Hiperbaryczną terapią tlenową (HBO) nazywamy inhalację pacjenta czystym tlenem z użyciem ciśnienia 2 do 3 atmosfer absolutnych (ATA), które zapewniają odpowiednio skonstruowane komory ciśnieniowe, jedno- i wieloosobowe (1-4).

Hiperbaryczna terapia tlenowa jest wskazana dla pacjentów z niedokrwionymi i niedotlenionymi tkankami i/lub ranami, w celu wspomagania ich gojenia się równolegle ze stosowanymi w tym samym czasie standardowymi procedurami terapeutycznymi. Połączenie chirurgicznego oczyszczania rany, antybiotykoterapii i hiperbarycznej terapii tlenowej stanowi zespół czynności usprawniających gojenie. Tlen dostarczany jest pacjentowi zarówno poprzez umieszczenie go w atmosferze czystego tlenu w komorach jednomiejscowych jak i poprzez zastosowanie masek i kapturów tlenowych w komorach wielomiejscowych, gdzie pacjenci przebywają w atmosferze powietrznej. Obydwa te sposoby powodują wzrost ciśnienia parcjalnego tlenu w płucach, znaczny wzrost jego stężenia w osoczu na zasadzie fizycznego rozpuszczania się w ilościach do 20 razy większych niż w warunkach normobarycznych. Przyczynia się to do znacznego zwiększenia promienia dyfuzji tlenu z naczyń włosowatych do otaczających je niedotlenionych tkanek. Przy ciśnieniu 3 ATA i oddychaniu 100% tlenem jego prężność w osoczu może wynieść nawet 2000 mm Hg, co zwiększa dyfuzję tlenu do tkanek czterokrotnie po stronie tętniczej, a dwukrotnie po stronie żylnej krążenia włośniczkowego. Zastosowanie tlenu hiperbarycznego powoduje wzrost aktywności p-bakteryjnej leukocytów, obniżenia zdolności neutrofili do adhezji na ścianach naczyń, a tym samym do ograniczenia uszkodzeń śródbłonka, wazokonstrykcję naczyń w obszarach o prawidłowym stężeniu tlenu bez zmian w krążeniu w obszarach o upośledzonym przepływie, przywrócenie wzrostu fibroblastów i produkcji kolagenu, stymulacja produkcji dysmutazy nadtlenkowej, magazynowanie ATP w błonach komórkowych – wpływ na redukcję obrzęków w tkankach, ograniczenie niektórych postaci odpowiedzi immunologicznej, pobudzenie aktywności osteoklastów, proliferacja włośniczek, obniżenie elastyczności soczewek w oku, zahamowanie produkcji surfaktantu w płucach, zablokowanie peroksydacji lipidów przy zatruciu CO i jego przyspieszone usuwanie z Hb (5-7). Wpływ tlenu hiperbarycznego na narządy i tkanki jest różnoraki. W warunkach wysokiego ciśnienia i wysokich stężeń parcjalnych tlen staje się lekiem wywierając wiele istotnych zjawisk w organizmie chorego, z czego najistotniejszym jest wpływ na jego metabolizm.

Przedstawienie aktualnej wiedzy na temat wskazań formalnych oraz przeciwwskazań do zastosowania HBO oraz zasad kontraktowania tych procedur w NFZ.

Wskazania do leczenia tlenem hiperbarycznym:

Wskazania do zastosowania HBO w Europie ustalono na konferencji uzgodnieniowej ECHM (European Commitee of Hyperbaric Medicine) w Lille w 2004 roku (ECHM Consensus Conference) uwzględniając różne stopnie rekomendacji do podjęcia leczenia tlenem hiperbarycznym (8).

1. Rekomendacja typu I: stan chorego wymaga natychmiastowego przekazania do ośrodka hiperbarycznego, gdyż tylko to gwarantuje pozytywny efekt leczenia.

2. Rekomendacja typu II: podjęcie terapii tlenem hiperbarycznym skutkuje pozytywnym efektem terapeutycznym.

3. Rekomendacja typu III: leczenie tlenem hiperbarycznym może być

4. opcjonalne.

Wskazania do prowadzenia terapii HBO podzielono też na kilka stopni istotności w zależności od zaawansowania badań klinicznych nad zastosowaniem tlenu hiperbarycznego w poszczególnych jednostkach chorobowych.

Poziomy istotności:

A, B i C (powszechnie akceptowane),

oraz D, E i F (nie polecane/nie akceptowane) przy czym:

1. grupa A – to przynajmniej 2 zgodne, obszerne, podwójnie ślepe, kontrolowane, randomizowane badania bez lub z niewielkim wpływem czynników metodologicznych zmieniających losowość próbki,

2. grupa B – podwójnie ślepa kontrolowana, randomizowana próba z metodologicznym odchyleniem, badania na niewielkich grupach lub tylko na grupie pojedynczej,

3. grupa C – zgodne opinie ekspertów,

4. grupa D – badania nie kontrolowane statystycznie, bez opinii ekspertów,

5. grupa E – brak obecności korzystnych efektów lub metodologiczne i interpretacyjne odchylenia uniemożliwiają porozumienie,

6. grupa F – procedura nie wskazana według obecnego stanu wiedzy.

Wskazania akceptowane:

– zatrucie CO – B

– zespół zmiażdżenia – B

– profilaktyka osteoradionekrozy po ekstrakcji zęba – B

– osteoradionekroza (żuchwa) – B

– radionekroza tkanek miękkich (cystitis) – B

– DCI – C

– zator gazowy – C

– infekcje beztlenowcami lub mieszane z udziałem beztlenowców – C

– zespół stopy cukrzycowej – B,

– przeszczepy skóry i płaty skórne zagrożone martwicą – C,

– osteoradionekroza – C,

– popromienne zapalenie jelit/odbytnicy – C,

– popromienne uszkodzenia tkanek miękkich – C,

– postępowanie chirurgiczne i implanty w napromieniowanych tkankach – C,

– nagła głuchota – C,

– owrzodzenia wynikające z niedokrwienia – C,

– przewlekłe zapalenie kości – C,

– neuroblastoma typ IV – C

– encefalopatia po niedotlenieniu – C,

– poradiacyjne uszkodzenie krtani – C,

– poradiacyjne uszkodzenia OUN – C,

– zespół reperfuzyjny po zabiegach naczyniowych – C,

– doszczepienie kończyn – C,

– oparzenia> 20% TBSA II0 – C,

– ostre zaburzenia niedokrwienne oczu – C,

– trudno gojące się rany wtórne do procesu zapalnego – C,

– pneumatosis cystoides intestinalis – C

– zapalenie śródpiersia po sternotomii – D,

– udar mózgu – D,

– anemia sierpowatokrwinkowa – D,

– złośliwe zapalenie ucha środkowego – D,

– zawał serca – D,

– martwica główki kości udowej – D,

– retinitis pigmentosa – E,

– szum w uszach – E,

– porażenie nerwu twarzowego – E,

– mózgowe porażenie dziecięce – F,

– stwardnienie rozsiane – F,

– niewydolność łożyska – F

Ostatecznie wyłoniono grupę schorzeń najczęściej poddawanych terapii HBO.

Standardowe (rekomendowane) wskazania do użycia tlenu hiperbarycznego to:

– choroba dekompresyjna,

– zatory gazowe,

– zatrucie tlenkiem węgla,

– martwicze infekcje tkanek miękkich,

– ropnie wewnątrzczaszkowe,

– zespół zmiażdżenia i inne ostre niedokrwienia pourazowe,

– przeszczepy i płaty skórne zagrożone martwicą,

– trudno gojące się rany,

– uszkodzenia poradiacyjne tkanek,

– przewlekłe zapalenie kości i szpiku,

– nagłą głuchota,

– neuroblastoma.

– oparzenia,

– encefalopatia anoksyczna,

– infekcja beztlenowcowa płuc i opłucnej,

– zespoły reperfuzyjne po zabiegach naczyniowych i replantacji kończyn,

– ostre stany niedokrwienne oczu,