Doc. Aleksander Ożarowski

W dniu 21 czerwca 2011 r. w Warszawie w wieku 95 lat zmarł Docent Aleksander Ożarowski, uznawany przez wszystkich za Profesora – wielkiego polskiego uczonego, nestora polskiego ziołolecznictwa, który do końca swoich dni poświęcił się pracy naukowo-popularyzatorskiej. Pogrążony w smutku był nie tylko świat naukowy, czy przedstawiciele przemysłu zielarskiego, ale całe polskie społeczeństwo.

Docent dr hab. n. farm. Aleksander Ożarowski urodził się 16 stycznia 1916 roku w Płoskirowie (obecnie Chmielnicki) na Ukrainie, w bogatej ziemiańskiej rodzinie. Matka Agata była szlachcianką z rodu Kołeckich. Jego dziadek Włodzimierz Fedorowicz Ożarowski piastował urząd generała i gubernatora Orenburga. Natomiast pradziadek Michał Ożarowski był hetmanem polnym koronnym w okresie Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Po rewolucji październikowej w 1917 r. i w wyniku wybuchu wojny domowej na terenie Imperium Rosyjskiego, co miało również negatywny wpływ na politykę Ukraińskiej Republiki Ludowej, 2-letni wówczas Aleksander Ożarowski wraz z rodzicami przybył do Warszawy.

Aleksander Ożarowski rozpoczął naukę w Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego w Warszawie, gdzie w 1935 r. złożył egzamin dojrzałości. Bezpośrednio po maturze odbył służbę wojskową w Szkole Podchorążych Piechoty w Pułtusku, którą ukończył w roku 1936. następnie podjął studia farmaceutyczne na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie studiował do 1939 r., to jest do wybuchu II wojny światowej. Brał udział w walkach obronnych Modlina podczas najazdu Niemiec hitlerowskich. Po kapitulacji Twierdzy Modlin Aleksander Ożarowski dostał się do niewoli, z której udało mu się jednak zbiec. Służył dalej w Armii Krajowej, a następnie brał udział w Powstaniu Warszawskim, aż do 1945 roku pozostając w służbie I Armii Wojska Polskiego. Przeszedł w stan spoczynku w randze majora.

Zaznał okrucieństw wojny, biedę i niesprawiedliwość, lecz nie poddał się i widział przed sobą nowe cele w dziedzinach farmacji i medycyny. Ze względu na wielkie zniszczenie Warszawy, Aleksander Ożarowski mógł kontynuować studia od 1945 r. na nowopowstałym Wydziale Farmaceutycznym Uniwersytetu Łódzkiego, którego organizatorem i dziekanem był prof. Jan Muszyński, botanik i farmakognosta z Uniwersytetu im. S. Batorego w Wilnie. Z uwagi na bardzo trudne warunki bytowo-materialne jeszcze podczas studiów Aleksander Ożarowski podjął pracę w Miejskim Laboratorium Farmaceutycznym w Łodzi, co dało mu dodatkowo praktyczne zastosowanie zdobywanej wiedzy, a później umożliwiło mu kierowanie wytwórnią preparatów galenowych dla szpitali łódzkich. W roku 1948 uzyskał stopień magistra farmacji oraz wielką aprobatę i zachętę prof. Jana Muszyńskiego oraz prof. Zofii Jerzmanowskiej do prowadzenia dalszych badań naukowych w zakresie farmakognozji i farmakologii roślin leczniczych. To tych wielkich naukowców Profesor Ożarowski nazywał w ciągu całego swojego życia „naukowymi rodzicami”, którzy otworzyli przed nim okna naukowego i osobistego rozwoju. Pracę naukowo-dydaktyczną Aleksander Ożarowski rozpoczął w Zakładzie Farmakognozji i Uprawy Roślin Leczniczych, wnikliwe badania farmakologiczne i ciekawe zajęcia ze studentami prowadził także w Zakładzie Farmakologii UŁ (1949-50), był także wykładowcą i inspektorem w Ogrodzie Botanicznym. Pomimo ciągłej i wykonywanej ponad siły pracy dydaktycznej w trudnych powojennych czasach, a dzięki wytrwałości i wielkiemu naukowemu zaparciu i poświęceniu, Aleksander Ożarowski wykonał niezwykle bogatą i multi-dyscyplinarną pracę badawczą, pt.: „Badania fitochemiczne, toksykologiczne i farmakodynamiczne nad Asarum europaeum L.”, dzięki której w roku 1951 otrzymał stopień doktora nauk farm. na Wydziale Farmaceutycznym Akademii Medycznej w Łodzi. Wyniki tej pracy zostały opublikowane w „Acta Polonica Pharmaceutica” (1950 r.) oraz „Die Pharmazie” (1956 r.), a jego pracę badawczą nagrodziło Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne. Badania nad Asarum europaeum pozwoliły na wprowadzenie tego surowca do przygotowywanej Farmakopei Polskiej III (1954 r.) jako odpowiednika dla importowanego wykrztuśnego surowca Ipecacuanhae radix. Następnie w 1951 roku Aleksander Ożarowski przeniósł się do Warszawy, gdzie pracował jako adiunkt w Zakładzie Farmakognozji na Wydz. Farmaceutycznym Akademii Medycznej. Natomiast od 1952 r. do 1954 r, piastował stanowisko docenta i kierownika w Zakładzie Farmakognozji na Wydz. Farmaceutycznym Akademii Medycznej w Lublinie, a w latach 1953-54 kierował także Zakładem Farmakologii i Zakładem Farmakodynamiki na tejże uczelni. Profesor Ożarowski zawsze wspominał ten okres, jako bardzo dynamiczny i niezwykle wyczerpujący, z uwagi na trud organizowania zaplecza naukowo-dydaktycznego, opracowywanie pionierskich skryptów i przewodników do ćwiczeń z chłonnymi wiedzy studentami, a także z uwagi na ciągłe wyczekiwanie publikacji naukowych nadsyłanych pocztą z ośrodków naukowych zza wschodniej granicy. W późniejszym czasie swoje koncepcje dydaktyczne kontynuował na kursach ziołolecznictwa dla lekarzy (m.in. w Wojskowym Instytucie Medycznym w Warszawie), a także dla farmaceutów, pielęgniarek i innych miłośników roślin leczniczych. Następnie w latach 1954-57 Aleksander Ożarowski pracował w Centralnym Zarządzie Przemysłu Zielarskiego „Herbapol”, a także w Zjednoczeniu Przemysłu Farmaceutycznego „Polfa”. Od 1957 r. związał się z Instytutem Przemysłu Farmaceutycznego (obecnie Instytut Farmaceutyczny) w Warszawie, gdzie pracował aż do emerytury (1985 r.). W Instytucie tym kierował Zakładem Związków Naturalnych (do 1965 r.), a następnie został kierownikiem Samodzielnej Pracowni Fitochemicznej (do 1984 r.), zajmując się badaniami w dziedzinie roślinnych glikozydów kardenolidowych. W tym czasie także na podstawie rozprawy, pt.: „Glikozydy kardenolidowe. Nowe aspekty otrzymywania izomerycznych monoacylopochodnych digitoksyny” (recenzent prof. Z. Jerzmanowska) otrzymał stopień dr hab. n. farm. z zakresu chemii farmaceutycznej na Akademii Medycznej w Łodzi (1973 r.). Z tej dziedziny Aleksander Ożarowski wraz z zespołem opublikował 37 artykułów naukowych, 20 opisów technologicznych do produkcji leków oraz uzyskał 9 patentów. Prace te pozwoliły na wdrożenie do przemysłu farmaceutycznego preparatów: kompleksu lanatozydów ABC, lanatozydu C, acetylodigitoksyny, digoksyny i siarczanu sparteiny. Dzięki twórczym wynikom jego zespołu badawczego opracowano pierwsze w Polsce leki o działaniu nasercowym, których część stosowana jest do dziś. Na wysoką jakość badań pod kierownictwem Aleksandra Ożarowskiego i na jego niebywałą uczciwość naukową miały wpływ kontakty zagraniczne nawiązane podczas odbytych staży naukowych za granicą, m.in. we Wszechzwiązkowym Instytucie Roślin Leczniczych i Aromatycznych w Moskwie, w Instytucie Botanicznym Akademii Nauk w Leningradzie, w Naukowo-Badawczym Instytucie Farmaceutycznym w Charkowie, w Instytucie Farmaceutycznym w Sofii, a także jako stypendysta Rządu Francuskiego w Zakładzie Botaniki i Biotechnologii Uniwersytetu w Lionie i w Paryżu (Sorbona).