© Borgis - Medycyna Rodzinna 3/2011, s. 87-94
*Renata Grzywacz
Brak aktywności ruchowej i jej wpływ na stres u ludzi pracujących zawodowo
Lack of physical activity and its influence on stress among employees
Katedra Turystyki i Rekreacji, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, Rzeszów
Kierownik Katedry: prof. nadzw. dr hab. Jan Krupa
Summary
Professional work is one of the most important forms of human activity. Professional work may give a sense of identity and the appropriate status, create opportunities for learning new skills and cope with new challenges. It may confer awards, keep the need for collective membership and provide peace of mind of a sense of acceptance and respect in the band. The work can give rise to friendship and to know people with different interests, constitute a factor to speed up the development of the body, its efficiency, knowledge and personality. Finally, the work can be the source of maintaining themselves and their families in the substantive soundness – social. However, for many people work is also the source of stress. The reason of stress may be many properties work environment. These include overload, the change introduced to the organization, role of conflict and role of confusion.
Issue of the material research is concentrated on physical activity and positive influence on ability with stress’ managing in everyday life and professional occupation among selected social group.
In theoretical part there are included reflections concerning lack of physical activity and its influence on human life. Moreover, there are presented main stress’ sources in different occupations, consequences of stress in workplace and methods of managing and prevention against stress in workplace.
In empirical part, there is analyzed conclusions of research concerning lack of physical activity and stress’ influence on employees of Orlen Company.
Wprowadzenie
Psychologowie posługują się terminem „przeciążenie pracą” do opisu często spotykanej sytuacji przepracowania. Mówią o dwóch typach takiej sytuacji: przeciążenia ilościowego i jakościowego. Przy ilościowym przeciążeniu pracą zbyt wiele pracy należy wykonać w określonym czasie. Jest to oczywisty powód stresu, który może prowadzić do choroby wieńcowej. Przy dużej ilości pracy ważną jest raczej kontrola pracownika nad jej tempem niż sama ilość pracy. Generalnie, im mniejszą kontrolę pracownik sprawuje nad tempem pracy, tym większy odczuwa stres. Ilościowe przeciążenie pracą dotyczy także pracy zbyt trudnej. Powodem stresu jest brak wystarczających zdolności do wykonywania pracy. Nawet uzdolnieni pracownicy mogą znaleźć się w sytuacji, której nie będą w stanie sprostać. Przeciążenie pracą staje się coraz większym problemem w związku z intensywnym redukowaniem personelu, które w ostatnich miesiącach następuje w fabrykach i biurach w związku ze światowym kryzysem. Zwalnianie pracowników powoduje, że pracownicy muszą wykonywać pracę, którą poprzednio wykonywały dwie osoby, co może być powodem wzrostu stresu. Stresująca jest sytuacja niedociążenia pracą, czyli posiadanie pracy zbyt prostej, niezapełniającej całego czasu pracy czy też nieabsorbującej wszelkich posiadanych kompetencji. Dlatego też zbyt mała ilość wyzwań w pracy niekoniecznie jest czymś korzystnym. Pewien poziom stresu może dodawać wigoru, stymulować i być czymś pożądanym.
Innym stresorem jest zmiana organizacyjna. Pracownicy spostrzegają zmianę jako ekscytującą i traktują ją jako wyzwanie, są bardziej odporni na stres niż ci, którzy spostrzegają zmianę jako zagrożenie. Źródłem stresu jest bardziej sposób postrzegania zmiany przez człowieka i reagowania na nią niż sama sytuacja zmiany. Wiele osób odczuwa opór wobec zmiany i woli pracować w znanej sobie i przewidywalnej sytuacji (14). Sytuacja może stać się stresująca, kiedy przełożony odchodzi a pracownicy otrzymują nowego szefa. Przestają oni wiedzieć, jakie zachowania będą akceptowalne, jak wiele pracy mają wykonywać i jak będzie ona oceniana. Inne stresujące zmiany mogą wiązać się z modyfikacją procedur pracy, szkoleniami czy też wprowadzaniem nowych urządzeń. Połączenie firm może zwiększać niepokój o pewność zatrudnienia, nową kadrę kierowniczą i zmianę dotychczasowej polityki firmy. Dla pracowników starszych wiekiem stresującą zmianą jest wzrost liczny młodych ludzi i kobiet w organizacjach, a także osób o różnorodnym pochodzeniu etnicznym, które wnoszą do pracy odmienne postawy, nawyki czy wartości kulturowe. Zarówno dla menedżerów, jak i szeregowych pracowników źródłem stresu może być udział załogi w zarządzaniu i inne zmiany klimatu organizacji.
Źródłem stresu może być rola pracownika w organizacji. Niejednoznaczność roli pojawia się wówczas, gdy zakres pracy oraz odpowiedzialność są niestrukturalizowane i słabo zdefiniowane. Pracownik nie ma pewności, czego się od niego oczekuje lub nie wie, co powinien robić. Jest to szczególnie ważną kwestią dla młodych pracowników, których role z reguły nie są jasne. Niejednoznaczność roli wiąże się z niezadowoleniem z pracy, przygnębieniem oraz kłopotami w kontaktach z przełożonymi i współpracownikami.
Konflikt roli pojawia się wtedy, gdy wymagania wobec pracy są niespójne lub gdy brakuje zgodności pomiędzy wymaganiami pracy a wartościami i oczekiwaniami pracownika. Jeśli przełożony ma na przykład zezwalać swym podwładnym na udział w podejmowaniu decyzji, a w tym samym czasie pojawia się presja na zwiększenie wydajności, kierownik niewątpliwie znajdzie się w trudniej sytuacji. Natychmiastowy wzrost wydajności może wymagać zachowań autokratycznych, a do zwiększenia udziału pracowników w zarządzaniu potrzebny jest demokratyczny styl kierowania. Konflikt roli może pojawić się wtedy, kiedy praca wymaga zachowań niezgodnych z indywidualnym systemem wartości, jak np. u osoby, która ma sprzedawać niepełnowartościowy lub uszkodzony towar. Sprzedawca może odejść z pracy, ale groźba bezrobocia może być stresorem silniejszym niż konflikt roli. Dla podwładnych ważnymi źródłami stresu mogą być przełożeni i menedżerowie. Brak postępów zawodowych, na przykład wstrzymywanie oczekiwanego awansu, również może prowadzić do stresu. Jeśli aspiracje pracownika nie są spełnione, może pojawić się silne uczucie frustracji. Nadmierna szybkość awansu może być stresująca wtedy, gdy pracownik nie zdobył jeszcze odpowiednich kompetencji do radzenia sobie z obowiązkami na nowym stanowisku pracy; w konsekwencji może pojawić się jakościowe przeciążenie pracą.
Również lęk przed porażką może wywołać silny stres. Dla wielu źródłem stresu jest ocena wykonywanych zadań. Tylko niektórzy lubią poddawać się takiej ocenie. Ponadto złe wyniki oceny mogą mieć negatywny wpływ na dalszą karierę zawodową. U przełożonych i menedżerów powodem stresu może być odpowiedzialność u podwładnych. Źródłem stresu może być także ocenianie i podejmowanie decyzji o wielkości wynagrodzenia pracowników, awansach czy zwolnieniach; motywowanie do pracy i troska o satysfakcję pracowników; codzienne zarządzanie indywidualnymi wkładami. Menedżerowie znacznie częściej skarżą się na dolegliwości fizyczne wywołane stresem niż przykładowo księgowi, do których nie należy nadzorowanie pracy innych ludzi. Powodem stresu może być również praca monitorowana przez komputer. Sortowanie listów, którego tempo narzuca maszyna, lub inne zrutynizowane prace wykonywane przy klawiaturze zwiększają poczucie stresu i prowadzą do wzrostu absencji, słabego wykonywania zadań oraz zmęczenia mięśni. Automatyczne kontrolowanie licznych uderzeń w klawiaturę jest również stresujące, jak np. szef, który cały czas obserwuje pracę.
Jednak obok stresów szkodliwych wpływających na organizm człowieka są stresy przyjemne, a nawet lecznicze. Osiąganie dużego sukcesu, zaspokojenie silnej gwałtownej potrzeby, szczęśliwy obrót biegu wydarzeń jest także stresem, ale takim, który obok mobilizacji dostarcza organizmowi radości i wzmaga wolę życia. Morderczy trening sportowca, głodówka, są stresem, ale takim, który tak mobilizuje organizm, że później łatwo znosić mu normalne obciążenia. Na tym polega „lecznicze” działanie stresu (S. Sitek, Walka ze stresem, Warszawa ATK, 1989).
Powodem złego stanu zdrowia w wielu przypadkach jest psychosomatyka, tj. rzeczywiste zaburzenia spowodowane lub związane z takimi czynnikami emocjonalnymi jak stres w miejscu pracy. Dolegliwości fizyczne związane ze stresem obejmują wrzody żołądka, zapalenie okrężnicy, chorobę wieńcową, artretyzm, egzemy, alergie, bóle głowy, szyi i kręgosłupa oraz choroby nowotworowe. Stres wiąże się również z większą podatnością na infekcję i może obniżać odporność organizmu niezbędną w walce z nowotworami. Stres w miejscu pracy jest również kosztowny, gdyż obniża produktywność i motywację, a zwiększa ilość błędów i wypadków przy pracy. Wysokiemu stresowi towarzyszy również zamiar odejścia z organizacji oraz wzrost niepożądanych zachowań pracowników, takich jak kradzieże czy uzależnienia od alkoholu bądź narkotyków. Stres w miejscu pracy rozkręca spiralę kosztów.
Stres pojawia się we wszystkich szczeblach organizacji i w bardzo różnorodnych pracach. Jest mało prawdopodobne, by całkowicie udało nam się uniknąć stresu w karierze zawodowej, podobnie jak nie można uniknąć go na studiach. Nie ma większego znaczenia, co każdy robi w pracy, gdzie pracuje i jakie zajmuje stanowisko; stres z całą pewnością wpłynie na jakość życia w pracy, a tym samym na codzienne życie (DP Schulz, Psychologia a wyzwania dzisiejszej pracy, PWN 2002). Podczas stresu następują dramatyczne zmiany fizjologiczne. Adrenalina, uwalniająca się z gruczołów adrenalinowych, przyspiesza wszystkie funkcje organizmu. Rośnie ciśnienie krwi, przyspieszeniu ulega tętno, do krwi wydzielany jest cukier. Przyspieszony obieg krwi daje dodatkową energię mózgowi i mięśniom; człowiek staje się silniejszy i lepiej przygotowany do walki z zagrożeniem. Sytuacja stresowa mobilizuje i ukierunkowuje energię jednostki, podnosząc ją ponad poziom normalny.
Większość z ludzi nie styka się z sytuacjami olbrzymiego zagrożenia; jedynie w niektórych przypadkach prac – na przykład u policjantów i strażaków – sytuacje prawdziwego zagrożenia fizycznego mogą pojawić się często. Dla większości ludzi stres, z którym stykają się w miejscu pracy, ma charakter psychologiczny lub emocjonalny – może nim być kłótnia z szefem, niesprawiedliwa decyzja czy martwienie się o swój awans. To wszystko, co potocznie nazywa się kłopotami czy zmartwieniami codziennego życia. Rozpatrywane pojedynczo – są to niezbyt intensywne źródła stresu, ale dla ciała są one poważne, ponieważ dochodzi do ich kumulowania się. Każdy stres z powodu wywołanych zmian fizjologicznych nakłada się na poprzedni i wystawia na poważną próbę rezerwy energii fizycznej. Jeśli stres pojawia się w pracy często, organizm długo pozostaje w stanie silnego pobudzenia fizjologicznego i wysokiej gotowości, a właśnie ta sytuacja może prowadzić do dolegliwości fizycznych i chorób.
Po przebadaniu w stresujących warunkach 360 robotników okazało się, że osoby, które wykonywały odpowiedzialne zadania przez 2 lata, ujawniły znacząco większy wzrost ciśnienia krwi, tętna i temperatury skóry niż osoby, które nie wykonywały tak odpowiedzialnych zadań. Pierwsza grupa także dłużej powracała do stanu równowagi, kiedy czynniki stresujące przestały już działać. Te wyniki świadczą również o ogólnym niższym poziomie odporności jako efekcie stresującej, dwuletniej pracy. Przegląd około 12 badań nad stresem i chorobami serca również pokazał stały, pozytywny związek pomiędzy stresem w pracy a prawdopodobieństwem pojawienia się chorób układu krążenia.
Przedłużający się stres sprzyja rozwojowi zaburzeń psychosomatycznych. Te zaburzenia nie są wyimaginowane; dochodzi w nich do rzeczywistego uszkodzenia tkanki czy narządu. Chociaż powód tych uszkodzeń stanowią czynniki psychologiczne lub emocjonalne, ich fizyczny wpływ na organizm jest dobrze widoczny. Co więcej, choroba spowodowana stresem może stanowić źródło nowego stresu. Kiedy pogarsza się nasze zdrowie fizyczne, obniża się odporność organizmu i poziom energii; w tej sytuacji spadnie i motywacja, i poziom wykonywania zadań.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Andruszkiewicz A, Banaszkiewicz M (red.): Promocja zdrowia. Teoretyczne podstawy promocji zdrowia. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2008; t. 1. 2. Banaszkiewicz M: Zdrowie jako wartość [W:] Andruszkiewicz A, Banaszkiewicz M (red.): Promocja zdrowia. Teoretyczne podstawy promocji zdrowia. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2008, t. 1. 3. Biegeleisen-Zelazowski B: Zarys psychologii pracy. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1967. 4. Biela A (red.): Stres w pracy zawodowej. Wydawnictwo KUL, Lublin 1990. 5. Ciborowska H, Rudnicka A: Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. PZWL, Warszawa 2007. 6. Fetlińska J: Historia promocji zdrowia w Polsce [W:] Andruszkiewicz A, Banaszkiewicz M: Promocja zdrowia. Teoretyczne podstawy promocji zdrowia. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2008; t. 1. 7. Heszen-Niejodek I, Ratajczak Z (red.): Człowiek w sytuacji stresu. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1996. 8. Jung HB: Ekonomia czasu wolnego: zarys problematyki. PWN, Warszawa 1989. 9. Jones H: Nie mam czasu na stres. „Amber”, Warszawa 1998. 10. Karski J: Praktyka i teoria promocji zdrowia. CeDeWu, Warszawa 2003. 11. Kędzior J, Wawrzak-Chodaczek M (red.): Czas wolny w różnych jego aspektach, Warszawa 2000. 12. Krzykała F (red.): Badania socjologiczne nad czasem wolnym. Zeszyty Naukowe 1987, Seria I/Akademia Ekonomiczna w Poznaniu. 13. Mietzel G: Wprowadzenie do psychologii. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1999. 14. Ogińska-Bulik N: Stres zawodowy w zawodach usług społecznych. Difin, Warszawa 2006. 15. Oniszczenko W: Stres to brzmi groźnie. Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 1998. 16. Pięta J: Pedagogika czasu wolnego. Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 2004. 17. Pilicz S: Gdzie sprawność tam zdrowie. Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, Warszawa 1984. 18. Schultz DP, Schultz SE: Psychologia a wyzwania dzisiejszej pracy, tłum. G. Kranas, PWN, Warszawa 2002. 19. Siemiński M: Środowiskowe zagrożenia zdrowia. Inne wyzwania. PWN, Warszawa 2007. 20. Strelau J (red.): Psychologia. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2000; t. 3. 21. Sutton C: Psychologia dla pracowników socjalnych. GWP, Gdańsk 2004. 22. Terelak J: Psychologia stresu. Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2001. 23. Titkow A: Stres i życie społeczne. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1993. 24. Walczak M: Wychowanie do wolnego czasu. WSP, Zielona Góra 1994. 25. Walczak T (red.): Koncepcja czasu wolnego Aleksandra Kamińskiego. Wydawnictwo WSP, Zielona Góra 1996. 26. Wnuk-Lipiński E: Czas wolny, współczesność i perspektywy. Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1975. 27. Woynarowska B: Edukacja zdrowotna. PWN, Warszawa 2007.
