© Borgis - Postępy Fitoterapii 2/2011, s. 100-105
*Anna Parus1, Anna Grys2
Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum (L.) Scop.) – substancje aktywne, możliwe zastosowanie
Cirsium oleraceum (L.) Scop. – active substances and possible usage
1Politechnika Poznańska, Instytut Technologii i Inżynierii Chemicznej
Dyrektor Instytutu: prof. dr hab. inż. Adam Voelkel
2Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu
Dyrektor Instytutu: prof. dr hab. Grzegorz Spychalski
Summary
The presented paper is a review of literature applying to Cirsium oleraceum. It characterizes a morphological-anatomical appearance of this plant and its phytochemical composition. The herba of Cirsium oleraceum have been used in folk medicine as diuretic, hemostatic, ani-inflammatory and astringent remedies. Cirsium spp. contain flavonoids, phenolic acids, sterols and triterpenes. Its extracts showed antioxidant, antimicrobial, anti-inflammatory and anticancer activities. Cirsium oleraceum contain also lignans and isoflavones which shown anticancer activities (breast and prostate cancer).
Wprowadzenie
Zioła, dzięki zawartości różnych składników biologicznie aktywnych, stosowane są w leczeniu wielu chorób, ale również, jako suplementy przynoszące dodatkowe korzyści zdrowotne. Ostrożeń warzywny niegdyś miał duże znaczenie w medycynie ludowej, obecnie wykorzystywany jest w znacznie mniejszym zakresie, lecz doniesienia literaturowe z ostatnich 10 lat wskazują na wzrost zainteresowania roślinami z gatunku Cirsium.
Cirsium oleraceum nazwano „czarcim żebrem” lub „pietra zielem”. Nazwy te zawdzięcza kształtowi korzenia, który wygląda jakby był odgryziony. Na terenach Wielkopolski i Pomorza był sprzedawany na targowiskach i w aptekach. Wierzono, że ma cudowną, niemal magiczną moc, a kąpiel w naparze usuwa uroki rzucone przez złych ludzi.
Ostrożeń warzywny należy do ziół stosowanych jako środek moczopędny, odtruwający, przeciwzapalny, przeciwgośćcowy, a także wykorzystywanych do kąpieli i pielęgnacji przy wypadaniu włosów, zapaleniu oczu oraz zatok obocznych nosa. Kąpiel w wywarze z ostrożenia warzywnego działa orzeźwiająco i odnawiająco na organizm. Od lat ostrożeń jest stosowany jako naturalny antybiotyk przy zapaleniach i chorobach skóry. Dawniej stosowano go również do zwalczania trądziku i łuszczycy.
Odwar z ostrożenia warzywnego w trakcie obmywania lub kąpieli chorego gęstnieje lub galaretowieje. W przypadku, gdy obmywa się zdrowy człowiek wywar jest przejrzysty i nie zmienia swojego wyglądu. Zmiany przejrzystości uważane są jako wskaźnik istnienia oraz ustępowania zmian chorobowych (1-3).
Kłącze i młode rośliny są jadalne, stąd też określenie „warzywny”. Mają one cenne wartości pokarmowe, dzięki dużej zawartości białka, wapnia, potasu i magnezu. W niektórych krajach, m.in. w Japonii i Indiach, jest rośliną hodowaną jako warzywo, a młode pędy i liście używane są do gotowania barszczu.
Opis rośliny i występowanie
Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum (L.) Scop.) należy do rodziny Asteraceae – Astrowate (3).
Ostrożeń warzywny (ryc. 1) jest byliną osiągającą od 0,4 do 1,2 m wysokości. W ziemi znajduje się silne kłącze, a nad ziemię wyrastają rozgałęzione łodygi, na których rozmieszczone są duże, nierówno kolczasto ząbkowane liście. Liście wyrastają na całej długości łodygi, aż po kwiatostany. Górne liście są mniejsze i pojedyncze. Łodyga i liście pokryte są meszkiem, który po ususzeniu staje się kłujący.
Ryc. 1. Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum) – dolne liście.
Kwitnie od lipca do września na żółto, niekiedy purpurowo. Kwiaty rurkowe zebrane są w kwiatostany w formie koszyczków. Owocem jest niełupka, pokryta białym puchem (4, 5).
Surowcem leczniczym jest ziele ostrożenia warzywnego – Herba Cirsii oleracei. Pędy zbierane są na początku kwitnienia. Oddzielone od łodyg liście wraz z koszyczkami oraz otaczającymi je małymi liśćmi suszy się w cieniu, w przewiewnym miejscu lub w suszarniach, w temperaturze do 30°C. Suszenie w nieodpowiednich warunkach powoduje, że ziele ciemnieje i łatwo butwieje.
Czasami zbierany jest również korzeń ostrożenia warzywnego – Radix Cirsii oleracei (1,3).
Występuje w Azji, północnej Afryce i Ameryce Północnej oraz niemal w całej Europie, z wyjątkiem rejonu Morza Śródziemnego. W Polsce zasiedla północno-wschodnią jej część, niziny oraz rejon podgórski.
Rośliny z gatunku ostrożenia lubią tereny podmokłe i torfowiska, przez co można je spotkać na łąkach, brzegach rowów oraz w pobliżu zbiorników wodnych. Lubi gleby słabo kwaśne o dużej zawartości węglanu wapnia (1-4).
Skład chemiczny
Struktura substancji chemicznych zawartych w roślinach z rodzaju ostrożenia jest w różnym stopniu poznana. Dane piśmiennictwa podają, że w skład ostrożenia wchodzą m.in. flawonoidy, sterole, alkaloidy, poliacetyleny, acetyleny, fenolokwasy, triterpeny, węglowodory, laktony seskwiterpenowe, lignany oraz sole mineralne (6-12).
Jedną z najlepiej poznanych grup związków chemicznych zawartych w zielu ostrożenia są flawonoidy, m.in. linaryna (akacetyno-7-rutynozyd) (0,7%) (ryc. 2) oraz pektolinaryna (pektolinarygenino-7-rutynozyd) (0,31%) (ryc. 3), jak również apigenina, apigeniny-7-glukozyd, 3-O-metylokwercetyna, skutelaryna (11).
Ryc. 2. Linaryna.
Ryc. 3. Pektolinaryna.
Stwierdzono również obecność triterpenów (m.in. taraksasterolu i β-amyryny, lupeolu, stigmasterolu, taraksasterolu, ψ-taraksesterolu), fitosteroli (jak stigmasterol), garbników pochodnych pirokatechiny, pektyn, karotenoidów, węglowodorów, żywicy i soli mineralnych. Ostrożeń zawiera również kwasy fenolowe oraz aldehydy alifatyczne (winylopentaacetylen, 4,6-tetradekadien-8,10,12-triyn-1-ol, 1,11-tridekadien-3,5,7,9-tetrayn). (6, 8-12).
Dużą grupę związków znajdujących się w roślinach z rodzaju Cirsium stanowią lignany. Strack (13), Walton i Brown (14) stwierdzili obecność lignanów należących do pochodnych alkoholi fenolowych (alkohol koniferylowy, alkohol synapinowy, alkohol kumarylowy). W roku 2010 ukazała się praca Boldizsára i wsp. (15) opisująca badania mające na celu określenie zawartości lignanów w ostrożeniu. Wykazali oni obecność dwóch grup lignanów glikozydowych, do których należą: arktyna i arktygenina (ryc. 4 i 5), trechalozyd i trechalogenina (ryc. 6 i 7).
Ryc. 4. Arktyna.
Ryc. 5. Arktygenina.
Ryc. 6. Trechalozyd.
Ryc. 7. Trechalogenina.
Badania farmakologiczne
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Ożarowski A, Jaroniewski W. Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Inst Wyd Zw Zaw, Warszawa 1989. 2. Viegi L, Pieroni A, Guarrera PM i wsp. A review of plants used in folk veterinary medicine in Italy as a basis for a databank. J Ethnopharmacol 2003; 89:221-44. 3. Broda B, Mowszowicz J. Przewodnik do oznaczania roślin leczniczych, trujących i użytkowych. PZWL, Warszawa 1996. 4. Rutkowski L. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. PWN, Warszawa 2004. 5. Lewkowicz-Mosiej T. Leksykon roślin leczniczych. Świat Książki, Warszawa 2003. 6. Nazaruk J, Rudej J. Flavonoid compounds from the flower sof Cirsium rivulare (Jacq.) All Acta Pol Pharm 2003; 60(1):87-9. 7. Nazaruk J, Jakuniuk P. Flavonoid composition and antimicrobial activity of Cirsium rivulare (Jacq.) All. flowers. J Ethnopharmacol 2005; 102:208-12. 8. Nazaruk J. Antioxidant activity and total phenolic content in Cirsium fide species from north-east region of Poland. Fitoterapia 2008; 79:194-6. 9. Nazaruk J, Czchowska SK, Markiewicz R i wsp. Polyphenolic compounds and in vitro antimicrobial and antioxidant activity of aqueous extracts from leaves of some Cirsium species. Nat Prod Res 2008; 18:1583-8. 10. Bohm AB, Stuessy TF. Flavonoids of the sunflower family (Asteraceae). Springer-Verlag Wien 2001. 11. Jordan-Thaden IE, Londa SM. Chemistry of Cirsium and Carduus: a role in ecological risk assestment for biological control of weeds. Biochem Syst Ecol 2003; 31:1353-96. 12. Nazaruk J, Brzózka T. Aktualny stan wiedzy na temat aktywności farmakologicznej roślin z rodzaju Cirsium Mill. Post Fitoter 2008; 3:170-5. 13. Strack D. Phenolic metabolism. [In:] Plants Biochemistry (red. P.M. Dey, JJ Harborne). Acad Press, San Diego 1997; 387-416. 14. Walton NJ, Brown DE. Chemistry from Plants, Perspectives on Plants Secondary Products, Imperial College Press, London 1999. 15. Boldizsár I, Kraszni M, Tóth F i wsp. Complementary fragmentation pattern analysis by gas chromatography-mass spectrometry and liquid chromatography tandem mass spectrometry confirmed the precious lignan of Cirsium weeds. J Chromat A 2010; 1217:6281-89. 16. Han S, Sunf KH, Yim D i wsp. The effect of kinarin on LPS-induced cytokine production and nitric oxide inhibition in murine macrophages cell line RAW 264.7. Arch Pharm Res 2002; 25(2): 170-7. 17. Jędrzejko K, Klama H, Żarnowiec J. Zarys wiedzy o roślinach leczniczych. Śl Akad Med, Katowice 1997. 18. Kolla V, Kamaeva A, Aleksandrova ZN. Flavonoid complex from Cirsium oleraceum: effects on blood coagulation. Farm Reg Regen Prot Eksp Klin 1981; 13-17. CA 1983: 172910. 19. Kim JS, Kwon CS, Son KH. Inhibition of alpha-glucoside and alpha-amylase by luteolin, a flavonoid. Biosci Biotech Biochem 2000; 64(11):2458-61. 20. Jeong DM, Jung HA, Choi JS. Comparative antioxidant activity and HPLC profils of some selected Korean thistles. Arch Pharm Res 2008; 31(1):28-33. 21. Loizzo MR, Statti GA, Tundis R i wsp. Antimicrobial activity and cytotoxicity of Cirsium tenoreanum. Fitoterapia 2004; 75:577-80. 22. Tarle D, Dvoržak I. Antimicrobial activity of the plant Cirsium oleraceum L. Scop Acta Pharm Jugosl 1990; 40:569-72. 23. Scalbert A. Antimicrobial properties of tannins. Phytochem 1991; 30:3875-83. 24. Kolodziej H, Kayser O, Latte KP i wsp. Evaluation of the antimicrobial potency of tannins and related compounds using the microdilution broth method. Planta Med 1999; 65:444-6. 25. Borawska MH, Czchowska SK, Markiewicz R i wsp. Enhancement of antibacterial effects of extracts from Cirsium species using sodium picolinate and estimation of their toxicity. Nat Prod Res 2010; 24:554-61. 26. Taguri D, Tanaka T, Kouno I. Antibacterial spectrum of plant polyphenols and extracts depending upon hydroxyphenyl structure. Biol Pharm Bull 2006; 29:2226-35. 27. Svoboda JA, Lusby WR. Variability of sterols utilization in stored-products insects. Experientia 1994; 50(1):72-4. 28. Cai Y, Luo Q, Sun M i wsp. Antioxidant activity and phenolic compounds of 112 traditional Chinese medicinal plants associated with anticancer. Life Sci 2004; 74:2157-84. 29. Choi YJ, Suh HR, Jeong SM i wsp. Effect of medicinal herbs and their components on the steatogenic hepatotoxicity. Toxicol Lett 2010; 196S:S212-13. 30. Gordaliza M, Castro MA, Del Corral JMM i wsp. Antitumor properties of podophyllotoxin and related compounds. Curr Pharm Design 2000; 618:1811-39. 31. Thompson LU. Lignans and isoflavones. Carcinog Anticarcinog Fact Food 2000; 348-64. 32. Williamson G, Rhodes MJC, Parr AJ. Disease prevention and plant dietary substances. [In:] Chemicals from Plants, Perspectives on Plant Secondary Products (red. NJ Walton, ED Brown). Imperial College Press, London 1999; 251-76. 33. Niwano Y, Satio K, Yoshizaki i wsp. Extensive screening for herbal extracts with potent antioxidant properties. J Clin Biochem Natur 2011; 48(1):78-84.
