Przygotowanie adeptów specjalności medycznych do uzyskania przez nich tytułu specjalisty w danej dziedzinie medycyny klinicznej jest zadaniem nadzwyczaj odpowiedzialnym. Realizowane jest ono dzięki skrupulatnemu wypełnianiu przez adeptów i ich nauczycieli zapisów zawartych w programie studiów specjalizacyjnych. Zwieńczeniem studiów jest uzyskanie przez adeptów tytułu specjalisty przyznawanego po złożeniu przez nich egzaminu specjalizacyjnego, zwykle dwu- lub trzystopniowego (egzamin praktyczny, egzamin pisemny oraz egzamin ustny). Wiarygodność i rzetelność tego egzaminu warunkują jego jakość, a od niej z kolei zależy, czy egzamin jest autentycznym miernikiem umiejętności i wiedzy adeptów i tym samym, czy świadczy on o rzeczywiście dobrym przygotowaniu młodych specjalistów do wykonywania przez nich zawodu na możliwie jak najwyższym poziomie. Złożenie egzaminu nie jest zwieńczeniem kariery zawodowej specjalisty. Po nim trzeba nadal kształcić się i śledzić postępy medycyny, zwłaszcza w dziedzinie, którą się wybrało. Niemniej, wiedza i umiejętności opanowane przed przystąpieniem do egzaminu stanowią podwaliny dalszego rozwoju zawodowego.

Do głównych zadań statutowych Polskiego Towarzystwa Urologicznego (PTU) – (www.pturol.org.pl) należy współudział w kształtowaniu i organizowaniu nauczania przeddyplomowego, a zwłaszcza podyplomowego oraz doskonalenia zawodowego w urologii. Zarząd Główny PTU i Konsultant Krajowy w dziedzinie urologii, w poczuciu odpowiedzialności za stan lecznictwa urologicznego oraz za stopień przygotowania adeptów urologii do wykonywania przez nich zawodu, podjęli przed prawie 15 laty decyzję o konieczności zmodyfikowania toku studiów specjalizacyjnych oraz usprawnienia sposobu prowadzenia egzaminu specjalizacyjnego. Obowiązujący wówczas Regulamin Studiów Specjalizacyjnych z Urologii, opracowany w 1983 roku, nie uwzględniał zdobyczy urologii i nie odpowiadał ówczesnym potrzebom. Egzamin specjalizacyjny był prowadzony według przestarzałych kryteriów, niezapewniających rzetelnego sprawdzenia wiedzy i umiejętności adeptów. W celu dokonania niezbędnych zmian toku studiów specjalizacyjnych i egzaminu specjalizacyjnego Zarząd Główny PTU powołał Komitet Edukacji PTU. Ważnymi elementami działania Komitetu było opracowanie projektu regulaminu studiów specjalizacyjnych z urologii, uwzględniającego odpowiedni zakres wiedzy i umiejętności (1), a także wydawanie przez Komitet w latach 1999-2004 polskojęzycznej wersji dwumiesięcznika „EBU Update Series”, zawierającego kompendium najnowszej wiedzy dotyczącej poszczególnych działów urologii, oraz wydawanie aktualizowanych corocznie Zaleceń Europejskiego Towarzystwa Urologicznego (European Association of Urology Guidelines) – (www.uroweb.org). Ponadto, w ramach Komitetu Edukacji PTU powstała nowa instytucja – Szkoła Urologii PTU, której zadaniem jest doskonalenie urologów przez organizowanie dla nich kursów wysokospecjalistycznych (2). Początkowo odbywały się one dwa razy do roku, od kilku lat prowadzone są corocznie w ramach kongresów naukowych PTU i niezmiennie cieszą się dużym powodzeniem (3). Aktywność edukacyjna Szkoły Urologii nie stanowi konkurencji dla działalności Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego (CMKP), jest jedynie jej uzupełnieniem.

Członkowie Zarządu Głównego PTU podjęli w połowie lat 80. ubiegłego wieku ścisłą współpracę z Europejską Radą Urologii (EBU – European Board of Urology) – www.ebu.com, należącą do Europejskiej Unii Lekarzy Specjalistów (UEMS – Union Européenne des Médecins Spécialistes) – (www.uems.net). EBU jest ciałem „regulatorowym” urologii europejskiej, określającym między innymi kierunki rozwoju urologii, ramy studiów specjalizacyjnych w urologii oraz kryteria akredytacji klinik i oddziałów urologii (4). Jednym z podstawowych zadań EBU było organizowanie kształcenia podyplomowego dla adeptów urologii. Od 2002 roku, na mocy porozumienia o współpracy zawartego między EBU i EAU, zostało ono przejęte przez Europejską Szkołę Urologii (ESU – European School of Urology) utworzoną w ramach EAU (5). Ważnym obszarem działania EBU, realizowanym od 1992 roku przez Komitet Egzaminacyjny (EBU Examination Committee), jest przygotowanie i organizowanie egzaminu specjalizacyjnego dla urologów pracujących w krajach Unii Europejskiej. Dzięki czynnemu udziałowi przedstawicieli PTU w Komitecie Egzaminacyjnym EBU mogliśmy dogłębnie poznać metody pracy tego Komitetu i przekonać się, że egzamin EBU jest znakomitym sposobem sprawdzenia wiedzy i spełnia wszelkie kryteria egzaminu wielostronnego, rzetelnego i sprawiedliwego. Uznawszy, że przygotowanie takiego egzaminu przez polskie środowisko urologiczne byłoby początkowo bardzo trudne, zdecydowaliśmy o potrzebie zaadaptowania egzaminu EBU w naszym kraju. Po uzyskaniu w 1997 roku zgody Ministra Zdrowia (był nim wówczas prof. dr hab. Jacek Żochowski) na wprowadzenie doraźnej zmiany w zapisach Regulaminu Studiów Specjalizacyjnych z Urologii, dzięki poparciu ówczesnego Dyrektora CMKP – prof. dra hab. Jana Doroszewskiego, zawarliśmy oficjalną umowę z EBU, umożliwiającą wprowadzenie egzaminu EBU w Polsce. Koledzy z EBU Examination Committee przed podpisaniem tej umowy wyrazili obawę, że poziom przygotowania do egzaminu kandydatów z Polski będzie zapewne niższy od poziomu prezentowanego przez kandydatów z krajów Unii Europejskiej. Obawa wynikała z następujących przesłanek: do egzaminu EBU w Unii Europejskiej przystępują kandydaci, którzy wcześniej zdali narodowy egzamin specjalizacyjny z urologii, a w Polsce uczestniczyć w nim będą adepci, poziom urologii w Polsce jest być może niższy od poziomu urologii w krajach Unii Europejskiej. Wobec braku możliwości zaprzeczenia tym argumentom zaakceptowaliśmy zasadę stanowiącą, że kryteria oceny egzaminu dla wszystkich kandydatów (liczba punktów stanowiących „punkt odcięcia”) będą zależne od wyników uzyskanych przez kandydatów z krajów Unii Europejskiej.

Egzamin EBU, organizowany i prowadzony przez PTU i Konsultanta Krajowego w dziedzinie urologii, odbywa się w Polsce od 1997 roku (6). W latach 1997-1998 kandydaci mogli zdawać egzamin „starego typu” lub egzamin EBU. Od jesieni 1998 roku egzamin EBU jest jedynym egzaminem specjalizacyjnym z urologii. Od początku prowadzony był w ścisłej współpracy z CMKP, a od kilku lat również we współpracy z Centrum Egzaminów Medycznych (CEM) i do sesji wiosennej 2011 roku uznawany był oficjalnie za Państwowy Egzamin Specjalizacyjny (PES). Od sesji jesiennej 2011 roku, zgodnie z zapisem nowego Rozporządzenia Ministra Zdrowia i z zapisami nowej Ustawy o Zawodach Lekarza i Lekarza Dentysty, egzamin EBU uznany jest za równoważny Państwowemu Egzaminowi Specjalizacyjnemu (PES) i nadal będzie prowadzony jako jedyny egzamin specjalizacyjny z urologii w Polsce, przy czym odpowiedzialność za jego jakość i sposób jego przeprowadzenia spoczywa na PTU i EBU.

Egzamin składa się z dwóch części – sprawdzianu pisemnego (Written Assessment) oraz egzaminu ustnego (Oral Exam) – poprzedzonych egzaminem praktycznym (7-9). Wprawdzie nowa Ustawa o zmianie Ustawy o Zawodach Lekarza i Lekarza Dentysty nie ujmuje egzaminu praktycznego w strukturze egzaminu specjalizacyjnego, jednak Zarząd Główny PTU, uznawszy, że ta forma egzaminu ma istotne znaczenie dla oceny stopnia przygotowania kandydatów na specjalistów do wykonywania przez nich zawodu, zdecydował o jego zachowaniu w przyszłości.

Sprawdzian pisemny odbywa się jednocześnie w Warszawie oraz w kilku miastach Europy Zachodniej późną jesienią. Złożenie tego sprawdzianu jest warunkiem dopuszczenia do egzaminu ustnego odbywającego się późną wiosną w Warszawie (dla kandydatów z Polski) oraz w jednym z miast w Europie Zachodniej (dla pozostałych kandydatów). Od 2011 roku egzamin ustny w Warszawie zdaje także część kandydatów z zagranicy – EBU Examination Committee podjął tę decyzję przed ponad rokiem, doceniwszy perfekcyjną organizację tego egzaminu w naszym kraju.

Bank pytań egzaminacyjnych jest tworzony ciągle przez EBU Examination Committee – do grona członków tego komitetu należało w latach ubiegłych dwóch przedstawicieli PTU, a od roku bieżącego przewodniczącym Komitetu jest urolog z Polski. Jedna część komitetu (task force I) przygotowuje pytania do sprawdzianu pisemnego, część druga (task force II) – do egzaminu ustnego.