W artykule przedstawiono rolę drogi pokarmowej jako źródła witaminy D dla organizmu. W przewodzie pokarmowym witamina D ulega wchłonięciu i w wyniku przemian w wątrobie i nerkach powstaje jej aktywny metabolit, który oddziałuje na układ kostny, ale znane też jest jego działanie na inne tkanki i narządy (efekt plejotropowy). W wielu schorzeniach przewodu pokarmowego dochodzi do upośledzenia wchłaniania witaminy D, wówczas konieczne jest uzupełnianie niedoborów w sposób naturalny – poprzez spożywanie produktów z dużą zawartością cholekalcyferolu czy też stosowanie preparatów witaminy D. W dalszej części opracowania podkreślono przeciwnowotworową aktywność kalcytriolu oraz jego wpływ na układ immunologiczny w kontekście schorzeń przewodu pokarmowego.

Prawidłowo zbudowany i właściwie funkcjonujący przewód pokarmowy – szczególnie jelito cienkie, wątroba i trzustka – jest niezbędny do prawidłowego wchłaniania i metabolizmu witaminy D. Przewód pokarmowy jest przede wszystkim miejscem wchłaniania witaminy D przy jej podaży doustnej, która w naszej strefie klimatycznej stanowi znaczącą drogę zaopatrzenia w witaminę D. Głównym źródłem witaminy D pozostaje synteza skórna, jednak powszechne dziś stosowanie kremów z filtrami przeciwsłonecznymi może zmniejszać wydajność syntezy skórnej pod wpływem promieniowania UBV nawet o 90% (1). Sposoby dostarczania witaminy D do organizmu to spożywanie produktów bogatych w witaminę D lub suplementacja z zastosowaniem preparatów cholekalcyferolu (2).

Zawartość witaminy D w polskich produktach żywnościowych:

Witamina D należy do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, dlatego ich jednoczesne spożywanie ułatwia jej wchłanianie i odwrotnie, u osób unikających tłuszczów w diecie lub stosujących leki utrudniające wchłanianie tłuszczów niedobory witaminy D będą częstsze. W wielu sytuacjach jednak jedynym pewnym źródłem zaopatrzenia organizmu w witaminę D pozostaje suplementacja drogą doustną. Dla osób dorosłych podaż witaminy D w żywności i/lub preparatach farmaceutycznych powinna wynosić 800-1000 IU/dobę w okresie od października do marca, a także w miesiącach letnich, jeżeli nie jest zapewniona wystarczająca synteza skórna witaminy D. Natomiast u osób po 65. roku życia, ze względu na obniżoną syntezę skórną oraz udowodnione działanie przeciwzłamaniowe i przeciwupadkowe witaminy D zaleca się suplementację witaminą D w dawce 800-1000 IU/dobę przez cały rok (3). W Polsce w profilaktyce i w leczeniu stosuje się głównie cholekalcyferol (witaminę D₃), a np. w USA ergokalcyferol (witaminę D₂). Dostępne są obecnie dwie postacie aktywnej witaminy D: kalcytriol (1,25-dihydroksycholekalcyferol) w formie doustnej i pozajelitowej oraz doustny alfakalcydiol (1-hydroksycholekalcyferol). Inne analogi witaminy D nowej generacji (parykalcytol, dokserkalcyferol, oksakalcytrol, maksakalcytrol czy falekalcytriol), pomimo że są w większości zarejestrowane w krajach Unii Europejskiej, nie są dostępne dla polskich pacjentów. Nie stwierdzono istotnej różnicy pod względem skuteczności terapeutycznej pomiędzy kalcytriolem i alfakalcydiolem, z wyjątkiem chorych z zaawansowaną niewydolnością wątroby, u których zaburzona jest 25-hydroksylacja witaminy D.

Wchłanianie witaminy D odbywa się na poziomie jelita czczego i ileum terminale, czyli końcowej części jelita krętego. Wchłania się > 80% dostarczonej drogą doustną witaminy D. Witamina D jest uwalniana z enterocytów poprzez tworzenie chylomikronów a te, przez układ chłonny, przechodzą do krążenia dużego, skąd witamina D jest wychwytywana przez tkanki magazynowe – mięśnie i tkankę tłuszczową. Po wchłonięciu z przewodu pokarmowego witamina D spełnia rolę prohormonu, ponieważ dopiero w wyniku przekształceń metabolicznych powstaje jej aktywna biologicznie postać 1,25-dihydroksykalcyferol (kalcytriol). Sama witamina D jest rozpatrywana jako prohormon, zaś jej hydroksylowane pochodne: 25-hydroksykalcyferol, 1,25-dihydroksykalcyferol i 24,25-dihydroksykalcyferol jako hormony. Przemiana witaminy D jest dwuetapowa. Pierwszy etap przemian zachodzi w wątrobie, gdzie także produkowane są białka wiążące witaminę D, niezbędne do jej transportu. Hydroksylację przy węglu 25 katalizuje zespół hydroksylaz wchodzących w skład cytochromu P450 (CYP27A1, CYP3A4, CYP2R1). W wyniku ich działania powstaje 25-hydroksykalcyferol [25(OH)D], którego stężenie w surowicy jest najdokładniejszym wskaźnikiem zaopatrzenia organizmu w witaminę D i stanowi odbicie rezerw witaminy D.

Kalcydiol w połączeniu z białkiem wiążącym witaminę D przechodzi do komórek nerek i innych tkanek. W nerkach zachodzi drugi etap przemian witaminy D – metabolit wątrobowy jest substratem do syntezy w nerkach najbardziej aktywnego metabolitu witaminy D 1,25(OH)₂D. 1α-hydroksylacja zachodzi w mitochondriach komórek proksymalnych cewek nerkowych. Obecnie wiadomo, że hydroksylacja witaminy D w pozycji 1-α zachodzi także w gruczole sterczowym, gruczołach sutkowych, jelicie grubym, płucach, komórkach β wysp trzustki, monocytach i komórkach przytarczyc.