Nietrzymanie moczu (NM) jest dolegliwością znaną od stuleci. Obecnie plasuje się na pierwszym miejscu wśród wszystkich chorób społecznych. Ocenia się bowiem, że o ile na problemy z nadciśnieniem cierpi około 21% populacji kobiet amerykańskich, depresję – 20%, cukrzycę – 9%, to nietrzymanie moczu dotyka aż 30%-37,6% osób w różnym wieku, w tym ok. 27,6% kobiet i ok. 10% mężczyzn (Weber 2004 za: Raport ICS 2003). W Polsce co prawda brak dokładnych statystyk dotyczących ilości osób z NM, ale szacunkowe dane wskazują, iż co najmniej 6 mln Polaków cierpi na NM, przy czym kobiety zapadają na NM około trzykrotnie częściej, niż mężczyźni (Rechberger, Jakowicki 2001, 2005). Pomimo objawów znacznie obciążających funkcjonowanie osób z NM dotychczas przeprowadzone badania skoncentrowane były głównie na aspektach medycznych NM (np. budowie anatomicznej, stanie fizycznym, przebytych chorobach, operacjach), nieliczne dotyczyły także wybranych aspektów psychologicznych (Bidzan, Smutek, Grzybowska 2004, Bidzan, Dwurznik, Smutek 2005, Smutek, Łapkiewicz, Bidzan, Biechowska, Grzybowska 2005). Brak jednak badań uwzględniających nie tylko czynniki medyczne i psychologiczne leżące po stronie chorej osoby, ale i zupełnie od niej niezależne, np. czynniki biometeorologiczne. Kompleksowe podejście do tego problemu wydaje się istotne zarówno ze względu na diagnostykę, jak i wynikające implikacje terapeutyczne.

Najczęściej występującym typem NM u kobiet jest wysiłkowe nietrzymanie moczu (WNM), które dotyczy ok. 63% pacjentek z NM (Jolleys 1989, za Rechberger, Skorupski 2005). WNM polega na bezwiednym oddawaniu niewielkich objętości moczu bez uczucia parcia przy wykonywaniu ciężkiej pracy fizycznej lub kaszlu (Rechberger, Jakowicki 2001, 2005).

Organizm człowieka poddawany jest nieustannym oddziaływaniom bodźców atmosferycznych: fizycznych, chemicznych i biologicznych. Wpływają one na niemal wszystkie dziedziny funkcjonowania człowieka. Mogą powodować różne reakcje w organizmie: od wydelikacenia wskutek działania bodźców słabych po działanie obciążające, mogące doprowadzić do pogorszenia odporności, zaostrzenia stanów chorobowych lub nawet ich powstania (Błażejczyk 2004).

Badania przeprowadzone w wielu krajach europejskich, w tym w Polsce, wskazują, że udział osób wrażliwych na wpływy pogody wzrósł od ok. 30-40% badanych populacji w latach 50-tych XX wieku do ok. 50-70% badanych w latach 1985-95 (Baranowska, Cedzyńska-Ziemba 1997, Kozłowska-Szczęsna, Krawczyk, Kuchcik 2004). W piśmiennictwie podkreślany jest także fakt, iż w rozwiniętych, zurbanizowanych społeczeństwach częściej dochodzi do nieprawidłowych reakcji organizmu, także niespodziewanych, będących efektem cywilizacyjnych zmian związanych ze stylem życia, osłabiających zdolności adaptacyjne i stan zdrowia (Wojtach 2002, Kozłowska-Szczęsna, Krawczyk, Kuchcik 2004).

Dotychczasowe badania, które dotyczyły przede wszystkim dolegliwości układu krążenia, oddechowego, nerwowego, słuchu, chorób reumatycznych, alergicznych i psychicznych potwierdzają wpływ wielu bodźców biometeorologicznych na występowanie różnego rodzaju objawów (np. Jankowiak, Tyczka 1963, Czarski 1964, Zielonka i in. 1981, Przybyła 1994, Zawiślak 1997, Baranowski i in. 1998, Kuchcik 1999). Brak jednak w dostępnej literaturze badań dotyczących wpływu warunków bioklimatycznych na funkcjonowanie osób z NM.

Tymczasem, sama nazwa schorzenia wielu osobom kojarzy się ze zmiennymi warunkami biometeorologicznymi. Ocenia się, że nawet u zdrowych kobiet, niemających problemu z trzymaniem moczu występuje tzw. objaw prysznicowy polegający na problemach z trzymaniem moczu pod wpływem strumienia wody w czasie kąpieli. Także dźwięk intensywnych opadów deszczu u wielu osób wywołuje chęć oddania moczu, podobnie jak odgłos lejącej się wody w kąpieli. Z wywiadów przeprowadzonych u ok. 500 kobiet z nietrzymaniem moczu w NZOZ Provita w Gdańsku sporadyczne lub systematyczne gubienie moczu pod prysznicem zgłosiło 74% pacjentek. Dotyczyło to wszystkich grup wiekowych. Podobną częstość gubienia moczu pod prysznicem podawały kobiety diagnozowane z powodu innych dolegliwości.

Celem podjętych badań jest próba oceny wpływu wybranych bodźców biometeorologicznych na wybrane aspekty związane z jakością życia (JŻ) pacjentek leczonych z powodu NM. Jakość życia uważa się obecnie za najważniejszy wskaźnik diagnostyczny i prognostyczny funkcjonowania osób niezależnie od choroby (de Walden- Gałuszko, Majkowicz 1994). Pomimo wielu istniejących definicji, JŻ zawsze uwzględnia wymiar fizycznego, psychicznego i społecznego funkcjonowania (Majkowicz, Chojnacka-Szawłowska 1994).

Spośród 502 mieszkanek Gdańska leczonych w NZOZ Provita w Gdańsku zbadano losowo wybraną grupę 55 pacjentek z NM. Wszystkie pacjentki były w wieku okołomenopauzalnym, miały porównywalny stopień kliniczny NM (I i II) i typ NM (WNM). Zastosowano: ankietę własną oraz kwestionariusz QLQ – C30 mierzący jakość życia (JŻ). Kwestionariusz ten pierwotnie przeznaczony był do oceny JŻ pacjentów onkologicznych, ale późniejsze badania wykazały jego przydatność również w przypadku pacjentów z innymi schorzeniami (Majkowicz, Basiński, Pankiewicz 1998). Kwestionariusz QLQ – C30 jest wielowymiarowym kwestionariuszem samooceny, składającym się z 30 pozycji. Obejmuje on skale funkcjonowania (np. sprawność, funkcjonowanie poznawcze, emocjonalne, społeczne) i skale objawów (np. zmęczenie, ból, brak łaknienia, zaburzenia snu).

W naszych badaniach analizie poddano każde pytanie wchodzące w skład Skali JŻ QLQ-C30, przy czym w niniejszej pracy skoncentrowano się na następujących czynnikach: odczuwanie bólu (QLQ – 9), potrzeba odpoczynku (QLQ – 10), kłopoty ze snem (QLQ – 11), słabość (QLQ – 12), brak apetytu (QLQ – 13), zmęczenie (QLQ – 18), trudności w koncentracji (QLQ – 20), napięcie (QLQ – 21), rozdrażnienie (QLQ – 23), zakłócenie życia rodzinnego (QLQ – 26), zakłócenie aktywności społecznej (QLQ – 27), ogólny stan fizyczny (QLQ – 29). Zaznaczyć należy, że czynniki, takie jak odczuwanie bólu, osłabienie, senność lub bezsenność, dekoncentracja, zmęczenie, zniechęcenie, brak apetytu są zaliczane do typowych objawów meteoropatii (Maarouf 1993, za: Kozłowska-Szczęsna, Krawczyk, Kuchcik 2004). Badania prowadzono w wybranych 7-dniowych okresach w 2004 r., w których pacjentki wypełniały Skalę.

Spośród elementów i wskaźników biometeorologicznych uwzględnione zostały międzydobowe zmiany ciśnienia atmosferycznego, wilgotność powietrza oraz warunki biotermiczne charakteryzujące jednoczesny wpływ różnych elementów meteorologicznych na odczucia cieplne człowieka. Wybór wskaźników został podyktowany dostępnością danych oraz znaczeniem praktycznym poszczególnych wskaźników.

Jak wynika z przeprowadzonych dotąd badań zmiany ciśnienia atmosferycznego wpływają m.in. na występowanie zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu, np. słuchu, układu oddechowego i układu krążenia (Kozłowska-Szczęsna, Błażejczyk, Krawczyk 1997, Kozłowska-Szczęsna, Krawczyk, Kuchcik 2004), samopoczucie człowieka (np. występowanie uczucia niepokoju, zdenerwowania), a nawet na zaostrzenie przebiegu niektórych chorób (Błażejczyk 2002). Natężenie bodźców atmosferycznych spowodowanych zmianami ciśnienia atmosferycznego określane jest na podstawie wartości jego międzydobowych zmian (Kozłowska-Szczęsna, Błażejczyk, Krawczyk 1997). Odczucie zmian ciśnienia do celu niniejszej pracy sklasyfikowano jako „słabe” lub „silne”:

zmiana międzydobowa ciśnienia atm. odczucie zmian ciśnienia

Ł 8 hPa słabe

> 8 hPa silne

Zawartość pary wodnej w powietrzu jest czynnikiem modyfikującym oddziaływanie temperatury powietrza na organizm i odczucia cieplne człowieka: zbyt wysoka powoduje zakłócenia w oddawaniu ciepła przez organizm i nasila odczucie gorąca przy wysokiej temperaturze powietrza oraz odczucia chłodu przy niskiej temperaturze powietrza. Ponadto wysoka zawartość pary wodnej w powietrzu powoduje trudności w oddychaniu i obciążenie pracy serca. Niska wilgotność powietrza powoduje natomiast przyspieszenie utraty wody przez organizm (Błażejczyk 2004).

Wykorzystując skalę Bokšy i Boguckiego odnoszącej się do wilgotności względnej powietrza (1980, za: Kozłowską-Szczęsną i in. 1997) w tej pracy zgrupowano klasy odczucia wilgotności powietrza w dwa przedziały:

odczucie wilgotności wilgotność względna

Ł 70% powietrze suche

> 70% powietrze wilgotne

Warunki odczuwalności cieplnej oceniono na podstawie wartości Temperatury Odczuwalnej (ang. Subjective Temperature Index, STI), będącej wskaźnikiem odczuć cieplnych powstających w wyniku reakcji receptorów ciepła i zimna na bodźce termiczne docierające do nich z wnętrza ciała oraz z otoczenia (Błażejczyk 2004). Rozpatrywanymi parametrami są strumienie ciepła według równania bilansu cieplnego obliczone z użyciem modelu MENEX 2002, z uwzględnieniem obniżenia temperatury skóry w wyniku strat ciepła wskutek parowania potu. Danymi wejściowymi do wyznaczenia STI były wartości elementów meteorologicznych (temperatury powietrza, wilgotności względnej powietrza, prędkości wiatru i zachmurzenia) oraz parametry fizjologiczne: metaboliczna produkcja ciepła odpowiadająca wytwarzaniu ciepła przez organizm kobiety w wieku 30-60 lat o wadze 60 kg i wzroście 160 cm, związana z siedzącą pozycją ciała oraz termoizolacyjność odzieży odpowiednia do temperatury powietrza.

Obliczenia wykonano z użyciem programu BioKlimaÓ 2.2 (Błażejczyk, Błażejczyk 2004).

Wartościom STI odpowiadają odczucia cieplne według 9-stopniowej skali (Błażejczyk 2004), którą w tej pracy zawężono do trzech przedziałów:

Ł 22,5°C dyskomfort zimna

22,6 do 46,0°C komfortowo

> 46,1°C dyskomfort gorąca

Czynniki biometeorologiczne określono na podstawie danych meteorologicznych ze stacji synoptycznej IMGW w Gdańsku-Porcie Północnym oraz stacji klimatologicznej w Gdyni. Zastosowano dane z godziny 12 UTC, gdyż ten termin obserwacyjny charakteryzuje warunki pogodowe godzin okołopołudniowych, czyli pory dnia reprezentatywnej dla różnych form aktywności człowieka.

W celu zanalizowania zależności różnych aspektów jakości życia wybranej grupy od warunków meteorologicznych zastosowano skorygowany współczynnik kontyngencji Pearsona (wzór za: Makać, Urbanek-Krzysztofiak 2000) przyjmując poziom ufności 0,95 oraz często dotychczas stosowany w pracach z zakresu biometeorologii wskaźnik meteorotropizmu de Ruddera (wzór za: Kozłowska-Szczęsna, Krawczyk, Kuchcik 2004). Współczynnik kontyngencji wyznaczono dla rozkładów częstości współwystępowania poszczególnych klas natężenia rozpatrywanych charakterystyk jakości życia oraz poszczególnych klas odczuć związanych z warunkami biometeorologicznymi. Wskaźnik de Ruddera wyznaczono dla istotnych statystycznie zależności charakterystyk jakości życia od warunków biometeorologicznych. Wartości dodatnie wskaźnika interpretowano jako wskazujące na istnienie dodatniej zależności charakterystyki jakości życia od danego zjawiska meteorologicznego. Wartości wskaźnika większe, niż 1,5 interpretowano jako wskazujące na istnienie silnego meteorotropizmu danej charakterystyki jakości życia.

Jak wspomniano wyżej analizie poddano każde pytanie Skali JŻ QLQ-C30, spośród których w tej pracy wykorzystano 14.

Jak wynika z tabeli 1 statystycznie istotne zależności zaobserwowano pomiędzy dobowymi wahaniami ciśnienia atmosferycznego a kłopotami ze snem, trudnościami w koncentracji, rozdrażnieniem, zakłóceniem życia rodzinnego i zakłóceniem aktywności społecznej. W odniesieniu do warunków wilgotnościowych statystycznie istotne zależności zaobserwowano pomiędzy wilgotnością powietrza a potrzebą odpoczynku, słabością, trudnościami w koncentracji, napięciem, zamartwianiem się, rozdrażnieniem i zakłóceniem życia rodzinnego. Istnieją także statystycznie istotne zależności pomiędzy temperaturą odczuwalną a odczuwaniem bólu, potrzebą odpoczynku, słabością, brakiem apetytu, zmęczeniem, trudnościami w koncentracji, napięciem, zmartwieniem, zakłóceniem życia rodzinnego, ogólnym stanem fizycznym.