Obecnie uważa się, choroba Parkinsona (chP) jest chorobą nie tylko jąder podstawy z zaburzeniami układu dopaminergicznego, manifestującą się klinicznie wyłącznie objawami ruchowymi. ChP jest postępującym schorzeniem charakteryzującym się zarówno objawami ruchowymi, jak i pozaruchowymi, jednakże rozpoznanie opiera się obecnie wyłącznie na identyfikacji podstawowych objawów ruchowych, związanych z niedoborem dopaminy w układzie nigrostriatalnym. Nowe spojrzenie wymaga zmiany definicji chP, gdyż uważa się, że chP jest uogólnioną synukleinopatią z szerokim wachlarzem objawów klinicznych (1-3).

Nadal nie jest znany czynnik inicjujący gromadzenie się α-synukleiny w astrocytach (4). Odkrycie patologii Lewy’ego w neuronach embrionalnych implantowanych pacjentom z chP doprowadziło do stworzenia nowej koncepcji prionowej (5). W koncepcji tej przedstawiane są podstawowe argumenty:

– długi okres rozwoju chP – długotrwałe gromadzenie się α-synukleiny,

– mutacja genu α-synukleiny powoduje chorobę rodzinną,

– zmiana konfiguracji α-synukleiny w β w procesie patogenezy schorzenia,

– możliwość migracji α-synukleiny poprzez układ węchowy lub przewód pokarmowy,

– badania genetyczne wspierające koncepcję: zwiększenie syntezy białek (α-synukleina, LRRK2), zaburzenia usuwania białek (parkin, UCH-L1) (6).

Najważniejszym wyzwaniem stojącym przed badaczami chP jest poznanie przyczyn rozpoczynających proces uszkadzania neuronów, określenie markerów wczesnego okresu schorzenia i stworzenie możliwości skutecznego leczenia choroby poprzez wpływ na jej naturalny przebieg. W ostatnich latach zrobiono istotny krok naprzód, ale niestety jest jeszcze daleko do osiągnięcia sukcesu, tj. skutecznego leczenia chP (7).

Nie jest znany czynnik wywołujący proces patologiczny w chP, nie ma więc leczenia przyczynowego. W leczeniu chP stosowane są następujące metody:

A. Próby modyfikacji postępu choroby (selegilina, rasagilina, amantadyna, koenzym Q, pramipeksol, ropinirol, lewodopa?).

Dotychczas nie potwierdzono działania neuroprotekcyjnego żadnego z badanych sposobów leczenia (1).

B. Leczenie farmakologiczne objawowe zaburzeń ruchowych i pozaruchowych (okres wczesny i późny).

W leczeniu objawowym chP istnieje możliwość stosowania następujących leków: lewodopa (z inhibitorem dekarboksylazy dopy (zmniejszającym obwodowy rozkład lewodopy): lewodopa + karbidowa lub lewodopa + benserazyd), inhibitory metylotransferazy katecholowej (COMT) (entakapon, tolkapon), agoniści dopaminy (bromokryptyna, pergolid, kabergolina, pramipeksol, ropinirol, piribedil, apomorfina, rotygotyna), leki cholinolityczne (triheksyfenidyl, biperiden), inhibitory monoaminooksydazy (MAO) (selegilina, rasagilina) oraz amantadyna (siarczan amantadyny) (8, 9).

Wiadomo, że terapia wspomagajająca leczenie lewodopą za pomocą agonistów dopaminowych, inhibitorów COMT oraz inhibitorów MAO jest skuteczniejsza w porównaniu do placebo pod względem poprawy ruchowej, związana jest jednakże z częstszym występowaniem dyskinez i innymi objawami niepożądanymi (10).

C. Leczenie operacyjne (głęboka stymulacja mózgu).

D. Rehabilitacja ruchowa, zawodowa, mowy i połykania.

E. Odtwarzanie struktury i funkcji: terapia genowa, czynniki troficzne.

Wprowadzenie w latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia preparatów lewodopy uzupełniającej niedobór dopaminy było zdecydowanie największym przełomem w leczeniu chP (11). Szczególnie skuteczne działanie obserwuje się w zakresie usuwania spowolnienia i sztywności, mniejsze w zakresie poprawy drżenia. Dobra odpowiedź na próbę leczenia dopaminowego uważane jest nadal za charakterystyczne dla chP, potwierdza rozpoznanie tego schorzenia. Lewodopa jest nadal podstawowym lekiem w leczeniu tego schorzenia, mimo wprowadzenia nowych preparatów o działaniu nie tylko na układ dopaminergicznym, a także na inne układy neuroprzekaźników.

Po kilku latach stosowania preparatów lewodopy – już w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku – zauważono, że przewlekłe podawanie powoduje wystąpienie zaburzeń ruchowych (fluktuacje ruchowe lub dyskinezy – u około 50% pacjentów po 3 lub 5 latach leczenia lewodopą). Towarzyszą im fluktuacje objawów pozaruchowych: czuciowych, autonomicznych i neuropsychiatrycznych. Próby podawania preparatów lewodopy o „kontrolowanym uwalnianiu” nie rozwiązały tego problemu, prawdopodobnie z powodu niedoskonałości tych preparatów w uzyskaniu ciągłej stymulacji dopaminergicznej (11, 12).

Patogeneza zaburzeń polekowych po lewodopie nadal nie jest znana, pomimo badań prowadzonych przez ponad trzydzieści lat. Badania wskazują, że powstawanie zaburzeń ruchowych po lewodopie związane jest z ośrodkowym i obwodowym mechanizmem (13-16). Mechanizmy ośrodkowe obejmują progresję zwyrodnienia nigrostriatalnego, zmiany w receptorach dopaminergicznych oraz działanie lewodopy. Mechanizmy obwodowe związane są z wchłanianiem oraz metabolizmem lewodopy. Wiadomo, że na ryzyko wystąpienia zaburzeń ruchowych wpływają: wczesny wiek rozpoczęcia choroby, dłuższa terapia i wyższa dawka lewodopy od początku leczenia, płeć żeńska (17, 18).

Stwierdzono, że w chP wahania synaptycznego poziomu dopaminy poprzedzają wystąpienie fluktuacji motorycznych. Przy użyciu pozytronowej emisyjnej tomografii komputerowej (PET) badano zmiany w synaptycznym poziomie dopaminy indukowane lewodopą, w których wyniku wyróżniono dwie grupy chorych tj. grupę stabilną oraz tzw. fluktuatorów, gdzie zarejestrowano wzmożone obroty dopaminy (19).

Trwają badania dotyczące ustalenia roli czynników genetycznych w odpowiedzi na prowadzone leczenie, także na zaburzenia w trakcie leczenia lewodopą. Wykazano zależność polimorfizmu genu transportera dopaminy na objawy niepożądane (dyskinezy) (20). Jednakże oznaczanie tych parametrów nie ma jednak jeszcze znaczenia klinicznego (21).