problemu”, a nieliczni alkoholicy, którym udało się przeżyć do wieku starszego, nie stanowią większego problemu zdrowia publicznego. Z kolei, duże zainteresowanie budzi zwiększanie się spożycia alkoholu przez młodzież, co obok szybciej występujących szkód zdrowotnych i społecznych, pozwala na antycypowanie poważnych zaburzeń w wieku dorosłym. Dopiero starzenie się społeczeństw zmieniło perspektywę oceny picia alkoholu przez osoby starsze i zaowocowało zwiększonym zainteresowaniem badawczym nad tą grupą osób oraz wdrażaniem konkretnych, specyficznych programów leczniczych.

Badania epidemiologiczne dotyczące picia alkoholu przez osoby starsze i jego skutków są nieliczne i, na ogół, fragmentaryczne.

Pomimo że picie alkoholu zmniejsza się z wiekiem (szczególnie u kobiet), to jest ono jednak częste. Amerykańskie badania przesiewowe na populacji leczonych w podstawowej opiece zdrowotnej wykazały, że 15% mężczyzn i 12% kobiet w wieku ponad 60 lat pije powyżej zalecanych przez National Institute of Alcohol Abuse and Alcoholism górnych norm spożycia (> 7 standardowych porcji na tydzień przez kobiety i > 14 standardowych drinków przez mężczyzn), a 9% mężczyzn i 2% kobiet regularnie wypija w ciągu tygodnia ponad 21 standardowych porcji alkoholu i dość dobrze pokrywa się to z wynikami skriningu narzędziem CAGE wskazującym osoby nadużywające alkoholu (1). Beresford i wsp. wychodząc z założenia, że w populacji osób > 60. roku życia alkoholizm stwierdza się u od 2 do 5%, to przy obecnym tempie starzenia się populacji amerykańskiej w roku 2020 będzie ok 2,5 mln alkoholików w podeszłym wieku, a w roku 2030 – ponad 3 mln (2).

Mimo iż kobiety piją mniej i rzadziej niż mężczyźni, to jednak ich szanse na rozpoczęcie picia w starszym wieku są większe. Szanse te są większe u kobiet samotnych niż u mężatek.

W Polsce wykazano, że spożycie alkoholu zmniejsza się z wiekiem co m.in., wyraża się większym odsetkiem abstynentów wśród osób pow. 60. roku życia w stosunku do osób między 18 a 59 roku życia (mężczyźni: 29,2% vs 7,2%, kobiety: 49,2% vs 17,3%), mniejszymi odsetkami osób pijących szkodliwie (mężczyźni: 6,9% vs 16,7%, kobiety: 0,3% vs 4%), mniejszą częstością picia i mniejszą ilością spożywanego alkoholu w czasie jednej okazji (3). Warto zwrócić uwagę na rzadkość intensywnego picia alkoholu przez kobiety pow. 60. roku życia i większe różnice w tym zakresie w porównaniu z osobami z populacją osób młodszych.

O ile osoby powyżej 55. roku życia to prawie 1/5 populacji ogólnej, to w lecznictwie odwykowym stanowią zaledwie 4,8% wszystkich leczonych (4).

Obraz kliniczny picia szkodliwego i uzależnienia u osób w wieku podeszłym, oprócz cech wspólnych z uzależnieniem w wieku średnim, ma wiele odrębności. O ile prac badawczych na ten temat jest stosunkowo mało, to liczne są opisy kliniczne takich stanów. Podkreśla się, że populacja osób uzależnionych w starszym wieku składa się z dwóch wielkich grup (5).

Pierwszą z nich stanowią osoby, które uzależniły się znacznie wcześniej i, mimo związanych z alkoholem szkód zdrowotnych, dożyły wieku emerytalnego. Grupę tę cechuje mnogość szkód zdrowotnych (m.in. poalkoholowe uszkodzenia wątroby, trzustki, kardiomiopatie, zaburzenia rytmu serca, polineuropatie, upośledzony stan odżywienia, ogólny zły stan somatyczny), a z zaburzeń psychicznych głównie upośledzenie funkcji poznawczych różnego nasilenia, do otępienia włącznie oraz odstawienne stany majaczeniowe i drgawkowe. Osoby te często przejawiają zaburzenia funkcjonowania społecznego przejawiające się zerwaniem związków rodzinnych, wczesną utratą pracy, niskim statusem społecznym, nierzadko bezdomnością z konfliktami (najczęściej drobnymi) z prawem. Interesujące, że w części rodzin z czasem dochodzi do akceptacji statusu alkoholika: pacjenci stabilizują spożycie alkoholu lub w związku ze zmniejszoną tolerancją – piją mniej osiągając mniej, dokuczliwą dla otoczenia niż zachowania agresywne sedację. Typowy jest brak krytycyzmu do uzależnienia i związana z tym niechęć do podejmowania leczenia. Diagnozowanie takich osób zazwyczaj nie przysparza trudności ze względu na zewnętrzne znamiona wieloletniego nadużywania alkoholu oraz liczne szkody zdrowotne typowe dla przewlekłego, nadmiernego picia.