© Borgis - Postępy Fitoterapii 2/2011, s. 94-99
*Justyna Baraniak, Małgorzata Kania
Wybrane surowce zielarskie o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym i przeciwreumatycznym
Herbal products with analgesic, antiinflammatory and antirheumatic activity
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu
Dyrektor Instytutu: prof. dr hab. Grzegorz Spychalski
Summary
Inflammation is a process in which the body’s immunological system protect us from different infections and injuries. This process is mostly based on activation of immune cells, which release pro-inflammatory substances with multifunctional effects (different cytokines and chemokines). The most important role in inflammation plays also the arachidonic acid pathway which produces different classes of end product: prostaglandins and leukotrienes. Nowadays, a lot of herbal remedies are widely used in alternative medical therapies for rheumatologic disorders (which are mostly based on inflammation process), because of antiinflammatory, antirheumatic and analgesic activity and scientific evidence for their efficacy.
Herbal remedies commonly used in the treatment of rheumatologic diseases generally contain tubers of Harpagophytum procumbens, cortex of willow bark (Salix alba) and also rhizomes of Zingiber officinale. There are a lot of in vitro and in vivo studies which confirm their antiinflammatory and analgesic activity. That kind of herbal products can be regarded as an alternative for nonsteroidal antiinflammatory drugs (NSAIDs) and are often an effective pain medication treatment option. Nevertheless, definitely more detailed studies concerning the mechanism of action, drug-drug interactions and toxicity of this products should be performed.
Choroby narządu ruchu występują powszechnie u przedstawicieli wszystkich zawodów. Na choroby te szczególnie narażone są osoby, które ze względu na rodzaj wykonywanej pracy długotrwale pozostają w jednej pozycji. Wśród dolegliwości ze strony układu narządu ruchu wyróżnić można choroby i wady wrodzone układu kostno-stawowego, wszelkie zmiany pourazowe, stany zwyrodnieniowe kręgosłupa i stawów, choroby stawów o etiologii zapalnej, a także choroby metaboliczne tkanki kostnej. Jednym z przykładów jest reumatoidalne zapalenie stawów, choroba przewlekła, charakteryzująca się nieswoistym, symetrycznym stanem zapalnym stawów oraz zmianami pozastawowymi. W przypadku tego rodzaju dolegliwości brak jest skutecznego leczenia, a terapia polega jedynie na ograniczeniu procesu zapalnego i rozwoju choroby oraz na łagodzeniu bólu. Ważną rolę odgrywa tu także intensywna rehabilitacja ruchowa i stosowanie odpowiedniej diety. Doustnie stosuje się syntetyczne leki o właściwościach przeciwzapalnych i przeciwbólowych, bądź leki przeciwbólowe i rozgrzewające działające miejscowo (maści, kremy, żele). Dodatkowo, leczenie chorób o podłożu zapalnym wspierane jest przez stosowanie fitoterapeutyków. Są to zazwyczaj preparaty ziołowe o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym i często moczopędnym, pozwalające na usunięcie nadmiaru metabolitów z przestrzeni okołostawowej, odpowiedzialnych za ból.
Charakterystyka procesu zapalnego
Zapalenie to proces rozwijający się w danej tkance na skutek działania różnorakich czynników uszkadzających. Efektem tego procesu jest sprawne zgromadzenie komórek, mających za zadanie wyeliminowanie i naprawę powstałego uszkodzenia. Działanie czynnika infekcyjnego/stresowego prowadzi do aktywacji układu immunologicznego, czego skutkiem jest uwalnianie mediatorów pro- i przeciwzapalnych. Rozwijający się proces zapalny kontrolowany jest przez wzajemnie wpływające na siebie cytokiny pro- i przeciwzapalne, które regulują funkcję różnorakich komórek, poprzez modulowanie ich wzajemnego oddziaływania. Cytokiny charakteryzują się wielokierunkowością działania. Do cytokin prozapalnych należą m.in. IL-1α i β, IL-2, IL-6, IL-8, IL-15 oraz czynnik martwicy nowotworu (TNF-α). Rola cytokin prozapalnych polega na inicjowaniu, nasilaniu i utrzymywaniu procesu zapalnego, przez indukowanie uwalniania innych cytokin z komórek układu odpornościowego. Cytokiny przeciwzapalne to m.in. IL-4, IL-10, IL-13. Cytokiny te zmniejszają odpowiedź zapalną poprzez hamowanie wytwarzania cytokin prozapalnych przez monocyty i makrofagi. W indukcji odpowiedzi immunologicznej dużą rolę odgrywają także receptory TLC (Toll-like receptors). Występują one na powierzchni wielu komórek układu odpornościowego (np. limfocytów, makrofagów, leukocytów), gdzie po rozpoznaniu czynnika patogennego aktywują je do wytwarzania cytokin prozapalnych.
W procesach zapalnych ważną rolę odgrywają również związki zwane eikozanoidami. Wśród nich wyróżnia się kilka grup związków: leukotrieny, prostaglandyny, lipoksyny i tromboksany. Związki te nie są magazynowane w komórkach, tylko de novo powstają w miejscu wytwarzania, dlatego też nazywane są często hormonami lokalnymi. Powstają w wyniku przemiany kwasu arachidonowego, który w wyniku działania fosfolipazy uwalniany jest z fosfolipidów błony cytoplazmatycznej. Z kwasu arachidonowego, pod wpływem enzymów cyklooksygenaz (COX-1, COX-2) i lipooksygenaz (LOX), powstają odpowiednio prostaglandyny i tromboksany oraz leukotrieny i lipoksyny. Eikozanoidy również charakteryzują się bardzo szerokim spektrum działania biologicznego, przede wszystkim zaś odgrywają ważną rolę w regulacji procesu zapalnego. Obecnie uważa się, że główny mechanizm działania leków przeciwzapalnych (np. niesteroidowych leków przeciwzapalnych, takich jak aspiryna, diklofenak, ibuprofen oraz surowców roślinnych) stosowanych w terapii wielu chorób o podłożu zapalnym, oparty jest na hamowaniu szlaku kwasu arachidonowego.
Surowce roślinne o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym i przeciwreumatycznym
Do głównych surowców zielarskich o takim działaniu należą m.in. korzeń hakorośli rozesłanej (Harpagophyti radix), kora wierzby białej (Salicis cortex) oraz kłącze imbiru lekarskiego (Zingiberis rhizoma).
Hakorośl rozesłana (diabelski pazur, czarci pazur) – Harpagophytum procumbens
Korzeń diabelskiego pazura (Harpagophyti radix) znany jest ze swej aktywności w leczeniu zwyrodnieniowego zapalenia stawów, ścięgien oraz zapalenia kości i stawów (1, 2). Opisano także jego udział w leczeniu chorób serca, zapalenia nerek (3). Harpagophytum procumbens jest opisany w monografii ESCOP, ze wskazaniami do stosowania w przypadku bolesnego zwyrodnieniowego zapalenia stawów, ścięgien oraz utraty apetytu i w zaburzeniach trawienia (4, 5). Niemiecka Komisja E także rekomenduje stosowanie korzenia diabelskiego pazura z tych samych wskazań, co ESCOP (1). Dodatkowo wskazaniem do stosowania Harpagophytum są bóle okolicy lędźwiowo-krzyżowej, neuralgie, bóle głowy, a nawet gorączka (6, 7). Najnowsze badania wskazują na jego udział w leczeniu uszkodzeń chrząstki stawów oraz arytmii serca i problemach z ciśnieniem (3).
Obecnie uważa się, że proces zapalny jest powodowany przez jeden lub dwa szlaki metaboliczne, które prowadzą do powstawania kilku związków nazwanych eikozanoidami. Produkty z Harpagophytum mają aktywność przeciwzapalną i podobnie jak niesteroidowe leki przeciwzapalne, hamują działanie enzymów biorących udział w kaskadzie kwasu arachidonowego, prowadzącej do syntezy tych związków (3, 6, 8). Główną substancją czynną Harpagophytum jest harpagozyd, glikozyd irydoidowy (1-3%), który wykazuje działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe oraz w większości odpowiada za działanie ekstraktu z tego surowca. Jakkolwiek czysty harpagozyd wykazuje słabsze działanie niż cały ekstrakt, to inne składniki ekstraktu również odpowiadają za jego działanie lub mogą współdziałać z harpagozydem. Należą do nich harpagid i prokumbid (także glikozydy irydoidowe) działające przeciwartretycznie oraz β-sitosterol i prokumbozyd (6, 4, 8, 7). Korzenie hakorośli zawierają również fenole i bioflawonoidy (luteolina, kemferol, kwercetyna), woski oraz tłuszcze (7).
Badania in vitro i na zwierzętach
Wiele badań in vitro oraz prowadzonych na zwierzętach dowodzi przeciwbólowego i przeciwzapalnego działania korzenia diabelskiego pazura. Wykazano na przykład, że wodny ekstrakt z Harpagophytum procumbens ma działanie przeciwzapalne oraz przeciwbólowe na indukowany przez karageninę obrzęk łapy u szczurów, począwszy od dawki 100 mg/kg (9). Badano także działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne Harpagophytum procumbens na szczurzym modelu indukowanego przez adjuvant Freunda (Mycobacterium butyricum), zapalenia stawów zarówno w ostrej, jak i przewlekłej fazie. Zwierzęta losowo przydzielano do grup, którym podawano 60% ekstrakt etanolowy Harpagophytum – 25, 50 lub 100 mg/kg w fazie ostrej oraz 100 mg/kg w przewlekłej. Efekt przeciwzapalny Harpagophytum oceniano poprzez monitorowanie obrzęku prawej łapy. Przeprowadzone doświadczenia wykazały działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne wszystkich testowanych dawek Harpagophytum, już w 8 dniu po rozwinięciu zapalenia stawów, zarówno w ostrej, jak i przewlekłej jego fazie. Potwierdza to jego udział w procesach przeciwzapalnych (10).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Komisja E. Harpagophyti radix (korzeń harpagofytum) Bundesanzeiger nr 43 z 02.03.1989, sprostowanie BAnz nr 164 z 01.09.1990. [W:] Rośliny lecznicze w fitoterapii. Kompendium roślin leczniczych uszeregowanych według zakresów stosowania na podstawie monografii opracowanych przez Komisję EFederalnego Urzędu Zdrowia RFN. IRiPZ. Poznań 2000. 2. Gagnier JJ, Tulder MW, Bertman B i wsp. Herbal medicine for low back pain. Spine 2007; 32:82-92. 3. Steward KM, Cole D. The commercial harvest of devil’s claw (Harpagophytum spp.) in southern Africa: The devil’s in the details. J Ethnopharmacol 2005; 100:225-36. 4. ESCOP Monographs. Harpagophyti radix (Devil’s claw root). Monographs on the Medicinal uses of plant drugs. Second Edition. Stuttgart 2003:233-40. 5. Soeken KL. Selected CAM therapies for arthritis-related pain: the evidence from systematic reviews. Clin J Pain 2004; 20(1):13-18. 6. Setty AR, Sigal LH. Herbal medications commonly used in the practice of rheumatology: mechanisms of action, efficacy, and side effects. Semin Arthritis Rheum 2005; 34:773-84. 7. Grant L, McBean DE, Fyfe L i wsp. A review of the biological and potential therapeutic actions of Harpagophytum procumbens. Phytother Res 2007; 21:199-209. 8. Brendler T, Gruenwald J, Ulbricht C i wsp. Devil’s claw (Harpagophytum procumbens DC): an evidence-based systematic review by the natural standard research collaboration. J Herbal Pharmacother 2006; 6(1):89-126. 9. Lanhers MC, Fleurentin J, Mortier F i wsp. Anti-inflammatory and analgesic effects of an aqueous extract of Harpagophytum procumbens. Planta Med 1992; 58:117-23. 10. Andersen ML, Santos HER, Seabra MLV i wsp. Evaluation of acute and chronic treatments with Harpagophytum procumbens on Freund’s adjuvant-induced arthritis in rats. J Ethnopharmacol 2004; 91:325-30. 11. Jang MH, Lim S, Han SM i wsp. Harpagophytum procumbens suppresses lipopolysaccharide-stimulated expression of cyclooxygenase-2 and inducible nitric oxide synthase in fibroblast cell line L929. J Pharmacol Sci 2003; 93:367-371. 12. Huang THW, Tran VH, Duke RK i wsp. Harpagoside suppresses lipopolysaccharide-induced iNOS and COX-2 expression through inhibition of NF-κB activation. J Ethnopharmacol 2006; 104:149-55. 13. Anauate MC, Torres LM, de Mello SB. Effect of isolated fractions of Harpagophytum procumbens D.C. (devil’s claw) on COX-1, COX-2 activity and nitric oxide production on whole-blood assay. Phytother Res 2010; 24(9):1365-9. 14. Inaba K, Murata K, Naruto S i wsp. Inhibitory effects of devil’s claw (secondary root of Harpagophytum procumbens) extract and harpagoside on cytokine production in mouse macrophages. J Nat Med 2010; 64(2):219-22. 15. Leblan D, Chantre P, Fournie B. Harpagophytum procumbens in the treatment of knee and hip osteoarthritis. Four-month results of a prospective, multicenter, double-blind trial versus diacerhein. Joint Bone Spine 2000; 67: 462-7. 16. Chantre P, Cappelaere A, Leblan D i wsp. Efficacy and tolerance of Harpagophytum procumbens versus diacerhein in treatment of osteoarthritis. Phytomed 2000; 7(3):177-83. 17. Wegener T, Lupke NP. Treatment of patients with arthrosis of hip or knee with an aqueous extract of Devil’s claw (Harpagophytum procumbens DC.) Phytother Res 2003; 17:1165-72. 18. Laudahn D, Walper A. Efficacy and tolerance of Harpagophytum extract LI 174 in patients with chronic non-radicular back pain. Phytother Res 2001; 15:621-4. 19. Chrubasik S, Junck H, Breitschwerdtt H i wsp. Effectiveness of Harpagophytum extract WS 1531 in the treatment of exacerbation of low back pain: a randomized, placebo-controlled, double-blind study. E J Anaesthesiol 1999; 16:118-129. 20. Chrubasik S, Kunzel O, Thanner J i wsp. A 1-year follow-up after a pilot study with Doloteffin for low back pain. Phytomedicine 2005; 12:1-9. 21. Ożarowski A. Wierzba purpurowa jako roślina lecznicza. Herba Pol 1997; 43(2):184-6. 22. Zielonka A, Łoniewski I, Samochowiec L i wsp. Właściwości farmakologiczne standaryzowanego wyciągu z kory wierzby (Cortex salicis). Post Fitoter 2000; 2:23-30. 23. Komisja E. Salicis cortex (kora wierzby) Bundesanzeiger nr 228 z 05.12.1984, sprostowanie BAnz nr 164 z 01.09.1990. [W:] Rośliny lecznicze w fitoterapii. Kompendium roślin leczniczych uszeregowanych według zakresów stosowania na podstawie monografii opracowanych przez Komisję E Federalnego Urzędu Zdrowia RFN. IRiPZ. Poznań 2000. 24. Williamson EM. Synergy and other interactions in phytomedicines. Phytomed 2001; 8(5):401-9. 25. Vane JR, Botting RM. The mechanism of action of aspirin. Thrombosis Res. 2003; 110:255-8. 26. Clauson KA, Santamarina ML, Buettner CM i wsp. Evaluation of presence of aspirin-related warnings with willow bark. Ann Pharmacother 2005; 39:1234-7. 27. Bonaterra GA, Heinrich EU, Kelber O i wsp. Anti-inflammatory effects of the willow bark extract STW 33. Phytomed 2010; 17(14):1106-13. 28. Wagner I, Greim C, Laufer S i wsp. Letters to the editor: Influence of willow bark extract on cyclooxygenase activity and on tumor necrosis factor α or interleukin 1β release in vitro and ex vivo. Clin Pharmacol Ther 2003; 272-74. 29. Khayyal MT, El-Ghazaly MA, Abdallah DM i wsp. Mechanisms involved in the anti-inflammatory effect of a standardized willow bark extract. Drug Res 2005; 55(11):677-87. 30. Chrubasik S, Eisenberg E, Balan E i wsp. Treatment of low back pain exacerbations with willow bark extract: a randomized double-blind study. Am J Med 2000; 109:9-14. 31. Chrubasik S, Kunzel O, Model A i wsp. Treatment of low back pain with herbal or synthetic anti-rheumatic: a randomized controlled study. Willow bark extract for low back pain. Rheumatol 2001; 40:1388-93. 32. Schmid B, Ludtke R, Selbmann HK i wsp. Efficacy and tolerability of a standardized willow bark extract in patients with osteoarthritis: randomized placebo-controlled, double blind clinical trial. Phytother Res 2001; 15:344-50. 33. Grzanna R, Lindmark L, Frondoza CG. Ginger-an herbal medicinal product with broad anti-inflammatory actions. J Med Food 2005; 8(2):125-32. 34. van Breemen RB, Tao Y, Li W. Cyclooxygenase-2 inhibitors in ginger (Zingiber officinale). Fitoterapia 2010, Epub ahead of print. 35. Sang S, Hong J, Wu H i wsp. Increased growth inhibitory effects on human cancer cells and anti-inflammatory potency of shogaols from Zingiber officinale relative to gingerols. J Agric Food Chem 2009; 57(22):10645-650. 36. Ueda H, Ippoushi K, Takeuchi A. Repeated oral administration of a squeezed ginger (Zingiber officinale) extract augmented the serum corticosterone level and had anti-inflammatory properties. Biosci Biotechnol Biochem 2010; 74(11):2248-52. 37. Ojewole JA. Analgesic, anti-inflammatory and hypoglycaemic effects of ethanol extract of Zingiber officinale (Roscoe) rhizomes (Zingiberaceae) in mice and rats. Phytother Res 2006; 20(9):764-72. 38. Fouda AM, Berika MY. Evaluation of the effect of hydroalkoholic extract of Zingiber officinale rhizomes in rat collagen-induced arthritis. Basic Clin Pharmacol Toxicol 2009; 104(3):262-71. 39. Ramadan G, Al-Kahtani MA, El-Sayed WM. Anti-inflammatory and anti-oxidant properties of Curcuma longa (turmeric) versus Zingiber officinale (ginger) rhizomes in rat adjuvant-induced arthritis. Inflammation 2010; Epub ahead of print. 40. Chopra A, Lavin P, Patwardhan B i wsp. A 32-week randomized, placebo-controlled clinical evaluation of RA-11, an Ayurvedic drug, on osteoarthritis of the knees. J Clin Rheumatol 2004; 10(5): 236-45.
