© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 3/2012, s. 201-205
*Janusz E. Badurski, Elżbieta Z. Jeziernicka, Nonna A. Nowak, Stefan Daniluk
Genetyczne i nabyte czynniki predysponujące do choroby zwyrodnieniowej stawów lub osteoporozy
Genetically determined and acquired factors predisponing to osteoarthritis or osteoporosis
Centrum Osteoporozy i Chorób Kostno-Stawowych w Białymstoku
Dyrektor: prof. dr hab. med. Janusz E. Badurski
Streszczenie
Wspólnymi cechami choroby zwyrodnieniowej stawów (OA) i osteoporozy (OP) są: stopniowy wzrost manifestacji klinicznych w miarę starzenia się, szczególne przyśpieszenie ww. procesów u kobiet po menopauzie oraz pozytywny wpływ masy mięśniowej na przebieg obu schorzeń. Osoby z OA i z OP odróżniają się: typem konstytutywnym ciała (w OA masywna, krępa, pykniczna, w OP – wątła), BMI (w OA wysoki, w OP niski), obciążeniem (w OA za duże, w OP za małe), masą tkanki tłuszczowej (w OA za duża, w OP za mała), jej rozmieszczeniem – podskórnej (znaczenie w OA in minus, w OP in plus), wisceralnej (w OA ?, w OP in minus) oraz kolorem – białej (WAT) i brązowej (BAT) (w OA ? w OP in plus). Masa kości (w OA in plus, w OP in minus) i podatność na złamania (w OA in minus, w OP in plus) jako cechy odróżniające są dobrze udokumentowane w badaniach epidemiologicznych i wskazują na większą wytrzymałość kości w OA. Predyspozycje genetyczne w OP pierwotnych zwiększają ryzyko złamań, mogą odgrywać rolę w niektórych przypadkach, ale nie muszą decydować o występowaniu lub nie OA wtórnych. Leczenie hamujące resorpcję kości przynosi pozytywny efekt kliniczny zarówno w OA, jak i w OP.
Summary
A common characteristic for both osteoarthritis (OA) and osteoporosis (OP) is a gradual age-dependent increase in clinical manifestation, particularly acceleration of those processes in women after menopause and a positive effect of muscle mass in both conditions. Patients with OA and OP respectively differ in constitution type (massive, heavy-set, pyknic in case of OA and slender in case of OP), BMI (high for OA, low for OP), overload (too high in OA, too low in OP), adipose tissue mass (too high in OA, too low in OP), its location – subcutaneous tissue (importance in OA in minus, in OP in plus), visceral (in OA ?, in OP in minus), and colour – white (WAT) and brown (BAT) (in OA ? in OP in plus). Bone mass (in OA in plus, in OP in minus) and susceptibility to fracture (in OA in minus, in OP in plus) as distinguishing characteristics have been epidemiologically proven and show higher bone strength in case of OA. Genetic predisposition increases fracture risk in primary OP, can be significant in some cases but not necessarily determining secondary OA. Treatment with bone resorption inhibitors has a positive clinical effect both in OA and in OP.
WPROWADZENIE
Ugruntowane wieloletnią praktyką przekonanie o genetycznie uwarunkowanej odmienności, ale i o odmiennych czynnikach predysponujących albo do choroby zwyrodnieniowej stawów (osteoarthritis – OA), albo do osteoporozy (osteoporosis – OP) doczekało się nowych argumentów. Dostarczyły je badania epidemiologii OA i złamań osteoporotycznych, badania metabolizmu kości i chrząstki stawowej, roli rodzaju i rozmieszczenia tkanki tłuszczowej, roli tkanki mięśniowej, a szczególnie roli tkanki kostnej podchrzęstnej w patogenezie OA i skutków leczniczych leczenia antyresorpcyjnego w OA. Coraz powszechniejsze zwracanie uwagi na budowę ciała („Total body” w badaniu DXA) i proporcje w nim tkanki tłuszczowej i mięśniowej obok BMD oraz dostępniejsza wizualizacja chrząstki stawowej w MRI wzbogaciły możliwości przewidywania predyspozycji do OA lub OP.
Starzenie się i stopniowa utrata tkanki kostnej zmniejszająca wytrzymałość kości stanowi istotę OP – zwiększoną podatność na złamania, modyfikowaną dodatkowo oddziaływaniem klinicznych czynników ryzyka złamań. Jakie zatem cechy kości chronią osoby z OA przed złamaniami?
Już pierwsze analizy epidemiologiczne uwidaczniają istotne różnice cechujące osoby z OA i OP. Obustronne OA kolan (KOA), częściej dotyka osoby otyłe i kobiety, u których zagrożenie rośnie wraz ze wzrostem wskaźnika masy ciała (BMI) (1), choć nie dotyczy to najczęściej OA bioder (2). Osoby z rozpoznaną OA charakteryzują się wyższą gęstością kości (BMD) (3) i to niezależnie od lokalizacji zmian OA (4). Najliczniejsze dotąd badania epidemiologiczne wskazują na zmniejszone ryzyko złamania u osób z OA (5-7), a wręcz OA zabezpiecza przed złamaniem bliższego końca kości udowej – b.k.k.u („biodra”), a osoby z OA odznaczają się na ogół masywną, atletyczną/pykniczną budową ciała (8). Analiza czynników ryzyka OA wskazuje na związane i niezwiązane z zawodem lub sportem przeciążenia stawów nadmiarem nacisku, jak w otyłości, po meniscectomii, w zaburzeniach geografii stawów (dysplazja stawu biodrowego, varus/valgus kolana, nierówność kończyn dolnych). W mniejszym odsetku uraz oraz czynniki rasowe i genetyczne są przyczyną OA (9).
Nadwaga/otyłość predestynuje do OA. Wysokiemu BMI najczęściej towarzyszy wyższa BMD, a zagrożenie złamaniem osteoporotycznym rośnie w miarę spadku BMI, zatem wątła budowa ciała i BMI poniżej 25 kg/m2 stanowią samowystarczalny i niezależny od BMD czynnik ryzyka złamania, wykorzystany w narzędziu FRAX do oceny zagrożenia złamaniem niewymagającej użycia badania densytometrycznego (10). Siedzący tryb życia, brak nawykowego, codziennego obciążenia kośćca stanowi tu kluczowy czynnik ryzyka złamań, będąc wielokrotnie większy w porównaniu do osób pracujących fizycznie (11). Mężczyźni po 65. roku życia z silniejszym uściskiem dłoni i większą siłą mięśni kończyn dolnych oraz wyższym stopniem aktywności fizycznej w teście PASE wykazywali wyższą gęstość kości (pQCT) przedramienia i piszczeli (12). A siła mięśniowa we wrodzonej miopatii u dzieci pozytywnie koreluje z gęstością ich kości (13).
Konfrontując dane epidemiologiczne OA i OP, uwidacznia się różnice skutków przeciążenia (OA) i niedostatku obciążenia (OP) kośćca. Obserwując BMI od bardzo niskiego 18 kg/m2, poprzez prawidłowy 25 kg/m2, do przekraczającego 30 kg/m2 zauważa się, że im wyższy BMI tym większa BMD, większa skłonność do OA i mniej złamań, i odwrotnie, im niższy BMI tym niższa BMD i więcej złamań. Sugeruje to predyspozycje genetyczne.
Próby tłumaczenia różnic metabolizmu i właściwości/jakości kości pomiędzy osobami z OA i z OP mają już długą historię. W kościach osób z uogólnioną, genetycznie uwarunkowaną OA wyższej BMD towarzyszył, wykazany w bioptatach, wzrost czynników wzrostowych w porównaniu do osób zdrowych (14). Również córki matek z guzkami Heberdena (manifestacja genetycznie uwarunkowanej uogólnionej OA rąk) wykazywały wyższą szczytową masę kości w szyjce kości udowej (15).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Felson DT, Anderson JJ, Naimar A et al.: Obesity and knee osteoarthritis, the Framington Study. Ann Intern Med 1988; 109: 18-24.
2. Tepper S, Hochberg MC: Factors associated with hip osteoarthritis: data from the First National Health and Nutrition Examination Survey (NHANES-1). Am J Epidemiol 1993; 137: 1081-1088.
3. Belmonte-Serrano M, Bloch D, Lane N et al.: The relationship between spinal and peripheral osteoarthritis and bone density measurements. J Rheumatol 1993; 20: 1005-1013.
4. Schneider D, Barrett-Connor E, Morton D et al.: Bone mineral density and clinical hand osteoarthritis in elderly men and women: the Rancho Bernardo study. J Rheumatol 2002; 29: 1467-1472.
5. Marshall D, Johnell O, Wedel H: Meta-analysis of how well measures of bone mineral density predict occurrence of osteoporotic fractures. BMJ 1996; 312: 1254-1259.
6. Roux C, Fechtenbaum J, Briot K et al.: Inverse relationship between vertebral fractures and spine osteoarthritis in postmenopausal women with osteoporosis. Ann Rheum Dis 2008; 67: 224-228.
7. Vestergaard P, Rejnmark L, Mosekilde L: Osteoarthritis and risk of fractures. Calcif Tissue Int 2009; 84: 249-256.
8. Dequeker J, Johnell O: Osteoarthritis protects against femoral neck fracture: the MEDOS study experience. Bone 1993; 14(Suppl): S51-S56.
9. Sharma L, Kapoor D: Epidemiology of osteoarthritis. W: Osteoarthritis. Red. RW Moskowitz, RD Altman, MC Hochberg, Buckwalter JA, VM Goldberg. Wyd. 4. Wolters Kluwer/Lippincott Williams&Wilkins Philadelpha 2007; 3-26.
10. De Laet C, Kanis J, Oden A et al.: Body mass index as a predictor of fracture risk: a meta-analysis. Osteoporosis Int 2005; 16: 1330-1338.
11. Moayyeri A, Besson H, Luben RN et al.: The association between physical activity in different domains of life and risk of osteoporotic fractures. Bone 2010; 47: 693-700.
12. Cousins JM, Petit MA, Paudel ML et al.: Muscle power and physical activity are associated with bone strenght in older men: The osteoporotic fractures in men study. Bone 2010; 47: 205-211.
13. Van der Berg LEM, Zandbergen AA, van Capelle CI et al.: Low bone mass in Pompe disease. Muscular strenght as predictor of bone mineral density. Bone 2010; 47: 643-649.
14. Dequecker J, Mokassa L, Aerssens J et al.: Bone density and local growth factors in generalized osteoarthritis. Microsc Res Tech 1997; 37: 358-371.
15. Naganathan V, Zochling J, March L et al.: Pick bone mass is increased in the hip in daughters of women with osteoarthritis. Bone 2002; 30: 287-292.
16. Krishnan V, Bryant HU, MacDougald OA: Regulation of bone mass by Wnt signaling. J Clin Invest 2006; 116: 1202-1209.
17. Hill TP, Spater D, Taketo MM et al.: Canonical Wnt/beta-catenin signaling prevents osteoblast from differentiating into chondrocytes. Dev Cell 2005; 8: 727-738.
18. Fahmi H, Pelletier JP, Martel-Pelletier J: PPARgamma ligands as modulators of inflammatory and catabolic responses on arthritis. An overview. J Rheumatol 2002; 29: 3-14.
19. Ferris WF, Crowther NJ: Once fat was fat and that was that: our changing perspectives on adipose tissue. Cardiovasc J Afr 2011; 22,3: 147-154.
20. Gilsanz V, Chalfant J, Mo AO, Lee DC et al.: Reciprocal relations of subcutaneous and visceral fat to bone structure and strength. J Clin Endocr Met 2009; 94, 9: 3387-3393.
21. Krings A, Rahman S, Huang S, Lu Y et al.: Bone marrow fat has brown adipose tissue characteristic, which are attenuated with aging and diabetes. Bone 2012; 50, 2: 546-552.
22. Teichtahl AJ, Wluka AE, Wang Y et al.: Obesity and adiposity are associated with the rate of patella cartilage volume loss over 2 years in adults without knee osteoarthritis. Ann Rheum Dis 2009; 68, 6: 909-913.
23. Cicuttini FM, Teichtahl AJ, Wluka AE et al.: The relationship between body composition and knee cartilage volume In health, Middle-aged subjects. Arthtritis Rheum 2005; 52, 2: 461-467.
24. Guymer E, Baranyay F, Wluka AE et al.: A study of the prevalence and associations of subchondral bone marrow lesions in the knee of health, middle-aged women. Osteoarthritis Cartilage 2007; 15, 12: 1437-1442.
25. Berry PA, Wluka AE, Davies-Tuck ML et al.: The relationship between body composition and structural changes at the knee. Rheumatology (Oxford) 2010; 49, 12: 2362-2369.
26. Loughlin J: Genetic indicators and susceptibility to osteoarthritis. Br J Sports Med 2011; 45, 4: 278-282.
27. Meulenbelt I: Osteoarthritis year 2011 in review: genetics. Osteoarthritis Cartilage 2012; w druku.
28. Dai J, Ikegawa S: Recent advances in association studies of osteoarthritis susceptibility genes. J Hum Genet 2010; 55/2: 77-80.
29. Badurski JE, Schwamm W, Zimnoch L et al.: Chondroprotective action of salmon calcitonin in experimental arthropaties. Calc Tis Intern 1991; 49: 27-33.
30. Reginster JY, Badurski JE, Bellamy N et al.: Efficacy and safety of strontium ranelate in the treatment of knee osteoarthritis: results of a double-blind, randomized placebo-controlled trial. Lancet 2012.
