© Borgis - Balneologia Polska 3/2006, s. 182-189
Marek Chabior, *Gościsława Korpalska-Chabior
Warunki bioklimatyczne Łeby
Bioclimatic conditions in Leba
z Katedry Ekologii Morza i Ochrony Środowiska Akademii Rolniczej w Szczecinie
Kierownik Katedry: prof. dr hab. Juliusz Chojnacki
Streszczenie
Ocenę warunków bioklimatycznych Łeby, miejscowości starającej się o status uzdrowiska, przeprowadzono na podstawie codziennych danych meteorologicznych z godz. 12 UTC z okresu 1971-2000. Podstawą oceny warunków biotermicznych Łeby była opracowana przez Błażejczyka i oparta na bilansie cieplnym ciała człowieka temperatura odczuwalna (STI) oraz temperatura radiacyjno-efektywna (TRE), dla której Baranowska opracowała skalę odczuwalności cieplnej w warunkach klimatu Polski.
Na podstawie skali Baranowskiej dla TRE uzyskano większe niż w przypadku skali dla STI, zróżnicowanie częstości występowania odczuć cieplnych w Łebie. Obydwie skale mogą być jednak wykorzystywane do oceny warunków bioklimatycznych wybrzeża jak i Polski.
Poza okresem letnim, korzystne warunki bioklimatyczne na potrzeby klimatoterapii i turystyki uzdrowiskowej, występują w maju i czerwcu oraz w mniejszym stopniu we wrześniu i październiku. Najmniej sprzyjające warunki, szczególnie dla klimatoterapii, występują od drugiej dekady listopada do drugiej dekady lutego. Tylko w okresie wiosny zaznaczył się w Łebie istotny statystycznie trend wzrostowy dla temperatury radiacyjno-efektywnej.
Wstęp
Łeba, mały port i znane kąpielisko nadmorskie, leży na Wybrzeżu Słowińskim u ujścia rzeki Łeby do Morza Bałtyckiego. Nadmorskie położenie oraz sąsiedztwo Słowińskiego Parku Narodowego są czynnikami decydującymi o atrakcyjności turystycznej tej miejscowości. Łeba należy od 1974 roku do miejscowości potencjalnie uzdrowiskowych o zatwierdzonym profilu leczniczym obejmującym choroby układu oddechowego, choroby układu wydzielania wewnętrznego i przemiany materii.
Nieuniknionym aspektem turystyki jest jej sezonowość wynikająca zarówno z warunków klimatycznych, ale także ze względu na okres wakacyjny wymuszający główny czas wypoczynku. Okres lata zawsze będzie okresem dominującym w turystyce ponieważ plażowanie i kąpiele morskie są podstawowymi typami turystyki nad morzem. Z tego powodu pogoda i klimat są bardzo ważne dla turystyki, ale dominuje jednak przekonanie, że rola ta jest oczywista i nie wymaga specjalnych badań.
Istnieje niewiele opracowań warunków bioklimatycznych Łeby. Kompleksowe opracowanie warunków bioklimatycznych tej miejscowości przedstawił Błażejczyk (3), jednak praca ta opiera się jedynie na danych z okresu 1961-70. Informacje dotyczące warunków bioklimatycznych Łeby można znaleźć także w literaturze dotyczącej klimatu lub bioklimatu wybrzeża (7, 8, 9, 13), Pomorza (10), a także Polski (4, 5, 12).
Klimat stanowi istotny aspekt atrakcyjności środowiska geograficznego, a jego zmiany mogą korzystnie lub niekorzystnie wpłynąć na walory turystyczne wybrzeża. Wskazuje się, że na poprawę warunków bioklimatycznych wybrzeża mają wpływ czynniki cyrkulacyjne (9). Obserwowane w ostatnich latach ocieplenie klimatu stanowi szansę dla rozwoju turystyki na polskim wybrzeżu Bałtyku. W literaturze z zakresu klimatologii turystyki wskazuje się, że w chwili obecnej dalszy rozwój turystyki stymulowany będzie głównie przez warunki klimatyczne i pogodowe. Agnew i Palutikof (1) na podstawie swoich i innych badań wskazują, że wzrost temperatury lata o 1°C przekłada się na zwiększenie liczby krajowych turystów korzystających z wypoczynku, od 1 do 5%.
Celem pracy jest ocena warunków bioklimatycznych Łeby na potrzeby klimatoterapii i turystyki, w oparciu o wybrane elementy meteorologiczne i wskaźniki biometeorologiczne. Porównano również warunki bioklimatyczne Łeby z innymi uzdrowiskami leżącymi nad otwartym Bałtykiem: Świnoujście, Kołobrzeg i Ustka. Dodatkowo wybrano Hel, ponieważ Jastarnia i Jurata, leżące na Półwyspie Helskim, są miejscowościami potencjalnie uzdrowiskowymi. W pracy podjęto jednocześnie próbę oceny zmian warunków biotermicznych Łeby w 30-leciu 1971-2000.
Planowane jest całościowe opracowanie bioklimatu Łeby uwzględniające, wszystkie określone przez Ministra Zdrowia, niezbędne właściwości lecznicze klimatu dla miejscowości uzdrowiskowych.
Materiał i metoda
Ocenę warunków bioklimatycznych Łeby przedstawiono na podstawie codziennych danych meteorologicznych ze stacji IMGW, z okresu 1971-2000. W celach porównawczych wykorzystano także dane ze Świnoujścia, Kołobrzegu, Ustki i Helu, z tego samego okresu. W pracy wykorzystano dane z 12 UTC: temperaturę powietrza, wilgotność względną powietrza, ciśnienie pary wodnej, prędkość wiatru, zachmurzenie ogólne i zachmurzenie przez chmury piętra niskiego (CL), średniego (CM) i wysokiego (CH), widzialność poziomą oraz sumę opadów w ciągu dnia (6-18 UTC). Przyjęto godzinę 12 UTC, ponieważ jest to pora dnia o największej aktywności ruchowej człowieka. Wykorzystano także średnie miesięczne wartości usłonecznienia z okresu 1990-2000.
Należy pamiętać, że na rozkład poszczególnych elementów meteorologicznych, a szczególnie na prędkość wiatru, wpływają uwarunkowania lokalne, takie jak odległość od linii brzegowej, rzeźba i zagospodarowanie terenu oraz roślinność. Znaczący wpływ na odczuwalność cieplną człowieka wywiera prędkość wiatru. Na wybrzeżu występuje duże zróżnicowanie w położeniu stacji meteorologicznych i pomiary prędkości wiatru wykonywane są na różnych wysokościach i na terenach o różnej klasie szorstkości. W związku z tym, w celu uzyskania porównywalnych prędkości wiatru, prędkość wiatru sprowadzono do wysokości 2 m nad powierzchnią gruntu i terenu o klasie szorstkości „3” (14). Pozwoliło to w znaczący sposób wyeliminować wpływ czynników lokalnych na prędkość wiatru, a przez to na ocenę odczuwalności cieplnej człowieka.
Wartość całkowitego promieniowania słonecznego, niezbędną do określenia temperatury radiacyjno-efektywnej (TRE), określono na podstawie wielkości zachmurzenia przez chmury piętra niskiego i średniego (z wyłączeniem chmur piętra wysokiego), wykorzystując w tym celu zmodyfikowany wzór zaproponowany przez Holstlaga i van Uldena (6). Następnie w oparciu o tak obliczoną wielkość natężenia promieniowania słonecznego, obliczono temperaturę radiacyjno-efektywną korzystając ze wzoru zaproponowanego przez Błażejczyka (5).
W ocenie warunków bioklimatycznych ważny jest także wybór odpowiedniego wskaźnika biometeorologicznego, który powinien być doświadczalnie przetestowany (11). Niestety w wielu polskich opracowaniach bioklimatycznych stosowano skale odczuwalności cieplnej opracowane dla cieplejszych stref klimatycznych. Z tego powodu warunki bioklimatyczne, zwłaszcza półrocza chłodnego, określano jako szczególnie niekorzystne. W ocenie odczuwalności cieplnej dominacja w okresie zimowym odczucia cieplnego „zimno” lub „bardzo zimno” wynikać może tylko z braku aklimatyzacji do takich warunków pogodowych osób przyjeżdżających z cieplejszych stref klimatycznych, a nie dla osób stale żyjących w tym klimacie.
Z tego względu w pracy, do oceny warunków biotermicznych, użyto stosowaną od dawna temperaturę radiacyjno-efektywną (TRE), dla której Baranowska, w warunkach klimatu Polski, opracowała siedmiostopniową skalę odczuwalności cieplnej (2). Zaletą skali Baranowskiej jest to, że odzwierciedla rzeczywiste odczucia cieplne, ponieważ uwzględnia wpływ zmieniającej się w ciągu roku termoizolacyjności odzieży i przystosowywania organizmu człowieka do różnych warunków meteorologicznych.
Jako drugi wskaźnik oceny warunków biotermicznych Łeby zastosowano temperaturę odczuwalną STI Błażejczyka, która oparta jest na analizie bilansu cieplnego człowieka, a określana przez model MENEX (4, 5). Zaletą tego wskaźnika jest to, że uwzględnia rzeczywiste reakcje termoregulacyjne człowieka. Do obliczenia wskaźnika STI niezbędna jest jednak stosunkowo duża ilość danych meteorologicznych. W związku z tym wielkość STI określono korzystając z uproszczonej wersji modelu w oparciu o następujące dane terminowe z godz. 12 UTC: temperatura powietrza, wilgotność względna powietrza, ciśnienie pary wodnej, prędkość wiatru, i tak jak dla TRE, zachmurzenie przez chmury piętra niskiego i średniego.
Poszczególnym wartościom wskaźnika STI Błażejczyk przypisał odczucia cieplne także w siedmiostopniowej skali subiektywnych odczuć cieplnych – od „bardzo zimno” do „bardzo gorąco”. Dzięki temu istnieje możliwość porównania oceny odczuwalności cieplnej w tych skalach.
Rosnąca popularność, a nawet moda na turystykę zdrowotną i profilaktyczną, spowodowała że władze Łeby zainteresowały się poszerzeniem swojej oferty turystycznej o funkcję uzdrowiskową, prowadzoną głównie poza sezonem turystycznym. Istotna jest więc odpowiedź na pytanie czy ze względów klimatycznych Łeba predysponowana jest do rozwoju tych funkcji także poza sezonem letnim.
W pracy porównano na wybrzeżu średnie miesięczne wartości wybranych elementów meteorologicznych oraz częstości występowania poszczególnych odczuć cieplnych określonych na podstawie TRE i STI dla stycznia i lipca. Ze względu na to, że coraz więcej turystów decyduje się na krótszy wypoczynek nad morzem analizę częstości poszczególnych odczuć cieplnych przedstawiono dla okresów 10-dniowych (trzecia dekada miesiąca może więc trwać od 8 do 11 dni). W celu zbadania w Łebie tendencji zmian z roku na rok warunków biotermicznych, zastosowano metodę regresji liniowej i wielomianu drugiego stopnia.
Wyniki
W Łebie średnie roczne zachmurzenie w godzinach okołopołudniowych wynosi 68,5%. Miesiącem o najmniejszym zachmurzeniu jest maj – z zachmurzeniem 56,7% oraz sierpień – 59,3% i lipiec – 60,9%. Największym zachmurzeniem charakteryzuje się grudzień (79,8%) i listopad (78,8%). Średnia roczna wilgotność względna powietrza z godziny 12 UTC w Łebie, wynosi 76,3%. Miesiącem o najniższej wilgotności względnej powietrza jest maj – 69,9%, a najwyższej grudzień – 85,1%. Oznacza to, że w skali wilgotności powietrza, średnio przez cały rok występuje powietrze wilgotne i nie przekracza normy dla uzdrowisk. Dni parne pojawiają się w Łebie bardzo rzadko, od 0,2 w maju do 5 dni w sierpniu. Średnia roczna – temperatura radiacyjno-efektywna (TRE) z godz. 12 UTC w Łebie wynosi 3,3oC i waha się średnio od -9,6oC w styczniu do 16,3oC w sierpniu. Zakres wahań średniej temperatury odczuwalnej STI jest znacznie szerszy: od 2,8oC w grudniu, do 41,0oC w lipcu (tab. 1).
Tabela 1. Średnie wartości elementów meteorologicznych i wskaźników TRE i STI, o godz. 12 UTC w Łebie, w 30-leciu 1971-2000.
| | I | II | III | IV | V | VI | VII | VIII | IX | X | XI | XII | Rok |
| Zachm. ogólne (%) | 77,0 | 76,6 | 69,4 | 63,1 | 56,7 | 62,2 | 60,9 | 59,3 | 68,5 | 69,8 | 78,8 | 79,8 | 68,5 |
| Wilgotność w (%) | 84.5 | 80.8 | 74.6 | 71.4 | 69.9 | 72.8 | 73.0 | 71.7 | 73.4 | 75.7 | 82.1 | 85.1 | 76.3 |
| Liczba dni parnych | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,2 | 0,9 | 4,3 | 5,0 | 0,5 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 10,9 |
| TRE (°C) | -9,6 | -7,8 | -3,1 | 2,5 | 9,2 | 12,9 | 15,9 | 16,3 | 10,9 | 4,8 | -3,6 | -8,3 | 3,3 |
| STI (°C) | 2,9 | 7,7 | 16,2 | 25,4 | 34,9 | 37,6 | 41,0 | 40,8 | 31,0 | 21,5 | 8,9 | 2,8 | 22,6 |
W Łebie średnia roczna temperatura powietrza z godz. 12 UTC wynosi 9,6oC i jest najniższa na wybrzeżu. Najwyższa średnia temperatura powietrza w terminie południowym przypada na sierpień i wynosi 19,3oC, a najniższa – w styczniu i wynosi 0,6oC. W okresie od kwietnia do lipca średnia temperatura powietrza w Łebie jest wyższa niż w Ustce, a w lutym – wyższa niż na Helu. Średnia roczna prędkość wiatru w terminie południowym wynosi 3,7 m/s i jest najwyższa na wybrzeżu. Jedynie od listopada do stycznia średnia prędkość wiatru na Helu jest większa niż w Łebie (tab. 2).
Tabela 2. Średnia temperatura powietrza, prędkość wiatru i zachmurzenie przez chmury piętra niskiego i średniego z godz. 12 UTC (1971-2000) oraz średnie sumy usłonecznienia z okresu 1990-2000.
| | Stacja | I | II | III | IV | V | VI | VII | VIII | IX | X | XI | XII | Rok |
| Temperatura (°C) | Świnoujście | 1,0 | 2,0 | 5,2 | 8,9 | 14,0 | 17,3 | 19,7 | 20,1 | 16,2 | 11,4 | 5,5 | 2,4 | 10,3 |
| Kołobrzeg | 0,9 | 1,9 | 5,0 | 8,5 | 13,2 | 16,7 | 19,0 | 19,7 | 16,0 | 11,6 | 5,6 | 2,3 | 10,0 |
| Ustka | 0,9 | 1,7 | 4,6 | 7,9 | 12,3 | 15,8 | 18,6 | 19,3 | 15,8 | 11,4 | 5,6 | 2,3 | 9,7 |
| Łeba | 0,6 | 1,3 | 4,3 | 8,1 | 13,0 | 16,2 | 18,8 | 19,3 | 15,6 | 11,2 | 5,3 | 1,9 | 9,6 |
| Hel | 0,7 | 1,2 | 4,3 | 8,8 | 14,2 | 17,7 | 20,2 | 20,3 | 16,1 | 11,1 | 5,3 | 2,3 | 10,2 |
| Prędkość wiatru (m/s) | Świnoujście | 2.7 | 2.9 | 3.1 | 3.2 | 3.2 | 2.9 | 2.9 | 2.8 | 2.8 | 2.7 | 2.8 | 2.8 | 2.9 |
| Kołobrzeg | 3.0 | 2.9 | 3.2 | 3.1 | 2.8 | 2.6 | 2.8 | 2.6 | 2.7 | 2.8 | 3.0 | 3.0 | 2.9 |
| Ustka | 3.2 | 3.0 | 3.1 | 3.1 | 2.8 | 2.9 | 3.1 | 2.9 | 3.0 | 3.0 | 3.2 | 3.3 | 3.0 |
| Łeba | 3.8 | 3.7 | 3.9 | 3.8 | 3.6 | 3.6 | 3.7 | 3.5 | 3.6 | 3.6 | 3.7 | 3.7 | 3.7 |
| Hel | 3.9 | 3.4 | 3.4 | 3.1 | 3.0 | 3.0 | 3.0 | 2.9 | 3.3 | 3.6 | 3.9 | 3.9 | 3.4 |
| Zachmurzenie (CL+CM) | Świnoujście | 68,2 | 64,6 | 57,8 | 51,7 | 43,8 | 54,0 | 52,3 | 47,4 | 54,5 | 58,5 | 67,9 | 67,2 | 57,3 |
| Kołobrzeg | 70,8 | 66,5 | 60,0 | 53,9 | 45,5 | 54,0 | 53,8 | 48,9 | 59,4 | 61,5 | 72,5 | 72,4 | 59,9 |
| Ustka | 70,8 | 68,2 | 60,2 | 54,6 | 44,8 | 53,1 | 51,9 | 47,4 | 59,0 | 61,6 | 73,2 | 72,3 | 59,8 |
| Łeba | 71,2 | 69,4 | 60,1 | 51,4 | 43,8 | 51,3 | 50,1 | 48,9 | 57,5 | 60,6 | 71,5 | 73,7 | 59,1 |
| Hel | 71,6 | 70,0 | 59,2 | 50,2 | 41,3 | 49,2 | 48,8 | 48,0 | 55,1 | 58,9 | 73,8 | 74,2 | 58,4 |
| Usłonecznienie (godz.) | Kołobrzeg | 48 | 60 | 121 | 181 | 256 | 219 | 241 | 236 | 139 | 106 | 46 | 37 | 1690 |
| Ustka | 48 | 48 | 117 | 177 | 250 | 250 | 269 | 243 | 127 | 110 | 40 | 36 | 1716 |
| Łeba | 46 | 58 | 121 | 191 | 275 | 254 | 279 | 248 | 151 | 112 | 46 | 34 | 1816 |
| Hel | 43 | 62 | 133 | 192 | 275 | 263 | 281 | 262 | 150 | 115 | 45 | 35 | 1857 |
Określono także zachmurzenie tylko przez chmury piętra niskiego i średniego, ponieważ chmury piętra wysokiego nie pogarszają warunków helioterapii. Średnie roczne zachmurzenie przez chmury piętra niskiego i średniego w Łebie w terminie południowym wynosi 59,1% i tylko w Świnoujściu i na Helu występuje zachmurzenie mniejsze. Miesiącem o najmniejszym zachmurzeniu w Łebie jest maj (43,8%) i sierpień (48,9%), a o największym zachmurzeniu – grudzień (73,7%) i listopad (71,5%).
Ze względu na to, że dla Łeby dostępne są pomiary usłonecznienia tylko od 1990 roku, porównania z innymi stacjami dokonano dla okresu 1990-2000. Średnie roczne usłonecznienie w tym okresie wynosi w Łebie 1816 godzin, a jedynie na Helu jest większe i wynosi 1857 godzin. W miejscowościach nadmorskich usłonecznienie jest znacznie większe niż wymagana dla uzdrowisk norma – 1500 godzin. W Łebie najwięcej godzin ze słońcem występuje w lipcu (279) i w maju (275), a najmniej słoneczny jest grudzień (34) oraz styczeń (46 godzin) (tab. 2).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Agnew M. D., Palutikof J. P., 2001, Climate impacts on the demand for tourism. (w:) Proceedings of the first international workshop on climate, tourism and recreation, red. A. Matzarakis and C. R. de Freitas. s. 41-50. www.mif.uni-freiburg.de/isb/ws/report.htm
2. Baranowska M., Boniecka-Żółcik A., Gurba H., 1986, Weryfikacja skali klimatu odczuwalnego dla Polski, Przegl. Geof., 1986, z. 1, s. 27-40.
3. Błażejczyk K., 1980. Bioklimat Łeby. Probl. Uzdr., z. 7, s. 69-97.
4. Błażejczyk K., 2003. Biotermiczne cechy klimatu w Polsce. Przegl. Geogr., z. 4. S. 525-543.
5. Błażejczyk K., 2004. Bioklimatyczne uwarunkowania rekreacji i turystyki w Polsce. Prace Geogr., IGiPZ PAN, 192.
6. Burzyński J., 1998. Wielkość zachmurzenia – jej rola w zbiorach danych meteorologicznych i niektóre problemy, związane z automatyzacją pomiarów. z. 1. s. 61-78.
7. Chabior M., 1997. Bioklimat polskiego wybrzeża Bałtyku a warunki pracy, wypoczynku i turystyki, Balneologia Polska, z. 3-4, s. 247-253.
8. Chabior M., Girjatowicz J. P., 1997. Warunki kąpieliskowe polskiego wybrzeża Bałtyku, Czasopismo Geograficzne, z. 1, s. 25-37.
9. Chabior M., 2003. Assessment of variability of bioclimatic conditions on the Polish Baltic coast. Acta Universitatis Wratislaviensis, Studia Geograficzne, nr 75, s. 347-358.
10. Chabior M., 2005, Wstępna ocena warunków bioklimatycznych Pomorza dla potrzeb turystyki i rekreacji, (w:) Hydrograficzne i meteorologiczne aspekty badań wybrzeża Bałtyku i wybranych obszarów Polski. Red. Girjatowicz J. P., Koźmiński Cz., Szczecin. s. 14-17.
11. Freitas C. R. de, 2003.Tourism climatology: evaluating environmental information for decision making and business planning in the recreation and tourism sector. Int. J. Biometeorol., 48. 45-54.
12. Kozłowska-Szczęsna T., 1991. (red.) Wyniki badań bioklimatu Polski, Cz. 2. Dok. Geogr. 3.
13. Krawczyk B., 1984. Struktura bilansu cieplnego ciała człowieka na wybrzeżu Bałtyku. Dokum. Geogr., z. 1-2, s. 103-115.
14. Lorenc H., 1996. Struktura i zasoby wiatru w Polsce, Seria: Meteorologia 25, IMGW Warszawa.
15. Matzarakis, A. 2001, Climate and bioclimate information for tourism in Greece. (w:) Proceedings of the first international workshop on climate, tourism and recreation, red. A. Matzarakis and C. R. de Freitas. International Society of Biometeorology, Commission on Climate Tourism and Recreation. s. 171-183.
16. Skinner C. J., Dear R. J. de, 2001, Climate and tourism – in Australian perspective. (w:) Proceedings of the First International Workshop on Climate, Tourism and Recreation, red. A. Matzarakis and C. R. de Freitas. International Society of Biometeorology, Commission on Climate Tourism and Recreation, s. 239-256.
