Chirurgia laparoskopowa stanowi obecnie zasadniczą część endourologii, do której zalicza się wszystkie zabiegi wykonywane bez klasycznego cięcia chirurgicznego w obrębie przestrzeni i jam ciała w celu rozpoznania lub/i leczenia chorób i wad układu moczowego i męskich narządów płciowych. Liczba operacji wykonywanych w tej technologii systematycznie wzrasta. Obecnie w wielu ośrodkach odgrywają one dominującą rolę wśród wszystkich zabiegów urologicznych, chociaż przed kilkoma laty nie było jeszcze w Polsce ośrodka, w którym pracowałyby osoby doświadczone w wykonywaniu zaawansowanych operacji laparoskopowych. Historia tej dziedziny chirurgii liczy nieco ponad 100 lat. Pierwsze próby operowania metodą laparoskopową podjęto na początku ubiegłego stulecia (1, 2). Nie ma wątpliwości, że laparoskopia w urologii zakorzeniła się na dobre oraz, że uprawianie nowoczesnej urologii bez znajomości tajników tej techniki, a także bez umiejętności jej stosowania w praktyce nie jest możliwe.

Za pierwszą operację laparoskopową uznaje się wziernikowanie jamy otrzewnej psa, wykonaną cystoskopem w 1901 roku (1, 2). Od tamtej pory warunkiem rozwoju tej metody było konsekwentne, stopniowe wprowadzanie i doskonalenie urządzeń i narzędzi przeznaczonych wyłącznie dla niej. H.C. Jacobaeus opracował automatyczny trokar w 1902 roku (2), B.H. Orndorf udoskonalił to narzędzie w 1929 roku, wprowadzając doń wentylową zastawkę uniemożliwiającą niekontrolowane wyciekanie gazu z jamy otrzewnej, a R. Zolikofer w 1924 roku zastosował dwutlenek węgla do insuflacji jamy otrzewnej (3). Istotnym postępem było opracowanie przez J. Veressa w 1938 roku igły pozwalającej bezpiecznie nakłuć jamę otrzewnej (4). Po niespełna 10 latach R. Palmer skonstruował insuflator wyposażony w system monitorujący ciśnienie wewnątrzotrzewnowe gazu (5). Wreszcie, wykorzystując doświadczenia endoskopii, w tym urologicznej, zastosowano światłowód kwarcowy oraz zewnętrzne źródło światła, co pozwoliło na znaczną poprawę oświetlenia wnętrza jamy brzusznej, jak i obrazu pola operacyjnego (6). Później do laparoskopii wprowadzano bez zwłoki wszelkie nowoczesne rozwiązania techniczne – transmisję obrazu, specjalistyczne narzędzia, urządzenia do hemostazy – powstające w innych dziedzinach endoskopii. Swego rodzaju ukoronowaniem laparoskopii jest wykorzystanie robota DaVinci (ryc. 1) (7, 8) umożliwiające zdalne sterowanie teleskopem i narzędziami (9). Obecnie 75% prostatektomii radykalnych, wykonuje się w USA, wykorzystując roboty. Ich podstawową zaletą jest krótka krzywa nauki i możliwość widzenia stereoskopowego, a także konstrukcja narzędzi, które cechują się wieloma stopniami swobody, co wyróżnia je korzystnie od pozostałych narzędzi stosowanych w klasycznej chirurgii. Roboty, ze względu na rozdzielenie stanowiska pracy operatora od sterylnego pola operacyjnego, stanowią bardzo wygodną, chociaż niezwykle drogą alternatywę dla chirurga. Trzeba przy tym podkreślić, że nie opublikowano do tej pory wiarygodnych danych, które świadczyłyby o wyższości operacji wykonywanych z użyciem robota nad klasycznymi operacjami laparoskopowymi w odniesieniu do wyników onkologicznych leczenia chorych na choroby układu moczowo-płciowego.

Początkowo, a zwłaszcza od połowy lat 50. ubiegłego wieku, laparoskopia stała się coraz powszechniej wykorzystywana w chirurgii oraz w ginekologii (10). Zastosowanie jej w urologii przyszło dość późno, mimo tego, że laparoskopia jest bliska urologicznym metodom endoskopowym, stosowanym i doskonalonym od wielu lat. Pierwsze „prawdziwe” operacje urologiczne w technice laparoskopowej (uro-lap) zaczęto wykonywać na szerszą skalę na przełomie lat 80. i 90. ubiegłego wieku (11-18). Początkowo były nimi: limfadenektomia miedniczna (11, 12), warikocelektomia (13, 14), uretro-cerwiko-cystopeksja z powodu wysiłkowego nietrzymania moczu (15) i limfocelektomia (16). Nefrektomię radykalną, nefroureterektomię oraz prostatektomię radykalną zaczęto wykonywać od 1991 roku (17, 18). Obawiano się, że operacje laparoskopowe wykonywane z powodów nowotworowych mogą wiązać się z ryzykiem śródoperacyjnego rozsiewu komórek nowotworowych, nie pozwolą na wiarygodną ocenę stopnia zaawansowania guza, a także mogą ograniczyć radykalność operacji. Stopniowo udowadniano, że zakres operacji laparoskopowych nie odbiega od zakresu odpowiadającym im operacjom otwartym, tym samym nie wiążą się z większym odsetkiem dodatnich marginesów chirurgicznych, które sugerują nieradykalne usunięcie guza. Wydobywanie niezmienionego w toku operacji preparatu umieszczonego w worku laparoskopowym przez cięcie, podczas którego rozwarstwia się, a nie przecina kolejne włókna mięśniowe (muscle splitting), umożliwia przeprowadzenie wiarygodnego badania histologicznego i zapewnia zmniejszenie dolegliwości bólowych po operacji. Europejskie Towarzystwo Urologiczne w 2006 roku zaczęło sugerować wykonywanie laparoskopowej nefrektomii radykalnej jako operacji z wyboru u chorych na raka klinicznie ograniczonego do nerki. Znalazło to swój wyraz w wydawanych corocznie zaleceniach EAU (EAU Guidelines – www.uroweb.guidelines.org).

Pierwsze doniesienia na temat operacji laparoskopowych wykonywanych z pomocą ręki operatora, wprowadzonej do jamy brzusznej (H-AL – hand-assisted laparoscopy) opublikowano w 1996 roku (ryc. 2) (19) wierząc, że metoda ta ułatwi preparowanie w polu operacyjnym. Później okazało się jednak, że H-AL nie spełniła pokładanych w niej nadziei. Mimo tego wykorzystywana jest ona obecnie do pobierania nerki do przeszczepu od żywego dawcy. Wynika to z potrzeby szybkiego wydobycia nerki, aby czas ciepłego jej niedokrwienia był jak najkrótszy. Operator, trzymając w ręku wypreparowaną w pełni nerkę, wydobywa ją przez istniejące nacięcie powłok niezwłocznie po zamknięciu tętnicy nerkowej.