Wody mineralne do celów leczniczych wykorzystywane były już w starożytności, szczególnie w państwie rzymskim. W średniowieczu tradycje te zanikły, w okresie Odrodzenia doceniono wartość leczniczą wód i rozbudowano zakłady kąpielowe. W XVII i XVIII wieku działanie lecznicze wód tłumaczono istnieniem tajemniczego ducha źródeł, gdyż przy ówczesnym poziomie wiedzy nie można było określić dokładnego chemizmu wód oraz leczniczego mechanizmu ich działania.

Rozwój nauk ścisłych umożliwił rozwój naukowej ery balneologii, chemicy zaczęli wykonywać analizy chemiczne wód, a lekarze rozpoczęli badania nad ich leczniczym działaniem. Stworzone zostały naukowe podstawy balneologii będące działem wiedzy medycznej zajmującej się właściwościami fizycznymi i chemicznymi wód mineralnych oraz analizą ich oddziaływania na organizm człowieka. Balneologia zaczęła budzić coraz większe zaufanie wśród lekarzy, uczonych różnych specjalności, a szczególnie wśród chorych. Wyjazdy do wód w celach leczniczych przybierały masowy charakter i były nakazem mody. Zdrojowiska stały się przemysłem przynoszącym dochody. Kuracjusze polscy do wód wyjeżdżali głównie za granicę, gdyż rodzime zdrojowiska były zaniedbane i prymitywne, trudno było do nich nawet dojechać. Walory lecznicze polskich wód nie ustępowały absolutnie zagranicznym. Należało przekonać społeczeństwo o walorach rodzimych zdrojowisk, oraz starać się o ich rozbudowę i unowocześnienie. Zadania tego podjęła się grupa ludzi (Korczyński 1928), głównie z pobudek patriotycznych i troski o polską balneologię, która miała już swoje tradycje sięgające XII wieku u źródeł w Inowłodzi nad Pilicą (Poradzisz 1984).

Pierwsze publikacje zostały opracowane przez polskich jatrochemików, zwolenników twórcy jatrochemii Paracelsa. Za ojca balneologii polskiej uważa się nadwornego lekarza i przyrodnika króla Stefana Batorego – Wojciecha Oczkę. Na polecenie króla opracował dzieło „Cieplice seu Thermarum descriptio” (cieplice – thermae określano wszystkie wody mineralne), która została wydana w 1578 roku. Opisuje w nim wody siarczkowe w Szkle pod Lwowem. Jan Soschinius w 1597 ogłosił rozprawę o wodach Iwonicza „Oratio de natura etvirtutibus aquarum acidarum”. Badania naukowe w polskim lecznictwie zapoczątkowały również prace Erazma Sixtusa „O cieplicach we Szkle”, „Ksiąg troje” (1617) i Jana Innocentego Petrycego „O wodach w Drużbaku i Łąckowej” (1635) (Szmytówna 1970).

W roku 2004 minęła dwusetna rocznica urodzin prof. Józefa Dietla, nazwanego ojcem balneologii współczesnej, a w roku 2005 mija 130 rocznica reaktywowania Komisji Balneologicznej w Akademii Umiejętności oraz 100. rocznica powstania Polskiego Towarzystwa Balneologicznego.

Komisja Balneologiczna została utworzona w 1858 roku w ramach Oddziału Nauk Przyrodniczych i Ścisłych Towarzystwa Naukowego Krakowskiego (Dybiec 1993). Współzałożycielami byli prof. Józef Dietl, prof. Józef Majer i prof. Fryderyk Skobel. Osiągnięcia Komisji były efektem zaangażowania jej członków, a zadania były bardzo trudne z powodu zaniedbania polskich zdrojowisk, oraz braku pomocy i zainteresowania ze strony zaborców. Chronicznie niedoinwestowane, prymitywnie urządzone uzdrowiska polskie pozostawały w tyle za szybko rozwijającymi się renomowanymi uzdrowiskami zagranicznymi.

Komisja Balneologiczna utworzona przez polskich lekarzy i uczonych różnych dziedzin, głównie przez patriotów, pragnęła powstrzymać dalszą degradację polskich uzdrowisk. Członkowie Komisji zajmowali się nie tylko badaniem polskich zdrojowisk, ale chcieli uświadomić społeczeństwo o wartościach leczniczych rodzimych wód mineralnych. Komisja Balneologiczna swoje powstanie zawdzięcza wybitnemu lekarzowi XIX wieku prof. Józefowi Dietlowi, który odegrał decydującą rolę w jej założeniu i działalności. Zwracał się on do Polaków ...Ale i wy zacni, lecz częstokroć wybredni współobywatele, poznajcie niepoślednią cenę naszych wód. Żywcie w piersiach Waszych zamiłowanie do naszych wybornych źródeł, do naszych wspaniałych, wiecznie zielonych lasów, do naszych uroczych dolin, do naszych rozkosznych łąk. Powściągajcie wadę narodową, tj. żądzę wałęsania się po świecie i gonienia za wiatrem. Wyrzeknijcie się długiego, kosztownego, a najczęściej wcale niepotrzebnego pobytu za granica, owej zgubnej skłonności, która nie tylko Was samych wyzuwa z majątku, ale nadto tak bardzo się przyczynia do ubożenia Waszego kraju...” (Dietl 1858).

Dietl zwiedził większe zdrojowiska europejskie i poznał dokładnie ich problematykę balneologiczną, co dokładnie opisał. W sezonie letnim 1856 roku zwiedził polskie zdrojowiska a efektem podróży były „Uwagi nad zdrojowiskami krajowemi” (Dietl 1858), pisał w nich ...Wy, którzy z łaski najwyższego posiadacie lub zawiadujecie naszemi zdrojowiskami, rozważcie, iż z prawem własności spadła na Was odpowiedzialność za mądre używanie tego drogocennego daru Niebios. Wprawdzie woda do Was należy, ale przymiot uzdrawiania, który w nią tchnęła Miłość przedwieczna, nie może być wyłączną własnością jednego człowieka. Tysięczne głosy wołają do Was: Pozwólcie nam pić z waszego odżywiającego zdroju, abyśmy się wydobyli z naszej niedoli... Bądźcie uprzejmi dla każdego, nawet dla najmniejszego z pośród waszych gości, którzy przybyli do Waszego uzdrawiającego źrzódła, aby u niego znaleźć pomoc i pociechę...” Dokładnie opisał właściwości, ogromne walory lecznicze, oraz potrzeby i niedostatki uzdrowisk. Porównanie stanu polskich i europejskich uzdrowisk było niewątpliwie bodźcem do złożenia na ręce prof. Majera, przewodniczącego Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, wniosku w sprawie założenia Komisji Balneologicznej. Wniosek został przyjęty i na posiedzeniu Oddziału Nauk Przyrodniczych i Ścisłych TNK w dniu 10. XII. 1857 roku przyjęto statut stowarzyszenia, a 8. II. 1858 zatwierdzono jego założenia i ogłoszono w „Roczniku Towarzystwa” jako Instrukcja dla Komisji Balneologicznej. Stanowiła ona podstawę działalności Komisji, której celem miało być popieranie i rozwój balneologii krajowej. W jej skład wchodzili lekarze, chemicy, fizycy, botanicy, geolodzy, budowniczowie i mecenasi nauki (Poradzisz 1984).

Pierwsze zebranie Komisji Balneologicznej odbyło się 8. III. 1858 roku, jej pierwszym przewodniczącym został prof. Skobel, a po dwu latach został wybrany prof. Dietl, a sekretarzem został lekarz M. Zieleniewski.

Na drugim posiedzeniu 15. III. 1858 zawarto apel o rozbudowę zdrojowisk, a na trzecim – Komisja przystąpiła do określenia zadań. Zwrócono się do władz i społeczeństwa o dostarczanie informacji o źródłach mineralnych. Efektem była Mapa Zdrojowisk lekarskich w Galicyi i Bukowinie opracowana przez T. Żebrawskiego (1862). Dietl wystąpił z wnioskiem o zwołanie Walnego Zgromadzenia Komisji z udziałem właścicieli zdrojowisk i lekarzy. W „Czasie” ukazywały się artykuły o pracach i działalności Komisji, co stanowi dodatkowe źródło informacji.

Komisja prowadziła systematyczne badania właściwości chemicznych, fizycznych i leczniczych wód mineralnych. Analizy wykonywali A. Aleksandrowicz, E. Czarniański, A. Stopczański, T. Torosiewicz, aby były one najdokładniejsze sami pobierali próby. Wyniki były dyskutowane na posiedzeniach Komisji.

Komisja starała się również opracować monografie poszczególnych zdrojowisk, a wzorem do opracowań była monografia o Krynicy (Dietl 1857). Prace analityczne i monograficzne były publikowane w Roczniku Towarzystwa, Przeglądzie Lekarskim i Gazecie Lekarskiej, gdyż Komisja Balneologiczna nie miała własnego organu wydawniczego. Polską balneologię propagował w tym czasie najaktywniej M. Zieleniewski, który jest autorem 168 prac i artykułów. Umieszczał on również artykuły o polskich zdrojowiskach w czasopismach zagranicznych, czego efektem było zamieszczenie tych informacji w pracach wybitnych balneologów zagranicznych, np. B. Lersch, J. Seegen, A. Vetter (Poradzisz 1984).

Komisja zajmowała się rozbudową zdrojowisk, ocenianiem właściwości leczniczych wód mineralnych, prawidłową eksploatacją źródeł, prawidłowymi metodami napełniania butelek wodą. Komisja zwracała również uwagę na znaczenie obserwacji meteorologicznych w zdrojowiskach, dostrzegając wpływ czynników klimatycznych na leczenie, na co zwracał uwagę Dietl (Korczyński 1928).

Prócz działalności naukowej Komisja Balneologiczna była czynnikiem doradczym wszystkich zdrojowisk.

W roku 1859 z inicjatywy J. Dietla (nazwanego ojcem nowoczesnej balneologii) powstała Spółka Zdrojowisk Krajowych, jej celem miała być rozbudowa i unowocześnienie zdrojowisk. Po kilku latach działalności Spółka uległa rozwiązaniu z powodu bankructwa. Głównym celem Komisji było jednak zainteresowanie społeczeństwa walorami leczniczymi zdrojowisk ojczystych, w celu ograniczenia liczby wyjazdów do kurortów zagranicznych (Zieleniewski 1869, Rocznik... 1860).

W trakcie reorganizacji Towarzystwa Naukowego Krakowskiego i starań o utworzenie Akademii Umiejętności zawieszono działalność Komisji Balneologicznej. Był to bardzo negatywny okres dla Komisji, przerwano sporządzanie corocznych sprawozdań ze zdrojowisk, jak również przerwano prace nad statutem i ustawą zdrojową.

Na posiedzeniu Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Akademii Umiejętności 20. I. 1874 roku prof. J. Dietl postawił wniosek o powołanie Komitetu, a następnie na posiedzeniu Wydziału III w dniu 21. XII. 1874 o reaktywowanie Komisji Balneologicznej w ramach Akademii. Wydział III wyraził zgodę i 27. I. 1875 roku odbyło się pierwsze posiedzenie nowo powstałej Komisji Balneologicznej Akademii Umiejętności. Przewodniczącym został prof. J. Dietl, który omówił główne kierunki działania Komisji. Niestety, na skutek choroby, 20. XII. 1876 Dietl zrzekł się funkcji dyrektora Wydziału III i funkcji przewodniczącego Komisji Balneologicznej. Przyczyniło się to do rozwiązania Komisji 20.I.1877 roku, gdyż Wydział III AU uznał, iż działalność Komisji jest bliższa pracom Towarzystwa Lekarskiego (Poradzisz 1984).