© Borgis - Balneologia Polska 1-2/2005, s. 24-32
Agata Stanek1, Grzegorz Cieślar1, Beata Matyszkiewicz2, Irena Rozmus-Kuczia2, Karolina Sieroń-Stołtny1, Bogdan Koczy3, Aleksander Sieroń1
Subiektywna ocena skuteczności terapeutycznej krioterapii ogólnoustrojowej u pacjentów z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa
Subjective estimation of therapeutic efficacy of whole-body cryotherapy in patients with ankylosing spondylitis
1z Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych, Angiologii i Medycyny Fizykalnej Śląskiej Akademii Medycznej w Bytomiu
Kierownik Katedry: prof. dr hab. n. med. Aleksander Sieroń
2z Oddziału Reumatologicznego Szpitala Reumatologiczno-Rehabilitacyjnego Wojewódzkiego Ośrodka Reumatologiczno-Rehabilitacyjnego w Goczałkowicach-Zdroju
Dyrektor Szpitala: dr n. med. Beata Matyszkiewicz
3z Wojewódzkiego Szpitala Chirurgii Urazowej w Piekarach Śląskich
Dyrektor Szpitala: dr n. med. Bogdan Koczy
Streszczenie
Celem pracy była przeprowadzona w oparciu o badanie ankietowe analiza wpływu krioterapii ogólnoustrojowej na subiektywną ocenę stanu klinicznego u pacjentów z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa w porównaniu z grupą zdrowych ochotników poddanych tej formie fizykoterapii w ramach odnowy biologicznej. Badaniem objęto łącznie 64 osoby podzielone na dwie grupy: badaną i kontrolną, które nie różniły się znamiennie pod względem wieku. Grupa badana obejmowała 32 mężczyzn z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa podzielonych losowo na dwie podgrupy nieróżniące się znamiennie pod względem wieku, czasu trwania oraz stopnia zaawansowania choroby. Pierwszą podgrupę stanowiło 16 chorych poddanych cyklowi 10 codziennych zabiegów krioterapii ogólnoustrojowej (czas trwania zabiegu: 2 minuty, temperatura: -120°C) z kinezyterapią prowadzoną bezpośrednio po zakończeniu zabiegu (czas trwania zestawu ćwiczeń: 1 godzina), natomiast 2 podgrupę stanowiło 16 chorych poddanych jedynie zabiegom kinezyterapii. Z kolei grupa kontrola obejmowała 32 zdrowych mężczyzn – ochotników poddawanych zabiegom krioterapii i kinezyterapii w ramach odnowy biologicznej, podzielonych losowo na dwie podgrupy nieróżniące się znamiennie pod względem wieku, poddawane analogicznie jak w grupie badanej odpowiednio: cyklowi 10 codziennych zabiegów krioterapii ogólnoustrojowej z towarzyszącą kinezyterapią lub jedynie zabiegom kinezyterapii. Po zakończeniu cyklu terapii badani otrzymywali do wypełnienia ankiety w celu subiektywnej oceny efektywności leczenia podczas cyklu zabiegów. Na podstawie uzyskanych wyników potwierdzono znacznie korzystniejszą w porównaniu z samą kinezyterapią subiektywną ocenę oddziaływania krioterapii ogólnoustrojowej u wszystkich osób poddanych tej formie fizykoterapii. U pacjentów z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa uzyskana poprawa związana była głównie z ustąpieniem lub znacznym zmniejszeniem nasilenia i częstotliwości dolegliwości bólowych oraz zmniejszeniem napięcia i poprawą jakości snu, a u zdrowych ochotników poddanych tej formie terapii w ramach odnowy biologicznej z poprawą wydolności fizycznej, zmniejszeniem napięcia i poprawą jakości snu.
WSTĘP
W krajach wysoko rozwiniętych choroby układu ruchu stanowią ponad 50% schorzeń o charakterze przewlekłym. Są one najczęstszą przyczyną długotrwałej niezdolności do pracy z powodu dolegliwości bólowych. W Polsce około 8 milionów ludzi jest dotkniętych schorzeniami układu mięśniowo-szkieletowego. Z tego względu schorzenia układu mięśniowo-szkieletowego stanowią nie tylko problem społeczny i medyczny, ale także ekonomiczny (5).
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) jest przewlekłą, zapalną chorobą układu ruchu, która może przebiegać z okresami zaostrzeń i remisji lub w sposób przewlekle postępujący, prowadząc do ograniczenia ruchomości kręgosłupa i klatki piersiowej. W około 20-30% przypadków w przebiegu ZZSK dochodzi również do zajęcia stawów obwodowych. Choroba dotyczy głównie mężczyzn, a jej pierwsze objawy pojawiają się zwykle w wieku 20-30 lat.
Etiologia schorzenia jest nieznana. Podejrzewa się udział czynnika genetycznego oraz infekcyjnego. Za udziałem czynnika zakaźnego przemawia częstość zakażeń, szczególnie dróg moczowych w okresie poprzedzającym objawy choroby. Natomiast predyspozycję genetyczną do zachorowania na ZZSK potwierdza jego występowanie w rodzinach chorych – u krewnych pierwszego stopnia (u około 20% mężczyzn i 8% kobiet). Ponadto wykazano, że u 90-96% chorych występuje antygen HLA-B27 (w populacji osób zdrowych jedynie u 5-14%). Natomiast spośród osób z dodatnim antygenem HLA B27 na ZZSK choruje tylko 1% populacji (12, 19).
ZZSK rozpoczyna się najczęściej od zapalenia stawów krzyżowo-biodrowych. W miarę postępu choroby proces zapalny obejmuje stawy apofyzalne (właściwe) kręgosłupa, chrząstki żeber oraz tkanki i więzadła kręgosłupa prowadząc do ich stopniowego usztywnienia. Spośród stawów obwodowych najczęściej zajęte są stawy biodrowe, kolanowe lub skokowe. W miejscach objętych procesem zapalnym powstaje ziarnina złożona z limfocytów i plazmocytów, a następnie dochodzi do odkładania się w niej soli wapnia i kostnienia.
Pierwszymi objawami u chorych z ZZSK są bóle w okolicy krzyżowej, promieniujące do pachwin, pośladków oraz tylnych powierzchni ud. Cechą charakterystyczną bólu jest jego nasilanie się w nocy, zmuszające chorego do wstania z łóżka i chodzenia, co przynosi mu ulgę. Natomiast po wstaniu z łóżka u chorych pojawia się tzw. sztywność poranna – uczucie sztywności stawów i kręgosłupa, która ogranicza aktywność ruchową i mija dopiero po rozruszaniu się. Opisane powyżej dolegliwości i wywołana nimi bezsenność są przyczyną wyczerpania fizycznego, wzmożonej pobudliwości nerwowej, braku apetytu oraz chudnięcia chorych. We wczesnym okresie choroby w celu zmniejszenia nacisku na bolesne więzadła krzyżowo-biodrowe dochodzi do poziomego ustawienie kąta miednicy ze zniesieniem lordozy lędźwiowej. Pacjent dla zachowania równowagi ugina kończyny dolne w stawach kolanowych i stawach skokowych. Stopniowo dochodzi także do pogłębiania się kyfozy piersiowej i lordozy szyjnej. Pogłębianiu się kyfozy piersiowej sprzyja fakt, że pacjent stara się zginać kręgosłup do przodu celem zmniejszenia napięcia zmienionych zapalnie więzadeł, powodując wadliwą postawę w postaci pleców okrągłych. Dochodzi do upośledzenia funkcji obręczy barkowej i ruchomości oddechowej klatki piersiowej. Zajęcie odcinka szyjnego kręgosłupa prowadzi do ograniczenia ruchomości i w konsekwencji do ograniczenia pola widzenia. Chory chcąc spojrzeć w bok musi się obrócić całym tułowiem. W literaturze opisywano również przypadki samoistnego podwichnięcia kręgu obrotowego i szczytowego oraz występowanie złamań odcinka szyjnego kręgosłupa nawet przy niewielkich urazach. W przypadkach nieleczonych dochodzi do powstania charakterystycznej sylwetki tzw. sylwetki narciarza polegającej na wyrównaniu lordozy lędźwiowej, zwiększeniu kifozy piersiowej, pochyleniu i wysunięciem głowy do przodu. Niekiedy również obserwuje się przykurcze zgięciowe w stawach biodrowych i kolanowych (12, 19).
Najczęstszym powikłaniem narządowym w ZZSK jest zapalenie tęczówki. Ze strony układu krążenia u około 4% chorych stwierdza się niedomykalność zastawki aortalnej, rzadko występują zaburzenia przewodnictwa i zapalenie osierdzia. Jednym z ciężkich powikłań ZZSK jest amyloidoza. Do innych rzadkich powikłań ZZSK należą powikłania neurologiczne (zapalenie korzeni nerwowych i porażenia spowodowane złamaniem kręgosłupa szyjnego) (12, 19).
Skuteczne leczenie przyczynowe tego schorzenia jest nieznane, a farmakoterapia jest głównie objawowa, dlatego podstawowego znaczenia nabiera fizjoterapia, która ma następujące cele:
– opóźnienie procesu usztywniania i powstawania deformacji,
– leczenie już istniejących deformacji,
– poprawę siły mięśni kręgosłupa,
– wypracowanie możliwie prawidłowej kompensacji,
– utrzymanie sprawności oddechowej.
W ostatnich latach do metod fizjoterapeutycznych o uznanej skuteczności w leczeniu wielu schorzeń układu ruchu zalicza się m.in. krioterapię. Pod pojęciem krioterapii rozumiemy bodźcowe, stymulujące, powierzchniowe stosowanie temperatur kriogenicznych (poniżej –100°C) w czasie 2-3 minut dla wywołania i wykorzystania fizjologicznych reakcji na zimno w celu wspomagania leczenia podstawowego i ułatwienia leczenia ruchem (1, 8, 13, 18).
Krioterapia może być stosowana miejscowo, jak również ogólnoustrojowo.
Zabiegi krioterapii ogólnoustrojowej wykonywane są w kriokomorze lub kriosaunie.
Celem zwiększenia i utrwalenia korzystnych efektów leczenia niskimi temperaturami, po każdym zabiegu krioterapii wykonywana jest kinezyterapia. Krioterapia stanowi tym samym podstawowy element tak zwanej kriorehabilitacji. Podstawowe relacje pomiędzy krioterapią i rehabilitacją przedstawiono na rycinie 1.
Ryc. 1. Relacja między stosowaniem krioterapii i rehabilitacją wg. Knight´a (9) w modyfikacji własnej.
Jak wynika z dotychczasowych badań nad efektami leczniczymi krioterapii ogólnoustrojowej ta forma terapii powoduje m.in. (1, 6, 7, 10, 13, 18):
– uśmierzenie bólu,
– zmniejszenie aktywności procesu zapalnego,
– obniżenie napięcia mięśni szkieletowych oraz wzrost siły mięśniowej,
– zmniejszenie obrzęków,
– szybsze gojenie się urazów,
– relaksację i poprawę nastroju.
Wykorzystując efekt przeciwbólowy i obniżenie napięcia mięśni podczas zabiegów krioterapii ogólnoustrojowej można znacznie lepiej przygotować pacjentów do kinezyterapii, która u chorych z ZZSK odgrywa zasadniczą rolę w leczeniu i zapobieganiu kalectwu (2, 13, 18).
Jak w przypadku każdej metody terapeutycznej lista wskazań i przeciwwskazań do jej stosowania ulega systematycznej weryfikacji. Na obecnym etapie wiedzy do przeciwwskazań do stosowania krioterapii ogólnoustrojowej zaliczamy: klaustrofobię, nietolerancję zimna, krioglobulinemię, chorobę Raynauda, niedoczynność tarczycy, ostre schorzenia dróg oddechowych, chorobę nowotworową, choroby układu sercowo-naczyniowego (niestabilna dusznica bolesna, wady aparatu zastawkowego w postaci zwężenia lewego ujścia tętniczego oraz lewego ujścia żylnego, niewydolność krążenia, groźne zaburzenia rytmu serca), zmiany skórne o charakterze ropno-zgorzelinowym, neuropatie układu współczulnego, miejscowe zaburzenia ukrwienia, wyniszczenie i wychłodzenie organizmu (7, 10, 13, 18).
Wobec braku w dostępnej literaturze publikacji na temat terapeutycznego wpływu krioterapii ogólnoustrojowej na stan kliniczny chorych z ZZSK, celem pracy była analiza subiektywnej oceny efektów leczniczych w oparciu o badania ankietowe chorych poddanych tej formie terapii.
MATERIAŁ I METODYKA
Badaniem objęto łącznie 64 osoby podzielone na dwie grupy: badaną i kontrolną, które nie różniły się znamiennie pod względem wieku.
Grupa badana obejmowała 32 mężczyzn z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa podzielonych losowo na dwie podgrupy nieróżniące się znamiennie pod względem wieku, czasu trwania oraz stopnia zaawansowania choroby. Pierwszą podgrupę stanowiło 16 chorych poddanych cyklowi 10 codziennych zabiegów krioterapii ogólnoustrojowej (czas trwania zabiegu: 2 minuty, temperatura: -120°C) z kinezyterapią prowadzoną bezpośrednio po zakończeniu zabiegu (czas trwania zestawu ćwiczeń: 1 godzina), natomiast 2 podgrupę stanowiło 16 chorych poddanych jedynie zabiegom kinezyterapii.
Z kolei grupa kontrola obejmowała 32 zdrowych mężczyzn – ochotników – poddawanych zabiegom krioterapii i kinezyterapii w ramach odnowy biologicznej, podzielonych losowo na dwie podgrupy nieróżniące się znamiennie pod względem wieku, poddawane analogicznie jak w grupie badanej odpowiednio: cyklowi 10 codziennych zabiegów krioterapii ogólnoustrojowej z towarzyszącą kinezyterapią lub jedynie zabiegom kinezyteraii.
Da badania kwalifikowani byli pacjenci w III i IV okresie ZZSK skierowani na leczenie uzdrowiskowe, u których lekarz prowadzący nie stosował farmakoterapii.
Do krioterapii ogólnoustrojowej w komorze kriogenicznej kwalifikowano jedynie osoby, u których uzyskano zgodę na tę formę terapii oraz nie stwierdzono przeciwwskazań do takiego leczenia.
Po zakończeniu cyklu terapii zarówno pacjenci z ZSSK, jak i zdrowi ochotnicy wypełniali anonimowo ankiety (wzory ankiet odpowiednio dla pacjentów z ZZSK i zdrowych ochotników przedstawiono poniżej) mające na celu subiektywną ocenę efektywności leczniczej krioterapii ogólnoustrojowej oraz kinezyterapii.
Ankieta obejmowała pytania o datę zachorowania, ewentualną farmakoterapię przed rozpoczęciem badania, określenie efektu leczenia (możliwość wyboru: znaczna poprawa, poprawa, brak poprawy, pogorszenie). W ostatnich dwóch punktach badani określali na czym polegała poprawa lub pogorszenie ich stanu oraz jakie ewentualne negatywne doznania subiektywne odczuwali w trakcie terapii.
WYNIKI
Na rycinie 2 przedstawiono porównanie subiektywnej oceny skuteczności zabiegów u pacjentów z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa poddanych cyklowi krioterapii ogólnoustrojowej z następującą bezpośrednio po niej kinezyterapią lub jedynie kinezyterapii.
Ryc. 2. Subiektywna ocena skuteczności zabiegów krioterapii ogólnoustrojowej z kinezyterapią oraz kinezyterapii stosowanej samodzielnie dokonana przez pacjentów z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Bauer J., Skrzek A.: Fizjologiczne podstawy krioterapii. Med. Sport. 1999, 94, 3-7.
2. Biały D. i wsp.: Komora kriogeniczna - możliwości krioterapii w rehabilitacji. Balneol. Pol. 1998, 40, 3-4, 44-47.
3. Birkner E. i wsp.: Zastosowanie temperatur kriogenicznych w medycynie. Wiad. Lek., 2003, 56, 1-2, 53-56.
4. Gieremek K.: Kriostymulacja w fizykoterapii. Zesz. Med. Klin. AWF w Katowicach, 1993.
5. Http://www.cosspala.com.pl./ krio/center.htm.
6. Jagodziński L. i wsp.: Krioterapia ogólnoustrojowa cz.I. Gabinet Prywatny, 2001, 2-3, 91, 39-42.
7. Jagodziński L. i wsp.: Krioterapia ogólnoustrojowa cz.II. Gabinet Prywatny, 2001, 4, 92, 10-11.
8. Jonderko G. i wsp.: Badania skuteczności miejscowej krioterapii zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa. Reumatologia, 1990, 28, 1-2, 0-38.
9. Knight K.L.: Cryotherapy in sport injury management. Human Kinetics, Champaign 1995.
10. Księżopolska-Pietrzak K.: Miejsce krioterapii w leczeniu chorób narządu ruchu - mechanizm działania, wskazania i przeciwwskazania. Acta Bio-Opt. Inform. Med., 1996, 2, 3-4, 157-160.
11. Misztela A. i wsp.: Ocena krioterapii miejscowej w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Balneol. Pol., 1995, 34, 3-4, 38-41.
12. Sadowska-Wróblewska M.: Choroby kręgosłupa w praktyce reumatologicznej. PZWL, Warszawa 1984.
13. Sieroń A., Cieślar G. (Red.): Zastosowanie zimna w medycynie - kriochirurgia i krioterapia. a-medica Press, Bielsko-Biała 2003.
14. Sieroń A. i wsp.: Zachowanie się wybranych parametrów zapalnych u pacjentów z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa pod wpływem krioterapii ogólnoustrojowej - wstępne doniesienie. W: Krioterapia miejscowa i ogólnoustrojowa. Zagrobelny Z. (Red.). Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2003, 169-175.
15. Skrzep-Poloczek B. et al.: The effects of whole-body cryotherapy on ankylotic spondylitis patients.2nd World Congress of the International Society of Physical and Rehabilitation Medicine - ISPRM, H. Ring H. (Ed.). Monduzzi Editore, Bologne 2003, 391-395.
16. Wróblewska-Graff T.: Krioterapia. Reumatologia, 1988, 26, 1, 49-51.
17. Zagrobelny Z.: Lecznicze zastosowanie zimna. Acta Bio-Opt. Inform. Med., 1996, 2, 2, 83-88.
18. Zagrobelny Z. (Red.): Krioterapia miejscowa i ogólnoustrojowa. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2003.
19. Zimermann-Górska I.: Choroby reumatyczne. PZWL, Warszawa 1993.
