© Borgis - Medycyna Rodzinna 4/2011, s. 99-104
Katarzyna Marcinów, *Dominik Olejniczak
Opinie i oczekiwania pacjentów względem systemu opieki zdrowotnej
Opinions and expectations of patients according health care system
Katedra i Zakład Zdrowia Publicznego, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik: prof. dr hab. Janusz Ślusarczyk
Summary
Introduction. The expectations of patients according to functioning of the health care system will always have a high level. Meeting these demands is reflected in the opinion on the functioning of the system. Demand for services is high and often the system is unable to meet them. Rational benefits and patient education can significantly affect system performance, and thus to improve the opinion on its functioning.
Material and methods. The research group was 101 persons, patients obtaining public health care. Selection of the sample was random in nature. The research tool was an anonymous questionnaire, consisting of 17 opened, semi-opened and closed questions.
Results. The vast majority of respondents (71 people) is not satisfied with the functioning of the healthcare system. 86% of respondents believe that it is necessary far-reaching changes in the system. What should be stressed, only 34% of people use medical services only under the National Health Fund. 66% of the elect, in addition to benefits financed by the NHF (pol.NFZ), non-public sector.
Conclusions. Problems with getting to the doctor, may be associated with the growing dissatisfaction of patients with functioning public health care. It is reasonable and gradual introduction of comprehensive reforms in the health sector. This may result in improved access to services and improve its functioning.
Wstęp
System ochrony zdrowia jest ważnym elementem funkcjonowania każdego państwa. O tym, czy działa on sprawnie decyduje wiele czynników, na które władze danego kraju w większym bądź mniejszym stopniu mają wpływ.
Istotne są także opinie pacjentów, czyli osób korzystających z usług zdrowotnych. To ta grupa wyraża zadowolenie z funkcjonowania sektora zdrowia lub konieczność przeprowadzenia zmian. Zdanie pacjentów kształtuje również aktualny stan systemu zdrowotnego.
Istnieje wiele definicji systemu opieki zdrowotnej. Najbardziej kompleksowa wydaje się go określać jako zespół osób i instytucji, zadaniem których jest zapewnienie opieki zdrowotnej ludności. To także połączenie zasobów zarówno ludzkich (personel medyczny, pomocniczy), materialnych (procedury medyczne), jak i wyników, czyli efektów związanych ze zdrowiem i leczeniem pacjentów (1).
Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) „system zdrowotny może być szeroko zdefiniowany jako spójna całość, której liczne, powiązane ze sobą części wspólnie oddziałując wpływają (pozytywnie) na stan zdrowia całej populacji”. Ważne, aby wszystkie części tworzyły jedność i służyły do realizacji danego celu (2).
Kolejna definicja określa system opieki zdrowotnej, jako „zorganizowany i skoordynowany zespół działań, którego celem jest realizacja świadczeń oraz usług profilaktyczno-leczniczych i rehabilitacyjnych, zabezpieczających i poprawiających stan zdrowia jednostki i społeczeństwa” (3).
Sprawnie funkcjonujący system opieki zdrowotnej, aby działać na jak najwyższym poziomie, musi posiadać określone cele. Powinny one być możliwe do osiągnięcia i jasno wytyczone. Ochrona i poprawa zdrowia obywateli należy do najważniejszych celów sektora ochrony zdrowia. Jednak, poza celami zdrowotnymi, wyróżnić można także inne.
Płatnikiem systemu ochrony zdrowia w Polsce jest Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). To państwowa jednostka organizacyjna posiadająca osobowość prawną. Podstawą jej funkcjonowania jest ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. NFZ działa jako państwowy fundusz celowy, a więc finansuje zadania należące do państwowych lub samorządowych organów publicznych. Organami wchodzącymi w skład Narodowego Funduszu Zdrowia są Rada i Prezes Funduszu oraz rady oddziałów wojewódzkich wraz z ich dyrektorami. Natomiast organem centralnym jest Prezes Narodowego Funduszu Zdrowia, powoływany na wniosek Ministra Zdrowia przez Radę Funduszu. Struktura organizacyjna NFZ składa się z Centrali i 16 Oddziałów Wojewódzkich (4).
Kolejnym elementem systemu są świadczeniodawcy. Zgodnie z ustawą z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej, usług zdrowotnych mogą udzielać zakłady opieki zdrowotnej. Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty wskazuje także osoby fizyczne wykonujące zawód medyczny lub grupową praktykę lekarską, jako świadczeniodawców. Grupowa praktyka pielęgniarek i położnych w myśl ustawy z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarek i położnych jest również włączona do grupy podmiotów udzielających opieki zdrowotnej. Świadczeniodawcą jest także osoba fizyczna posiadająca uprawnienia do udzielania świadczeń zdrowotnych i udzielająca ich w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, np. technicy radiologii, fizjoterapeuci (5, 6).
Usługi medyczne mogą być udzielane przez państwową jednostkę budżetową, posiadającą w swojej strukturze organizacyjnej ambulatorium, ambulatorium z izbą chorych lub lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Do świadczeniodawców zaliczamy również podmioty realizujące czynności z zakresu zaopatrzenia w środki pomocnicze i wyroby medyczne będące przedmiotami ortopedycznymi (6, 7).
Zasadniczym elementem sektora zdrowia w Polsce jest podstawowa opieka zdrowotna (POZ). Są to świadczenia zdrowotne profilaktyczne, diagnostyczne, rehabilitacyjne, lecznicze oraz pielęgnacyjne z zakresu medycyny ogólnej, rodzinnej i pediatrii, udzielane w ramach ambulatoryjnej opieki zdrowotnej przez lekarzy, pielęgniarki i położne podstawowej opieki zdrowotnej. Udzielanie świadczeń zdrowotnych, musi być oparte o umowę zawartą między Narodowym Funduszem Zdrowia a jednostką podstawowej opieki zdrowotnej.
Jednym z głównych problemów, z jakimi boryka się system opieki zdrowotnej jest niewystarczające finansowanie ze środków publicznych. Poziom wydatków na ochronę zdrowia, zarówno publicznych, jak i prywatnych jest jednym z najniższych w krajach Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Stan ten utrzymuje się, pomimo że średnia dynamika wzrostu wydatków w Polsce jest zbliżona do średniej dynamiki wydatków w państwach OECD. W Polsce w latach 2000-2008 wydano na służbę zdrowia ok. 7% PKB. Średnia państw należących do OECD wynosi natomiast 9%. Biorąc pod uwagę PKB per capita w 2009 r. na ochronę zdrowia w Polsce przeznaczono ok. 1100 USD. Dla porównania we Francji 3700 USD. Zgodnie z szacunkami ekspertów przedstawionymi w Zielonej Księdze, w publicznym sektorze brakuje ok. 3,3 mld zł. Niedofinansowanie systemu wpływa między innymi na jakość świadczonych usług, trudności w dostaniu się do specjalisty, zadłużenie placówek ochrony zdrowia czy kolejki. Ma ono także wpływ na konieczność inwestowania uzyskanych przychodów na zaspokojenie bieżących potrzeb finansowych, bez możliwości inwestowania w nowy sprzęt lub technologie. Zwiększenie środków publicznych na opiekę zdrowotną poprawiłoby sytuację finansową zadłużonych placówek, pozwoliłoby inwestować w infrastrukturę oraz podniosłoby wynagrodzenie personelu medycznego (8).
Kolejną kwestią jest dostępność usług medycznych. Konstytucja RP gwarantuje wszystkim obywatelom równy i sprawiedliwy dostęp do opieki zdrowotnej. W rzeczywistości nie jest on jednakowy dla każdego.
Dostęp świadczeń zdrowotnych jest wskaźnikiem zasobów oraz usług opieki zdrowotnej przy uwzględnieniu potrzeb jednostki lub całej społeczności.
Dostęp należy rozpatrywać w kategoriach:
– osiągalności, czyli relacji między strukturą i wielkością zasobów systemu ochrony zdrowia a potrzebami zdrowotnymi danej populacji. Miernikiem jest zatem liczba personelu medycznego czy też liczba łóżek szpitalnych;
– akceptowalności, będącej zależnością występującą pomiędzy oczekiwaniami pacjentów odnośnie zaspokojenia ich potrzeb zdrowotnych, a stopniem spełnienia tych oczekiwań;
– dostępności przestrzennej, odnoszącej się do odległości między realizacją usług a miejscem zamieszkania pacjenta. Elementami wchodzącymi w skład tej dostępności jest między innymi koszt pokonania odległości i warunki komunikacyjne;
– dostępności organizacyjnej, jako warunków udostępniania świadczeń, przez który rozumie się czas pracy jednostki ochrony zdrowia i jej pracowników, zakres udzielanych usług, zasady zapisywania się na wizyty i konsultacje;
– dostępności kosztowej, czyli zdolności pacjenta do ponoszenia kosztów związanych z leczeniem, rehabilitacją oraz zasady przyznawania uprawnień do korzystania z usług zdrowotnych.
Równe traktowanie pacjentów jest jednym z celów Narodowego Programu Zdrowia (NPZ), przyjętego w Polsce na lata 2007-2015. Działania tego programu nastawione są na zwalczanie zarówno społecznych, jak i terytorialnych różnic w dostępie do opieki zdrowotnej. Aby poprawić dostępność do świadczeń zdrowotnych ustanowiono tzw. prawo kolejkowe. Jego twórcy uważali, że uporządkowanie sposobu funkcjonowania i tworzenia kolejki do usług, wpłynie na poprawę dostępu do nich. Kolejka stała się zatem elementem systemu ochrony zdrowia, a jednocześnie objawem braku równowagi między popytem a podażą na świadczone usługi. Idea prawa kolejkowego, nie przyniosła jednak zamierzonych rezultatów.
Zmniejszenie dostępu do usług zdrowotnych związane jest także z nadużywaniem tych usług przez niektórych pacjentów. W rezultacie pozostali chorzy nie mogą skorzystać z porady czy konsultacji u specjalisty, gdyż wyczerpany jest limit na świadczenia. Wizyta u lekarza, planowany zabieg, czy operacja wymagają niekiedy nawet kilkuletniego okresu oczekiwania (9).
Materiał i metody
Grupę badawczą stanowiło 101 osób – pacjentów korzystających ze świadczeń publicznych zakładów opieki zdrowotnej. Dobór próby miał charakter losowy. 43% ankietowanych było w wieku 20-29 lat, a 23% w wieku 30-39 lat. 12% stanowiły osoby między 40 a 49 rokiem życia, a 22% osoby w wieku 50 lat i powyżej. 56% ankietowanych miało wykształcenie wyższe. Niemal co trzeci pytany (32%) miał wykształcenie średnie. Osoby z wykształceniem zawodowym stanowiły 10%, a z podstawowym 2% badanej grupy. 55% ankietowanych mieszka w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców. 16% badanych mieszka w miastach liczących pomiędzy 50 a 100 tys. mieszkańców, a 20% w miastach mniejszych niż 50 tys. osób. Pozostałe 9% uczestników badania mieszka na wsi. 61,4% ankietowanych stanowiły kobiety, zaś 38,6% mężczyźni.
Narzędziem badawczym była anonimowa ankieta, składająca się z 17 pytań (półotwartych, otwartych i zamkniętych). Pytania w niej zawarte były zarówno jednokrotnego, jak i wielokrotnego wyboru.
Wyniki
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. www.mz.gov.pl. 2. www.who.int.eu. 3. Włodarczyk C, Poździoch S: Systemy zdrowotne. Zakres problematyki. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001 r. 4. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2004 r., Nr 210, poz. 2135 z późn. zm.). 5. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. z 1991 r., Nr 91, poz. 408 z późn. zm.). 6. Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. z 1997 r. Nr 28, poz. 152). 7. Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz.U 09.151.1217). 8. Suchecki B (red.): Dane panelowe i modelowanie wielowymiarowe w badaniach ekonomicznych. Wydawnictwo ABSOLWENT, Łódź. 9. „Służba Zdrowia”, Andrzej Sośniarz, „Dostepność ”, str. 10, nr 76-83, Warszawa 2010 r. 10. Sondaż TNS OBOP „Opinie Polaków o służbie zdrowia i gotowości do zmian”, Warszawa 2010 r. 11. Derczyński W: Opinie o opiece zdrowotnej. Warszawa 2000 r. 12. Kolarska-Bobińska L: Cztery reformy. Od koncepcji do realizacji. Oficyna Naukowa, Warszawa 2000. 13. Sondaż TNS OBOP „Polacy o zapowiedzi zmian w służbie zdrowia”, 9-11.02.2002 r. 14. Sondaż TNS OBOP „ Reforma służby zdrowia – stopień zainteresowania”, 26.01.1999r. 15. Maksymiuk T, Bartkowiak L: Badania stanu zdrowia populacji i funkcjonowania opieki zdrowotnej – zagadnienia wybrane. Wydawnictwa Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2002 r. 16. Latoszek M: Zachowania i postawy wobec przemian ochrony zdrowia. Zakład Socjologii Medycyny i patologii Społecznej IMS, Gdańsk 2000 r.
