© Borgis - Balneologia Polska 3-4/2005, s. 88-93
Anna Łysak, Hanna Tomczak
Ocena stopnia redukcji masy ciała i przekonań zdrowotnych uczestniczek wczasów odchudzających
The assessment of body weight reduction and health attitudes of female participants of „get slim” program
z Kliniki i Katedry Rehabilitacji AMG w Gdańsku.
Kierownik Kliniki i Katedry: dr hab. med. Stanisław Bakuła, prof. nadzw. AMG
Streszczenie
Coraz większy odsetek osób, szczególnie w państwach o wysokim statusie socjo-ekonomicznym, borykających się z problemem nadwagi lub otyłości skłania do prowadzenia badań nad skutecznością różnych programów walki z patologicznym otłuszczeniem ciała. Praca ma na celu ocenę skuteczności kompleksowego programu łączącego trening zdrowotny z odpowiednio dobraną dietą w procesie redukcji masy ciała oraz podejmuje próbę określenia przekonań zdrowotnych i ich związku z przejawianymi przez badane osoby zachowaniami zdrowotnymi. Badaniem objęto 30-osobową grupę dorosłych uczestniczek wczasów odchudzających. Wykonano dwukrotny pomiar masy ciała oraz obwodów: talii i bioder podczas pierwszego i ostatniego dnia 14-dniowej kuracji w Ośrodku Leczenia Nadwagi i Chirurgii Plastycznej Balt-Tur w Jastrzębiej Górze. Dodatkowo uczestniczki wypełniły ankietę określającą zachowania zdrowotne oraz Skalę PZ Heleny Sęk i współpracowników służącą do określenia przekonań zdrowotnych. Zanotowano istotne statystycznie obniżenie wszystkich badanych wielkości, w tym: rzeczywistej masy ciała, wskaźnika BMI, obwodów talii i bioder, jak również wskaźnika WHR. W światopoglądzie badanych obserwuje się obecność obydwu nurtów odnoszących się do zdrowia. Przekonania zdrowotne uczestniczek wczasów odchudzających, w większości powiązane z modelem holistycznym postrzegania zdrowia, ujawniają się w prawidłowych zachowaniach prozdrowotnych, czego wyrazem może być uczestnictwo w zorganizowanej formie aktywności w czasie wolnym, jaką są wczasy odchudzające.
Wstęp
Nastawienie konsumpcyjne, zmiana stylu życia, w tym przede wszystkim nawyków żywieniowych, przejście ze stojącego na siedzący tryb życia, jak również narażenie na permanentny stres oraz spadek odporności psychicznej na jego działanie (nieumiejętność wytworzenia adekwatnej reakcji adaptacyjnej) skutecznie przyczyniają się do rozwoju nadwagi i otyłości. W obliczu zaistniałej sytuacji istnieje potrzeba znalezienia skutecznego sposobu zapobiegającego występowaniu patologicznego otłuszczenia ciała. Taki model to nie tylko zindywidualizowany trening zdrowotny wspomagany racjonalnym żywieniem oraz w warunkach uzdrowiskowych zabiegami balneofizykalnymi, ale to również szeroko pojęta edukacja zdrowotna mająca na celu modyfikację przekonań bezpośrednio odnoszących się do wartości zdrowia, a w konsekwencji zachowań prozdrowotnych. Należy wyegzekwować nie tylko podjęcie, ale także efektywną kontynuację tych zachowań oraz nie dopuścić do zaniechania działań na rzecz zdrowia (1, 2, 3, 4).
Cel pracy
Praca ma na celu ocenę skuteczności kompleksowego programu łączącego trening zdrowotny z odpowiednio dobraną dietą w procesie redukcji masy ciała oraz podejmuje próbę określenia przekonań zdrowotnych i ich związku z przejawianymi przez badane osoby zachowaniami zdrowotnymi.
Materiał badawczy
Badaniem objęto 30 uczestniczek 14-dniowych wczasów odchudzających w Ośrodku Leczenia Nadwagi i Chirurgii Plastycznej w Jastrzębiej Górze. U wszystkich zastosowano leczenie ruchem oraz dietą niskokaloryczną, przy czym 63% stosowało dietę 1000 kcal, a 37% dietę owocowo-warzywną o zbliżonej kaloryczności.
Większość zajęć ruchowych odbywała się przed południem, w ich skład wchodziły:
– 1,5-godzinne marsze terenowe z prędkością 6 km/h.
– 30-minutowy callanetics.
– 45-minutowa gimnastyka ogólno-usprawniająca.
– 45-minutowa gimnastyka w basenie.
Zajęcia poprzedzone były 15-minutową „rozgrzewką” – ćwiczeniami ogólnorozwojowymi w terenie – przygotowującymi ustrój do całodziennego wysiłku fizycznego. Wśród zajęć wieczornych znalazł się 30-minutowy tzw. low - aerobic.
Program kompleksowej redukcji masy ciała został wzbogacony o zabiegi balneofizykalne wspomagające odchudzanie oraz o wykłady z zakresu wybranych składowych stylu życia, w szczególności zaleceń dietetycznych, wykorzystania tzw. piramidy prawidłowego żywienia, suplementacji w trakcie odchudzania i doboru aktywności ruchowej do potrzeb indywidualnych.
Stosowano takie zabiegi jak: masaż ręczny (90% badanych), bicze szkockie (67%) oraz masaż podwodny (43%). W mniejszym stopniu stosowano: elektroterapię (30%), drenaż limfatyczny ( 30%) oraz zabiegi przegrzewających ciało, w tym sauna (23%) oraz „termoslim” (20%).
Wiek uczestniczek turnusu wahał się w od 18 do 53 lat, średnia 34,5 lat ± 10,65. Aż 80% posiadało wykształcenie wyższe, 13% średnie, a 7% zawodowe. Większość badanych, bo aż 83% wykonywała pracę siedzącą, natomiast tylko 17% pracę stojącą. Tylko 40% po raz pierwszy uczestniczyło w zorganizowanej rekreacji ruchowej w ośrodku, 23% odwiedziło ośrodek po raz drugi, 17% po raz trzeci, 13% po raz czwarty oraz 7% było w ośrodku pięć razy. Aż 90% zamieszkiwało duże miejskie aglomeracje, natomiast 10% wieś.
Średnia wzrostu badanych wynosiła 168,5 ± 7,43 cm, natomiast masy ciała 76,4 ± 16,43 kg. Maksymalna waga wynosiła 122,8 kg, przy wzroście 174, minimalna 55,2 kg przy wzroście 166.
Metody badawcze
I. Skala PZ – autorstwo i opracowanie Zakładu Psychologii Zdrowia i Psychologii Klinicznej, Instytutu Psychologii UAM w Poznaniu.
Skala Przekonań Zdrowotnych jest dwudziesto-itemową skalą zawierającą twierdzenia określające modele zdrowia: dziesięć pytań dotyczy modelu przekonań zdrowotno-biomedycznych, dziesięć natomiast modelu holistyczno-funkcjonalnego. Skala PZ bada przekonanie o zlokalizowaniu kontroli odnoszącej się do problemów zdrowia. Zadaniem ankietowanych było określenie, w jakim stopniu każde z twierdzeń zawartych w ankiecie wyraża osobiste przekonanie, zaznaczając kółkiem odpowiednią liczbę na skali:
0 – zdecydowanie nie zgadzam się;
1 – nie zgadzam się;
2 – raczej się nie zgadzam;
3 – raczej się zgadzam;
4 – zgadzam się;
5 – zdecydowanie zgadzam się;
II. Ankieta skonstruowana w oparciu o pytania kwestionariusza „Ja a zdrowie”.
Ankieta zawiera 20 pytań zamkniętych i otwartych, dotyczących różnych aspektów przejawianego przez uczestniczki wczasów odchudzających, stylu życia, w tym zachowań zdrowotnych.
III. Badanie kliniczne objęło dwukrotny (przed i po kuracji) pomiar:
– Masy ciała, na wadze elektronicznej z dokładnością do 0,1 kg.
– Wysokości ciała, wzrostomierzem lekarskim, z dokładnością do 0,5 cm.
– Obwodów: talii i bioder, taśmą centymetrową z dokładnością do 1 cm. Obliczono BMI oraz WHR.
IV. Analiza statystyczna z wykorzystaniem testu t-Studenta.
Wyniki badań i ich omówienie
Analiza i omówienie badań klinicznych
Charakterystyka badanych osób została przedstawiona w tabeli 1, średnia wzrostu badanych wynosiła 168,5, wartość ta jest nieznacznie wyższa od średniej wysokości populacji kobiet w Polsce w omawianych przedziałach wiekowych, w konsekwencji czynnego uczestnictwa w kuracji odchudzającej zanotowano spadek masy ciała średnio o 2,7 kg, tj. 4% (tab. 1).
Tabela 1. Charakterystyka badanych kobiet.
| Charakterystyka somatyczna badanych |
| wzrost | rzeczywista masa ciała | ubytek masy | wskaźnik BMI |
| przed kuracja | po kuracji | kg | % | przed kuracją | po kuracji |
| ?168,5 | 76,4 | 73,7 | 2,7 | 4% | 26,31 | 25,74 |
| Obwód talii w cm | Obwód bioder w cm | Wskaźnik WHR |
| Przed kuracją | Po kuracji | Przed kuracją | Po kuracji | Przed kuracją | Po kuracji |
| 85 | 81 | 107,75 | 106,5 | 0,797 | 0,776 |
Średnia spadku rzeczywistej masy ciała mierzonej w kg graficznie przedstawia rycina 1.
Ryc. 1. Masa ciała w kg przed i po kuracji.
Pomiar rzeczywistej masy ciała oraz wysokości umożliwił zbadanie wskaźnika BMI, który średnio dla całej grupy badanych osób przed kuracją wynosił 26,31 kg/m2, tym samym kwalifikował badane do grupy nadwagi (25 – 29,9 kg/m2). Po przeprowadzonej kuracji odnotowano spadek wartości wskaźnika BMI do 25,74 kg/m2, nie wpłynęło to jednak na zmianę pozycji w grupach: masy prawidłowej, nadwagi i otyłości. Badane pozostały w grupie nadwagi (ryc. 2).
Ryc. 2. Średni spadek wartości wskaźnika BMI w badanej grupie.
Przynależność do poszczególnych grup masy prawidłowej, nadwagi i otyłości przedstawia tabela 2.
Tabela 2. Przynależność badanych do poszczególnych grup: masy ciała prawidłowej, nadwagi i otyłości.
| BMI kg/m2 | przed kuracją | po kuracji |
| liczba osób | % | liczba osób | % |
| norma 18,5 - 24,9 | 12 | 40% | 14 | 47% |
| nadwaga 25,0 - 29,9 | 11 | 37% | 9 | 30% |
| otyłość Io 30,0 - 34,9 | 2 | 7% | 2 | 7% |
| otyłość IIo 35,0 - 39, 9 | 3 | 10% | 4 | 13% |
| otyłość IIIo > 40 | 2 | 7% | 1 | 3% |
Przed terapią w poddanej badaniu grupie 30 kobiet 40% charakteryzowało się masą ciała prawidłową, ich BMI mieściła się w normie, czyli między 18,5 a 24,9 kg/m2, 37 % miało nadwagę (BMI = 25,0-29,9 kg/m2), 7% otyłość I° (BMI = 30,0-34,9 kg/m2), 10 % otyłość II° (BMI = 35,0-39,9 kg/m2) oraz 7% otyłość III° stopnia (BMI> 40). Po kuracji, w konsekwencji redukcji masy ciała 47% osób, przyjmując za kryterium wartość wskaźnika BMI, znalazło się w normie, 30 % miało nadwagę, 7% otyłość I°, 13% otyłość II° i 3% otyłość III°. W celu określenia wskaźnika WHR dokonano pomiaru obwodów: talii i bioder.
W obydwu przypadkach stwierdzono spadek obwodów, przy czym obwód talii średnio zmniejszył się o 4 cm, z 85 na 81 cm, natomiast obwód bioder o 1,25 cm z 107,75 na 106,5 cm. W oparciu o pomiary obwodów talii i bioder wyliczono wskaźnik WHR, który przed badaniem wynosił 0,797, natomiast po badaniu 0,776 (tab. 3).
Tabela 3. Wartości testu t-Studenta dla różnic parametrów między pierwszym i drugim badaniem.
| Wartości testu t-Studenta dla różnic parametrów |
| parametr | grupa badawcza |
| masa ciała | 8,179 |
| BMI | 2,2225 |
| obwód talii | 20,25164 |
| obwód bioder | 6,489203 |
| WHR | 14,1664 |
Dokonując porównania zmiany wartości parametrów, pomiędzy ich wartościami przed terapią i po jej zakończeniu (tab. 3) można wnioskować, że kompleksowy program oferowany przez Ośrodek Leczenia Nadwagi i Chirurgii Plastycznej Balt-Tur w Jastrzębiej Górze daje wymierny efekt w postaci redukcji masy ciała. Stwierdzono istotne statystycznie obniżenie wszystkich badanych wielkości, w tym: masy ciała, BMI, obwodu talii i bioder, jak również wskaźnika WHR.
Analiza i omówienie badań ankietowych
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Antonovsky A.: Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować. Warszawa, Wydawnictwo IPN,1995.
2. Bishop G.: Psychologia zdrowia. Warszawa, Wydawnictwo ASTROM, 2000.
3. Ostrowska A.: Styl życia a zdrowie. Warszawa, Wydawnictwo IFiS PAN, 1999.
4. Schwarzer R.: Poczucie własnej skuteczności w podejmowaniu i kontynuacji zachowań zdrowotnych. Dotychczasowe podejście terapeutyczne i nowy model. W: Heszen-Niejodek I., Sęk H. Psychologia zdrowia. Warszawa, Wydawnictwo PWN, 1997, 111-175.
5. Kuński H.: Trening zdrowotny osób dorosłych, stosowany w praktyce. Medycyna Sportiva 2003; 7, Supl. 1: 15-25.
6. Mieczkowski T.: Metody redukcji otyłości u mężczyzn podczas 14-dniowej kuracji. Nowa Medycyna – Medycyna w sporcie 1999; III, 7: 55-57
7. Mika T., Kasprzak W.: Fizykoterapia. Warszawa. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2003.
8. Perlińska E., Małgorzewicz S.: Ocena skuteczności zajęć odchudzających przy pomocy wybranych wskaźników antropometrycznych. Nowa Medycyna 2000; 12, 108: 85-87.
9. Rożek-Mróz K., i wsp.: Ocena skuteczności kompleksowego leczenia otyłości kobiet w sanatorium. Nowa Medycyna – Medycyna w Sporcie 2000; IV, 12: 82-84.
10. Stępień-Fabisiak K., Dąbrowska G.: Wyniki własnej metody kompleksowego postępowania fizjoterapeutycznego w leczeniu kobiet otyłych. Medycyna Sportowa 2001; 17, 5: 198-201.
11. Zahorska-Markiewicz B.: Otyłość – poradnik dla lekarzy. Wydanie I. Kraków, Archi-Plus, 2002.
12. Okely A.D., et al.: Relationships Between Body Composition and Fundamental Movement Skills Among children and Adolescents. Research Quarterly for Exercise and Sport 2004; 75, 3: 238-247.
13. Wedderkopp N., et al.: Secular trends in psychical fitness and obesity in Danish 9 – year – old girls and boys: Odense School Child Study and Danish substudy of the European Youth Heart Study. Scandinavian Jurnal of Medicine Science in Sport 2004; 14: 150-155.
14. Turosz M.A., Pacholczak J.: Znaczenie aktywności ruchowej w kształtowaniu wysokiej samooceny i postawy prozdrowotnej kobiet. Medycyna Sportowa 2001; 17, 10: 391-395.
15. Białkowska M., Szostak W.B.: Wybór metody leczenia otyłości w zależności od stopnia zagrożenia zdrowia. Polski Tygodnik Lekarski 1995; 50, Supl. 1: 48-49.
16. Drabik J.: Aktywność fizyczna w edukacji zdrowotnej społeczeństwa. Gdańsk, Wydawnictwo AWF, 1995.
17. Jakicic J.M., Gallagher K.I.: Exercise Considerations for the Sedentary Overweight Adult. Exercise and Sport Sciences Reviews 2003; 31, 2: 91-95.
18. Drygas W., i wsp.: Ocena aktywności fizycznej mieszkańców sześciu krajów europejskich. Projekt „Bridging East – West Health Gap”. Medycyna Sportowa 2002; 18, 5: 169-174.
19. Zahorska-Markiewicz B.: Aktualna strategia leczenia otyłości. Kardiologia w Praktyce 2004; 3: 8-12.
20. Garbacik J.: Zmiany wielkości somatycznych u kobiet w wieku 40-49 pod wpływem kuracji redukującej nadmierną masę ciała. Nowa Medycyna – Medycyna w Sporcie 1999; 7: 73-75.
21. Kopeć E., i wsp.: Wpływ kompleksowego, ambulatoryjnego, niefarmakologicznego leczenia otyłości na ciśnienie tętnicze w 24-godzinnej rejestracji. Nadciśnienie Tętnicze 2004; 8, 3: 159-167.
22. Thompson D.L., et al.: Relationship between Accumulated Walking and Body Composition in Middle – Aged Woman. Medicine Science in Sports Exercise 2004; 36, 5: 911-914.
23. Bassuk S.S., Manson J.E.: Physical Activity and Cardiovascular Disease Prevention in Women: How Much Is Good Enouch? Exercise and Sport Sciences Reviews 2003; 31, 4: 176-181.
24. Berggren J.R., et al.: Weight Loss and Exercise. Implications for Muscle Lipid Metabolism and Insulin Action. Medicine & Science in Sports & Exercise 2004; 36, 7: 1191-1195.
25. Dansinger M.L., et al.: Comparison of Atkins, Ornish, Weight Watchers, and Zone Diets for weight Loss and Heart Disease Risk Reduction. JAMA 2005; 5, 293, 1: 43-53.
