Choroby reumatyczne są grupą nieurazowych chorób narządu ruchu, objawiających się dolegliwościami w jego zakresie, a głównie bólem, obrzękami i ograniczeniem ruchomości prowadzącym nawet do inwalidztwa. Konsekwencją części chorób, głównie z grupy układowych chorób tkanki łącznej jest nie tylko zajęcie układu ruchu, ale również przewlekle postępujące zmiany w narządach wewnętrznych prowadzące nawet do zejścia śmiertelnego. Przyczyna większości chorób reumatycznych jest nieznana. Wyjątek stanowią zmiany zapalne wywołane przez drobnoustroje oraz następstwa urazów. Jako czynnik etiologiczny w większości zespołów chorobowych podejrzewa się wirusy, które u osobników z predyspozycjami genetycznymi wywołują objawy konkretnej jednostki chorobowej. Za powstawanie choroby odpowiedzialne są przede wszystkim zaburzenia immunologiczne z procesem autoimmunizacji, nadmierną produkcją niektórych przeciwciał oraz syntezą licznych cytokin prozapalnych oraz tzw. mediatorów procesu zapalnego.

Częstość występowania chorób reumatycznych szacuje się ogółem na około 33%, przy czym najczęściej spotykane objawy choroby zwyrodnieniowej stawów obserwuje się w zależności od wieku u 5 do 60%, a występowanie reumatoidalnego zapalenia stawów waha się od 0,5 do 2% ogólnej populacji. Bardzo częstym zjawiskiem są zespoły bólowe z grupy reumatyzmu tkanek miękkich, lecz dotyczące ich dane epidemiologiczne nie są dokładnie znane poza informacjami na temat fibromialgii, która występuje u około 2 do 4% społeczeństwa.

Klasyfikacja chorób reumatycznych ma charakter umowny ze względu na nieznajomość czynnika etiologicznego w przypadku większości z nich. W związku z koniecznością posługiwania się ich jednolitym podziałem i mianownictwem komisja Amerykańskiego Towarzystwa Reumatologicznego co pewien czas rewiduje klasyfikację chorób bazując na aktualnych zdobyczach nauki w zakresie ich diagnostyki. Ostatni zmodyfikowany podział chorób reumatycznych pochodzi z 1983 roku i obejmuje około 300 jednostek.

Leczenie uzdrowiskowe jest szczególnie przydatne we wszystkich rodzajach chorób reumatycznych bez podłoża zapalnego tzn. różnych typach choroby zwyrodnieniowej stawów i zespołach bólowych z grupy reumatyzmu tkanek miękkich oraz reumatoidalnym zapaleniu stawów (rzs) i zesztywniającym zapaleniu stawów kręgosłupa (zzsk). W uzdrowiskach leczy się również inne choroby z grupy seronegatywnych zapaleń stawów z zajęciem kręgosłupa oraz zaburzenia metaboliczne, takie jak osteoporoza, czy choroby wywołane przez kryształy. Z pewnymi zastrzeżeniami kierować należy chorych z innymi poza rzs układowymi chorobami tkanki łącznej oraz chorych z reaktywnym zapaleniem stawów.

Głównymi celami leczenia uzdrowiskowego chorób reumatycznych są:

1. Obniżenie nasilenia bólu.

2. Zmniejszenie aktywności procesu zapalnego.

3. Zapobieganie deformacjom stawów i przykurczom mięśni.

4. Poprawa sprawności chorego poprzez zwiększenie siły mięśniowej i poprawę zakresu ruchów w stawach.

5. Przygotowanie do zabiegów ortopedycznych oraz rehabilitacja po przebytych zabiegach.

Wskazania do leczenia uzdrowiskowego chorób reumatycznych:

1. Reumatoidalne zapalenie stawów we wszystkich okresach zaawansowania zmian radiologicznych (tab. 1) w 1 do 3 stopniu sprawności czynnościowej (tab. 2).

2. Inne układowe choroby tkanki łącznej:

a) młodzieńcze przewlekłe zapalenie stawów,

b) toczeń rumieniowaty układowy,

c) zapalenie skórno-mięśniowe i wielomięśniowe,

d) twardzina układowa,

e) zespół Sjögrena (zS).

3. Zapalenie stawów z towarzyszącym zapaleniem kręgosłupa:

a) zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (choroba Bechterewa),

b) łuszczycowe zapalenie stawów (artropatia łuszczycowa),

c) zespół Reitera.

4. Choroba zwyrodnieniowa stawów obwodowych.

5. Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa.

6. Gorączka reumatyczna i inne reaktywne zapalenia stawów.

7. Choroby metaboliczne z zajęciem stawów:

a) dna moczanowa,

b) chondrokalcynoza.

8. Zespoły bólowe z grupy reumatyzmu tkanek miękkich:

a) entezopatie,

b) fibromialgia,

c) zapalenie kaletek maziowych,

d) zapalenie pochewek ścięgnistych.

9. Stany po zabiegach operacyjnych w przebiegu chorób reumatycznych.

W zależności od stopnia zaawansowania zmian w stawach, stopnia sprawności czynnościowej oraz aktywności procesu zapalnego chorych kwalifikuje się do leczenia stacjonarnego szpitalnego, stacjonarnego sanatoryjnego lub ambulatoryjnego (I. Ponikowska: Kompendium Balneologii, 2001).

1. Reumatoidalne zapalenie stawów w 4 stopniu wydolności czynnościowej.

2. Znaczne zaostrzenie stanu zapalnego w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów (gorączka, świeże wysięki, obrzęki wielostawowe).

3. Ograniczenie funkcji ruchowych w przebiegu rzs i zzsk uniemożliwiające podstawową samoobsługę.

4. Zaawansowane zmiany narządowe w przebiegu chorób reumatycznych, zwłaszcza z grupy układowych chorób tkanki łącznej (toczeń rumieniowy, zapalenie skórno-mięśniowe i inne).

5. Całkowite wypadnięcie jądra galaretowatego i inne stany chorobowe ze wskazaniem do operacji.

6. Martwicze zapalenie naczyń.

7. Ostre i przewlekłe infekcyjne zapalenie stawów i kości.

W tym artykule przedstawiono standardowe metody leczenia uzdrowiskowego oraz programy lecznicze w najważniejszych chorobach reumatycznych leczonych w warunkach uzdrowiskowych tj.:

1. Reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS).

2. Zesztywniającym zapaleniu stawów kręgosłupa (ZZSK).

3. Łuszczycowym zapaleniu stawów.

4. Chorobie zwyrodnieniowej stawów (ChZS).

5. Dnawym zapaleniu stawów.

6. Zespołach bólowych reumatyzmu tkanek miękkich.

7. Stanach po zabiegach operacyjnych z przyczyn reumatycznych.

Rzs jest przewlekle postępującą, zapalną, układową chorobą tkanki łącznej. Charakteryzuje się niespecyficznym, symetrycznym zapaleniem stawów, występowaniem zmian pozastawowych i powikłań narządowych, prowadzi do niepełnosprawności, nierzadko kalectwa i przedwczesnej śmierci. Choroba występuje w różnym wieku częściej u kobiet niż u mężczyzn, najwyższa zapadalność przypada na 4 i 5 dekadę życia. U większości początkowym objawem jest zapalenie stawów śródręczno-paliczkowych rąk oraz śródstopno-paliczkowych stóp. U około 70% chorych stwierdza się w surowicy czynnik reumatoidalny klasy IgM (postaci serologicznie dodatnie), pozostałe przypadki określa się jako serologicznie ujemne.

Pod względem przebiegu klinicznego, postępu zmian radiologicznych oraz czasu, w jakim dochodzi do rozwoju inwalidztwa rozróżnia się trzy typy choroby:

1. Typ samoograniczający się, o łagodnym przebiegu dotyczący około 5-10% chorych. Czynnik reumatoidalny jest w tej grupie ujemny lub u około 5% występuje w niskim mianie. Po zastosowaniu tradycyjnych leków modyfikujących istnieje tendencja do cofnięcia się objawów choroby.

2. Typ charakteryzujący się niewielką progresją choroby. Występuje podobnie często, jak typ pierwszy, z tą różnicą, że czynnik reumatoidalny obecny jest u tych chorych u 60 do 90%. Odpowiedź na leczenie tradycyjnymi lekami modyfikującymi jest na ogół wyraźna, mimo stałego postępu choroby.

3. Typ trzeci charakteryzujący się dużą progresją choroby i występuje u 60 do 90% chorych. Wysokie miano czynnika reumatoidalnego obserwuje się od początku choroby, chorzy źle odpowiadają na tradycyjne leki modyfikujące. Dochodzi do stałej progresji zmian i postępującej destrukcji stawów. Ta postać szybko prowadzi do niepełnosprawności i inwalidztwa.

W przebiegu rzs z odchyleń w badaniach laboratoryjnych obserwuje się zwykle podwyższenie wartości OB, zwiększone stężenie białek ostrej fazy, obecność czynnika reumatoidalnego, niedokrwistość, leukocytozę i nadpłytkowość.

1. Kąpiele siarczkowo-siarkowodorowe o temperaturze 35-37 stopni C, co drugi dzień lub kąpiele solankowe w wannie lub w basenie, kąpiele radoczynne.

2. Okłady z pasty borowinowej o temperaturze 37 stopni na zajęte stawy co drugi dzień.

3. Termoterapia:

a) ciepłolecznictwo w formie gorących kąpieli i okładów parafinowych o temperaturze 45-50 stopni C, czas 30 minut, co drugi dzień.

b) krioterapia lokalna lub ogólnoustrojowa (zalecana przed ćwiczeniami) o temperaturze minus 100 stopni przez 3 minuty, codziennie.

4. Elektroterapia – jontoforeza z leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych, prądy impulsowe małej częstotliwości – prądy diadynamiczne DF,CP, MF i CP; prądy średniej częstotliwości o częstotliwości 100 Hz, natężenie progowe, czas 10 minut; prądy impulsowe wielkiej częstotliwości (diatermia krótkofalowa, terapuls).

5. Magnetoterapia – pole impulsowe o częstotliwości 15-20 Hz, natężenie 5-8 mT, przebieg impulsów sinusoidalny.

6. Ultradźwięki (lub fonoforeza) – fala ciągła, moc 0,1-0,8 W/cm², czas 10 minut.

Fonoforeza jest odmianą ultrasonoterapii polegającą na wprowadzeniu leków w formie żeli za pomocą ultradźwięków, najczęściej stosuje się: salicylan sodu, lignokaina lub gotowe preparaty (fastum, naproxen).

7. Masaże: klasyczny, wirowy.

8. Światłolecznictwo – naświetlanie promieniami podczerwonymi, czas 10 minut na miejsca zajęte stanem zapalnym.

9. Psychoterapia.

10. Terenoterapia – na wyznaczonych trasach o małym obciążeniu.

1. Ćwiczenia indywidualne – redresja (likwidacja przykurczów), poprawa ruchomości poszczególnych stawów, wzmacnianie poszczególnych grup mięśni z wykorzystaniem przyrządów.

2. Ćwiczenia grupowe w sali lub w basenie z wodą mineralną, codziennie lub co drugi dzień 30-40 minut.

1. Kąpiele siarczkowo-siarkowodorowe, o temperaturze 35 do 37 stopni, czas zabiegu 10-15 minut, co drugi dzień lub kąpiele solankowe o temperaturze 36-37 stopni, 10-15 minut, co drugi dzień.

2. Okłady z pasty borowinowej o temperaturze 37 stopni przez 30 minut, co drugi dzień lub krioterapia miejscowa codziennie.

3. Prądy diadynamiczne DF, CP, LP, katoda na miejsce bolesne, 10 minut, co drugi dzień lub codziennie.

4. Kinezyterapia codziennie.

Zabiegi uzupełniające: jonoforeza, diatermia krótkofalowa, magnetoterapia, ultradźwięki, naświetlania promieniami IR, masaż.

Czas leczenia 21-24 dni. W tym programie chory ma zlecone 2-3 zabiegów dziennie, które w trakcie leczenia należy intensyfikować. Program można uzupełnić dodatkowymi zabiegami zalecanymi w RZS.

1. Niesterydowe leki przeciwzapalne (nlpz), leki przeciwbólowe i rozluźniające mięśnie.

2. Leki modyfikujące przebieg procesu zapalnego – sulfasalazyna, sole złota, metotreksat, leflunomid, cyklosporyna A, leki biologiczne – inhibitory cytokin prozapalnych (TNF-a, IL-1, IL-6).

3. Glikokortykoidy doustnie, dostawowo lub okołostawowo.

1. Codzienna wizyta lekarsko-pielęgniarska z udziałem magistra rehabilitacji lub fizjoterapii

2. Badanie OB, morfologii krwi, moczu. W zależności od prowadzonej farmakoterapii badanie aktywności aminotransferaz oraz stężenia kreatyniny i glukozy.

a) młodzieńcze przewlekłe zapalenie stawów (mpzs).

Mpzs jest najczęstszą zapalną układową chorobą tkanki łącznej w wieku rozwojowym. Charakteryzuje ją różnorodność obrazu klinicznego i przebiegu oraz odrębność od rzs u dorosłych. Różnice dotyczą znacznie częstszego w wieku rozwojowym uogólnienia procesu chorobowego, częstszego występowania zmian w dużych stawach oraz zmian jednostawowych, a także charakterystycznych tylko dla wieku rozwojowego, zaburzeń rozwojowych; natomiast znacznie rzadziej niż w rzs u dorosłych występuje czynnik reumatoidalny klasy IgM.

Na podstawie obrazu klinicznego początkowego okresu choroby wyróżnia się jej 3 kliniczne podtypy:

1. Uogólniony (ok. 20% chorych).

2. Wielostawowy (ok. 30% chorych).

3. Skąpostawowy (ok. 50%).

W przypadku dominacji zmian w układzie ruchu i braku poważniejszych powikłań narządowych obowiązują zasady, jak w leczeniu rzs u dorosłych.

b) twardzina układowa (tu).

Twardzina jest chorobą układową reprezentującą różnorodność postaci od ograniczonych stwardnień skóry do postaci uogólnionych z zajęciem skóry, stawów i narządów wewnętrznych, bądź tylko narządów wewnętrznych bez zmian skórnych. Podstawowym procesem w tu są wzajemnie powiązane zmiany naczyniowe, zaburzenia immunologiczne i zaburzenia czynności fibroblastów prowadzące do włóknienia.

W terapii tu dominującą rolę odgrywa farmakoterapia z zastosowaniem leków immunosupresyjnych i niekiedy małymi dawkami glikokortykoidów, leków krążeniowych i rozszerzających naczynia obwodowe.

Wśród metod z zakresu balneofizykoterapii zalecane są:

1. Kinezyterapia mająca na celu poprawę ogólnej sprawności z uwzględnieniem ćwiczeń oddechowych jako profilaktyką przypodstawnych zwłóknień tkanki płucnej.

2. Fizykoterapia z uwzględnieniem jontoforezy z lekami rozszerzającymi naczynia obwodowe oraz w celu poprawy ukrwienia obwodowego (objaw Raynauda), kąpiele czterokomorowe i prądy impulsowe małej częstotliwości.

Należy do postaci zapalnych stawów z zapaleniem kręgosłupa.

Jest to grupa chorób charakteryzująca się przewlekłymi zmianami zapalnymi i wytwórczymi kręgosłupa i stawów obwodowych. Ze względu na nieobecność w surowicy czynnika reumatoidalnego klasy IgM określane są jako spondyloartropatie seronegatywne. U chorych stwierdza się z dużą częstością obecność antygenu HLA B27 (w zzsk w ok. 90%), któremu przypisuje się znaczący udział w patogenezie.

ZZSK jest chorobą o charakterze zapalno-kostniejącym dotyczącą głównie kręgosłupa, występuje szczególnie u mężczyzn rasy białej (początek 15-30 rż.). U części chorych przebiega z zajęciem stawów obwodowych, głównie kończyn dolnych (postać skandynawska). Proces chorobowy najczęściej rozpoczyna się w stawach krzyżowo-biodrowych (sacroillitis) i postępując obejmuje stawy właściwe kręgosłupa, stawy żebrowo-kręgowe i żebrowo-poprzeczne, powodując ich częściowe lub całkowite usztywnienie i przyczyniając się do przyjęcia charakterystycznej sylwetki „spondylityka”.

Leczenie w warunkach uzdrowiskowych obejmuje: balneofizykoterapię, kinezyterapię, farmakoterapię, edukację zdrowotną.

1. Kąpiele solankowe w basenie połączone z ćwiczeniami o temperaturze wody 32- 35 stopni, czas zabiegu 30 minut co drugi dzień lub codziennie. Jest to jeden z ważniejszych zabiegów leczniczych dla chorych z ZZSK. Zamiennie można stosować kąpiele solankowe w wannie o temperaturze 36-38 stopni, czas 10-15 minut.

2. Kąpiele siarczkowo-siarkowodorowe w wannie, o temperaturze 36 do 37 stopni, czas 10-15 minut.

3. Kąpiele radoczynne o temperaturze 34 do 37 stopni co drugi dzień, czas zabiegu 10-15 minut.

4. Zabiegi borowinowe – okłady, zawijania z tradycyjnej borowiny o temperaturze 40- 45 stopni, czas 20-30 minut, co drugi dzień.

5. Termoterapia: a) ciepłolecznictwo – okłady parafinowe na kręgosłup i okolice przykręgosłupowe, temperatura parafiny 50-60 stopni, czas zabiegi; 30-60 minut, co drugi dzień; b) krioterapia miejscowa lub ogólnoustrojowa, temperatura – 120-140 stopni przez 3 minuty, codziennie.

6. Ultradżwięki: a) na odcinek szyjny dawki małe 0,1- 02 W)cm² przykręgosłupowo o fali ciągłej, czas zabiegu 6-8 minut, Na odcinek piersiowy i lędżwiowy stosuje się parawertebralnie w dawce 02-0,5) cm², w czasie 8-10 minut, co drugi dzień.

7. Elektroterapia: a) galwanizacja, natężenie prądu 2-10 mA, czas zabiegu 15 minut, co drugi dzień, b) jonoforeza (chlorowodorek lignikainy, salicylan sodu, niesterydowe leki przeiciwzapalne), c) prądy diadynamiczne na kręgosłup i stawy obowodowe, prądy, CP, LP, 3-6 minut, d) prądy interferencyjne, częstotliwość 50-100 Hz, czas zabiegu 8-10 minut, e) diatermia krótkofalowa, dawka II, elektroda sztywna, 8-10 minut, lub terapuls.

8. Magnetoterapia – na okolicę szyjno-piersiową lub lędźwiową, indukcja 5-10 mT, przebieg trójkątny lub sinusoidalny, częstostliwość 10-20 Hz, czas zabiegu 15-20 minut, codziennie.

9. Światłolecznictwo – promieniowanie podczerowone, biostymulacja laserowa.

10. Masaż – klasyczny, stosuje się po zabiegach przegrzewających, masaż podwodny po kinezyterapii.

1. Kąpiele solankowe w basenie z ćwiczeniami o temperaturze wody 32-35 stopni, czas 30 minut co drugi dzień lub codziennie, lub kąpiele siarczkowo-siarkowodorowe.

2. Okłady borowinowe na kręgosłup i/lub na stawy obwodowe o temperaturze 42 stopni, czas 20 do 30 minut co drugi dzień.

3. Ultradźwięki na okolice przykręgosłupowe w dawce 0,1-0,5W)cm² czas 10 minut co drugi dzień.

4. Kinezyterapia codziennie.

W tym programie chory ma zlecone 2-3 zabiegi dziennie, które należy stopniowo intensyfikować. Program leczniczy można uzupełnić dodatkowymi zabiegami, jeżeli chory jest w dobrym stanie ogólnym, w tym: galwanizacja, jonoforeza z leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych, diatermia krótkofalowa, magnetoterapia, światłolecznictwo, masaż.

Zamiast zabiegów hipertermalnych można zastosować krioterapię.

a) Ćwiczenia wzmacniające mięśnie brzucha i grzbietu.

b) Ćwiczenia zwiększające ruchomość kręgosłupa i klatki piersiowej oraz ćwiczenia oddechowe.

c) Ćwiczenia w basenie (odciążenie).

d) Cwiczenia ogólnie usprawniające w sali lub w wodzie.

1. Niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki przeciwbólowe i rozluźniające mięśnie.

2. W przypadkach ostrego zapalenia stawów sulfasalazyna i leki immunosupresyjne, w tym leki biologiczne – inhibitory TNF-alfa.

3. Glikokortykoidy w okresach zaostrzeń ogólnie i dostawowo oraz w przypadkach ze zmianami w narządzie wzroku.

Chory powinien uzyskać wiedzę o istocie choroby i związanych z tym konsekwencjach, o lekach stosowanych w tej chorobie, o ćwiczeniach i rodzajach aktywności, których powinien unikać.

Łuszczycowe zapalenie stawów (łzs), to współistnienie przewlekłego zapalenia stawów ze zmianami łuszczycowymi skóry i paznokci. Zmiany skórne przybierają najczęściej postać łuszczycy krostkowej, charakterystycznymi zmianami paznokciowymi są punkcikowate zagłębienia przypominające naparstek. Łzs występuje około 2-3 razy częściej u kobiet, rozpoczyna się między 20 a 30 rokiem życia. Zgodnie z klasyfikacją chorób reumatycznych wyróżnia się 5 postaci choroby:

– zapalenie stawów, głównie międzypaliczkowych dalszych,

– zapalenie kilku (lub jednego) stawów, zwykle niesymetryczne,

– zapalenie wielostawowe z symetrycznymi zmianami przypominające rzs,

– zapalenie stawów o bardzo ciężkim przebiegu z dużymi zmianami kostnymi i tendencją do ankylozy(arthritis mutilans),

– zapalenie stawów kręgosłupa z/bez zajęcia innych stawów przypominające zzsk.

W artropatii w zależności od typu zmian stawowych stosuje się zabiegi fizjoterapeutyczne jak w rzs lub zzsk. Ze względu na współistnienie zmian skórnych w leczeniu uwzględnić należy:

1. Kąpiele siarczkowo-siarkowodorowe – stosuje się o temperaturze 35-37 stopni, czas 10-15 minut, co drugi dzień.

2. Kąpiele solankowe stosuje się o temperaturze 36-38 stopni, czas 10-15 minut, stężenie 4%-6% chlorku sodowego.

3. Kąpiele radoczynne – stosuje się o temperaturze 36-38 stopni przez 15 minut, co drugi dzień

4. Fototerapia:

– naświetlania promieniami UVB,

– PUVA (psolaren plus wave ultraviolet-A-light) – metoda fotochemoterapii polegająca na skojarzeniu naświetlania promieniami UVA i doustnego pobierania psolarenów,

– SUP (selective ultraviolet therapy) – selektywna metoda fototerapii polegająca na skojarzeniu naświetlania UVA i UVB,

– helioterapia – kąpiele słoneczne o czasie 20-30 minut dla blondynów i 40 minut dla brunetów podczas pierwszych ekspozycji.

5. Fizykoterapia – zastosowanie mają zabiegi podobne do tych, które stosuje się w RZS.

U chorych z łuszczycowym zapaleniem stawów mają zastosowania podobne ćwiczenia jak w RZS.

1. Kąpiele siarczkowo-siarkowodorowe o temperaturze 35-37 stopni, czas 10 do 15 minut, co drugi dzień.

2. Fototerapia – naświetlania metodą PUVA lub SUP lub naświetlania miejscowe ewentualnie naświetlania ogólne lampą kwarcową z odległości 1 metra, 1/2 dawki progowej przy pierwszym naświetlaniu i stopniowo zwiększać dawkę o 1/4 do 1/2 progowej, codziennie.

3. Prądy diadynamiczne, CP, LP, biegun ujemny na miejsce bolesne, natężenie prądu wg odczucia chorego, poniżej progu bólu lub prądy interferencyjne.

4. Kinezyterapia codziennie.

W programie chory otrzymuje 2- 3 zabiegów dziennie, które można uzupełnić zabiegami dodatkowymi, jak naświetlanie promieniami IR, jontoforeza z leków przeciwzapalnych, impulsowe pole magnetyczne, ultradźwięki.

Przy braku kąpieli siarczkowo-siarkowodorowych, można ewentualnie zastosować kąpiele solankowe.

1. Niesterydowe leki przeciwzapalne.

2. Leki modyfikujące proces zapalny – methotreksat, cyklosporyna-A, leflunomid, inhibitory TNF-alfa, sole złota (obecnie trudno dostępne, panują kontrowersje na temat zasadności ich stosowania).

3. Glikokortykoidy – doustnie lub dostawowo.

Zespół Reitera, to skojarzenie podostrego lub przewlekłego zapalenia stawów z zapaleniem cewki moczowej i spojówek (arthritis + urethritis + conjunctivitis). Wymienioną triadę objawów uzupełnia niekiedy złuszczające zapalenie części dłoniowej lub podeszwowej skóry rąk i stóp (keratoderma blenorrhagica) oraz zapalenie błony śluzowej żołędzi prącia(balanitis circinata). Występuje głównie u mężczyzn, zapalenie obejmuje zwykle kilka stawów, najczęściej kolanowe, u około 20% chorych dochodzi do zajęcia kręgosłupa.

W zależności od rodzaju zajętych stawów lub kręgosłupa obowiązują zasady jak w rzs lub zzsk.

1. Nlpz.

2. Leki immunosupresyjne – w ciężkich przypadkach.

3. Glikokortykoidy – doustnie lub dostawowo.

4. Tetracykliny – w przypadku obecności objawów ze strony dróg moczowych (podejrzewa się udział w patogenezie choroby infekcji chlamydia trachomatis).

Choroba zwyrodnieniowa stawów (chzs), to postępująca utrata chrząstki stawowej, której towarzyszy niedostateczna odbudowa chrząstki pokrywającej, przebudowa podchrzęstnej warstwy kości oraz tworzenie się wyrośli kostnych. Zmiany dotyczą jednego lub wielu stawów. W etiopatogenezie bierze się pod uwagę czynnik genetyczny, w wyniku którego dochodzi do zwiększonej aktywności czynników degradujących chrząstkę (IL-1 i TNF-alfa oraz wynikająca z ich działania aktywność metaloproteinaz) w stosunku do czynników odpowiedzialnych za jej syntezę (IGF-1 i TGF-beta). Pod względem etiologicznym chzs dzieli się na pierwotną lub idiopatyczną, występującą bez uchwytnej przyczyny oraz wtórną powstającą w związku ze znaną przyczyną lub zaburzeniami zwiększającymi prawdopodobieństwo jej rozwoju (reumatoidalne zapalenie stawów i inne zapalne postaci chorób reumatycznych, zakażenia stawu, stany po urazach, przeciążenia układu ruchu, wady wrodzone, zaburzenia endokrynologiczne). Na wystąpienie i nasilenie objawów chzs mają również wpływ tak zwane czynniki ryzyka ogólne (zaawansowany wiek, predyspozycje genetyczne, otyłość) oraz miejscowe, wymienione już jako przyczyny wtórnej postaci chzs (niestabilność stawu, wrodzony lub nabyty nieprawidłowy kształt stawu, uraz, szczególny rodzaj aktywności fizycznej).

Z punktu widzenia klinicznego chzs dzieli się pod względem lokalizacji na podtypy:

a)choroba zwyrodnieniowa stawów rąk – występuje o wiele częściej u kobiet niż u mężczyzn. U części chorych powstają klasyczne zmiany w stawach międzypaliczkowych: guzki Heberdena w dalszych stawach międzypaliczkowych lub guzki Boucharda w stawach międzypaliczkowych bliższych. Odczyn zapalny może powodować bolesność guzków, które jednak w późniejszej fazie nie powodują dolegliwości. Na grzbietowej części podstawy dystalnego paliczka mogą tworzyć się torbiele wypełnione galaretowatą treścią. W późniejszym stadium choroby zniekształcenia mogą ograniczać sprawność rąk;

b)choroba zwyrodnieniowa stawów stóp – zmiany w obrębie stóp są często najwcześniejszym objawem chzs obserwowane szczególnie u kobiet w postaci koślawości paluchów, czyli tzw. haluksów. Z czasem utrudniają chodzenie sprzyjając zaburzeniom troficznym skóry i trudno gojącym się owrzodzeniom w okolicy stawu śródstopno-palcowego pierwszego;

c) choroba zwyrodnieniowa stawów kolanowych (gonartroza) – powoduje bóle w czasie ruchu, sztywność po okresie nieczynności oraz ograniczenie ruchu. W późnych stadiach choroby może dojść do podwichnięcia stawu. Wraz z postępem chzs u wielu chorych może rozwinąć się szpotawość stawów kolanowych;