Historia przyrodolecznictwa jest tak długa jak historia ludzkości. Już Hipokrates zwracał uwagę na siły obronne organizmu i możliwości ich stymulowania poprzez różne formy energii tkwiącej w środowisku.

W czasach starożytnych kąpiele termalne służyły początkowo celom higienicznym, później rekreacyjnym i towarzyskim, a w końcu leczniczym.

Największy rozwój uzdrowisk nastąpił w II połowie XIX wieku. Lecznicze działanie klimatu i kąpieli morskich w Kołobrzegu odnotowano na początku XIX wieku. Pierwsze inwestycje uzdrowiskowo-kąpielowe powstały w 1829 roku. W II połowie XIX wieku miasto przestało być twierdzą i od tej pory rozpoczęła się intensywna budowa uzdrowiska, zakładano parki, ogrody i urządzenia służące lecznictwu uzdrowiskowemu. Przed II wojną światową Kołobrzeg był renomowanym uzdrowiskiem znanym i popularnym w całej Europie. W okresie wojny Kołobrzeg stał się twierdzą i został niemal całkowicie zniszczony. Od lat 50. nastąpił ponowny rozwój lecznictwa uzdrowiskowego. Obecnie Kołobrzeg jest największym uzdrowiskiem w Polsce. Jednocześnie jest portem i ośrodkiem turystycznym. Połączenie tych funkcji niesie za sobą dużo zagrożeń dla środowiska uzdrowiskowego. Wprowadzenie wielu inwestycji turystyczno-uzdrowiskowych, napływ prywatnego kapitału grozi niszczeniem porządku uzdrowiska, zagraża źródłom solankowym i złożom leczniczej borowiny.

e-mail: mczepczynski@op.pl

Wstęp: Pomorze jest regionem charakteryzującym się najwyższymi walorami turystycznymi i wypoczynkowymi. Klimat stanowi bardzo istotny aspekt atrakcyjności środowiska geograficznego i z tego względu ważna jest dokładniejsza znajomość bioklimatu Pomorza na potrzeby turystyki, lecznictwa klimatycznego, a także celów planistycznych.

Mimo, że klimat i pogoda są dominującymi czynnikami w turystyce to prowadzonych jest mało badań nad relacjami między turystyką a klimatem. W literaturze światowej wskazuje się także na doniosłość i wagę jakościowej informacji o klimacie na potrzeby turystyki i rekreacji.

Cel i metoda: Brak aktualnych i kompleksowych opracowań warunków bioklimatycznych Pomorza, określających wpływ całokształtu czynników klimatycznych na organizm człowieka, stwarza potrzebę przeprowadzenia tego typu badań. Dla wszystkich użytkowników niezbędna jest aktualna informacja o bioklimacie, dlatego badaniami objęto ostatnie trzydziestolecie XX wieku, lata 1971-2000. Celem pracy jest przedstawienie czasowo-przestrzennego zróżnicowania warunków bioklimatycznych Pomorza, na podstawie wybranych typów pogody i wskaźników bioklimatycznych oraz wartości ważniejszych elementów pogody.

Z punktu widzenia turysty czy kuracjusza, ważniejsza jest częstość występowania korzystnych lub niekorzystnych warunków bioklimatycznych, a nie ich średnie wartości. Z tego powodu częstość występowania wybranych wskaźników oceny warunków bioklimatycznych wyrażono średnią liczbą dni ich występowania w poszczególnych porach roku.

Wyniki: W okresie lata zaznacza się uprzywilejowanie bioklimatyczne wybrzeża ze względu na największą liczbę dni z pogodą bardzo korzystną, charakteryzującą się małym zachmurzeniem. Są to czynniki sprzyjające turystyce i klimatoterapii. Ograniczeniem jest jednak występowanie na wybrzeżu stosunkowo dużej liczby dni z pogodą z dyskomfortem zimnym, głównie z powodu największych prędkości wiatru. Bodźcowość klimatu wybrzeża Bałtyku może być jednak traktowana jako czynnik hartujący dla turysty lub kuracjusza, niezbędny do podtrzymania sprawności działania jego mechanizmów fizjologicznych.

W okresie zimy najwięcej dni z pogodą bardzo korzystną występuje w zachodniej części Pomorza i nad Zatoką Pomorską. Zimą, liczba dni z dyskomfortem zimna rośnie w kierunku wschodnim i najwyższa jest we wschodniej części Pojezierza Pomorskiego. Wschodnią część Pojezierza Pomorskiego cechuje także największą liczbą dni z warunkami korzystnymi dla zimowych form turystyki. W ciągu całego roku najmniej obciążające warunki bioklimatyczne występują w południowo-zachodniej części Pomorza. Wskazano także na cyrkulacyjne uwarunkowania występowania pogód o różnej przydatności na potrzeby turystyki.

Wnioski: Zastosowana w pracy typologia pogody, oparta na terminowych i dziennych wartościach elementów meteorologicznych, dostarczyła informacji o znaczeniu poznawczym, określając walory bioklimatyczne Pomorza na potrzeby turystyki i klimatoterapii.

Na Pomorzu występuje stosunkowo duże czasowo-przestrzenne zróżnicowanie warunków bioklimatycznych. Przyjęta metoda oceny potwierdziła specyfikę bioklimatu wybrzeża Bałtyku i jego silną bodźcowość.

e-mail: marekchabior@fish.ar.szczecin.pl

Wziewanie aerozolu solnego jest jedną z bardzo skutecznych metod leczenia wielu chorób dróg oddechowych, zwłaszcza przewlekłych.

Wskazania do leczenia i jego efektywność zależą od:

– składu chemicznego aerozolu, w tym rodzaju i stężenia składników mineralnych;

– czynników lokalnego mikroklimatu;

– czasu ekspozycji na aerozol.

Aerozol jest wytwarzany z wody leczniczej (solanki) lub z roztworu soli leczniczej w indywidualnych inhalatorach lub na tężniach. Jego źródłem jest też bryza morska.

Nieco inny rodzaj aerozolu może powstawać w szczególnych warunkach z soli krystalicznej pod wpływem wilgoci i ruchu powietrza w kopalnianych wyrobiskach solnych i naziemnych „grotach solnych”.

Celem badań była ocena właściwości zarówno aerozolu jak też mikroklimatu w różnych naziemnych obiektach.

Badania wykonano w trzech takich obiektach różniących się rozwiązaniami konstrukcyjnymi (kubaturą, sposobem wentylacji) i rodzajem soli użytej do budowy ścian i wytwarzania aerozolu (sól z Morza Czarnego, z Kopalni Soli w Bochni, z Kopalni w Kłodawie).

Obejmowały one oznaczanie w aerozolu zawartości sodu, wapnia, magnezu, chlorków, jodków i ogólnej zawartości rozpuszczonych składników mineralnych. Próby powietrza (aerozolu) aspirowano w znormalizowanych warunkach za pomocą aspiratora dwukanałowego ASP-ZII do płuczek z wodą dejonizowaną. Średnio pobierano 20 prób w każdej grocie.

Badania mikroklimatu obejmowały całodobowe pomiary temperatury i wilgotności powietrza. Mierzono również prędkość ruchu powietrza i obliczano wskaźnik komfortu cieplnego. W każdym przypadku analizowano również sól użytą do budowy ścian i wytwarzania aerozolu.

Uzyskane wyniki porównano z danymi oznaczonymi w podziemnych wyrobiskach solnych w strefie okołotężniowej i nadmorskiej. Stwierdzono istotne różnice pomiędzy właściwościami poszczególnych obiektów inhalacyjnych, zarówno w odniesieniu do stężenia aerozolu, jak też warunków mikroklimatu. Wskazują one na konieczność różnicowania zaleceń odnośnie wykorzystywania.

e-mail: tlatour@pzh.gov.pl

Efektywność kuracji wodami leczniczymi zależy w dużym stopniu od zachowania ich właściwości charakterystycznych dla stanu naturalnego wody w źródle. Dotyczy to zwłaszcza niektórych swoistych składników lotnych lub łatwo utleniających się, jak: dwutlenek węgla, siarkowodór, siarczki i żelazo.

Zarówno CO₂ jak też związki siarki (II) działające leczniczo przy zewnętrznym stosowaniu wody (kąpiel, płukania) mogą gromadzić się w powietrzu pomieszczeń zabiegowych i powodować zagrożenie dla zdrowia, szczególnie dla personelu przebywającego przez dłuższy czas w tych pomieszczeniach.

Celem badań była ocena zmian stężeń CO₂ i H₂S w wodzie w trakcie kąpieli i w powietrzu pomieszczenia zabiegowego.

Badania wykonywano na stanowiskach do kąpieli: w solankach siarczkowych, jodkowych, żelazistych oraz do kąpieli kwasowęglowych.

Analizowano również solankę czerpaną bezpośrednio z ujęcia oraz w miejscu jej udostępniania do kuracji pitnych.

Zawartość siarkowodoru i dwutlenku węgla w powietrzu oznaczano metodą aspiracyjną przy użyciu rurek wskaźnikowych.

Zawartość dwutlenku węgla w wodzie pobranej z wanny oznaczano metodą objętościową, przy użyciu karatu. Oznaczanie związków siarki wykonywano w laboratorium metodą jodometryczną, w próbach utrwalonych octanem cynku. Analizowano równocześnie zawartość (w wodzie leczniczej ze źródła i w pijalni) sodu, potasu, wapnia, magnezu, żelaza, manganu, wodorowęglanów, chlorków, jodków, bromków, siarczanów, amonu, azotynów i azotanów.

Stwierdzono znaczne obniżenie stężenia siarkowodoru w wodzie użytej do kąpieli (~ 40 %) w stosunku do wartości oznaczonej w źródle. Spadek stężenia S (II) oraz związane z tym wytrącanie siarczków, istotnie obniża wartość terapeutyczną zabiegu. Wskazano źródła tych niekorzystnych zmian.

Równocześnie nie występowało nagromadzenie H₂S w powietrzu pomieszczeń zabiegowych, powyżej wartości dopuszczalnej. Nie stwierdzono też ponadnormatywnej zawartości CO₂ w powietrzu mimo znacznego spadku jego stężenia w wodzie w trakcie trwania zabiegu.

e-mail: dsziwa@pzh.gov.pl

Pomimo oddalenia Poznania od terenów na których istnieją warunki do prowadzenia działalności uzdrowiskowej, wielu poznańskich lekarzy i naukowców interesowało się balneologią i doceniało jej znaczenie wśród nauk medycznych, począwszy od XVI wieku (J. Struś [1510-1568], St. Chrościejewski [1515-1563], Jan z Szamotuł [1652], J. Nejfeld [1721-1773]).

Okresem szczególnego zainteresowania lecznictwem uzdrowiskowym był wiek XIX (Henryk Dobrzyński z Kalisza, Aleksander Ostrowicz, Jędrzej Śniadecki, Franciszek Chłapowski, Karol Marcinkowski, Jan Żniniewicz, Franciszek Raszeja, Eugeniusz Piasecki) oraz XX, a zwłaszcza okres istnienia i działalności w Poznaniu Instytutu Balneoklimatycznego, później Instytutu Medycyny Uzdrowiskowej.

W doniesieniu przedstawiono najważniejsze postacie oraz ich prace i osiągnięcia, które przyczyniły się do rozwoju balneologii w Polsce i zadecydowały o jej miejscu na forum europejskim. Byli wśród nich początkowo głównie lekarze ale później również chemicy, farmaceuci, klimatolodzy, biochemicy. Udział naukowców z tak różnych specjalności umożliwił prowadzenie pogłębionych badań w szerokim zakresie, co przyczyniło się do lepszej interpretacji wyników obserwacji medycznych.

Na podkreślenie zasługują zwłaszcza badania chemicznych i biochemicznych właściwości naturalnych surowców uzdrowiskowych – wód i peloidów – wykonywane wspólnie przez pracowników naukowych Akademii Medycznej w Poznaniu, zwłaszcza pod kierownictwem M. Szmytówny i A. Smoczkiewiczowej oraz Uniwersytetu Poznańskiego i Instytutu Balneoklimatycznego.

e-mail: tlatour@pzh.gov.pl

Pierwsze polskie prace, w których znajdujemy wzmianki traktujące o chemizmie wód mineralnych (określanych wówczas terminem cieplice bez względu na ich temperaturę) pochodzą z XVI i XVII wieku. Pierwsze analizy w Polsce wykonano dla wód pochodzących z Iwonicza i Krynicy.

Początkowe opracowania balneochemiczne dotyczyły analizy jakościowej wody. Do opisania cech wody używano określeń: przezroczystość kryształowa, nieprzytomność koloru, zapach, smak, ciężkość. Klasyfikacja wód ograniczała się wówczas do podziału na wody: używane jako napój – tzw. zwyczajne, wody morskie i wody mineralne. Stosunki ilościowe i sposoby „rozbierania” wód opublikował jako pierwszy Begmann (1778) oraz B. Hacquet (1797), który opisał wykonane przez siebie analizy ilościowe wód ze źródeł w Krynicy. Intensywny rozwój nauk przyrodniczych w wieku XIX spowodował ożywienie badań balneologicznych i balneochemicznych. Rozpoczęto wówczas budowę zdrojowisk Krynicy, Szczawnicy, Ciechocinka dbając równocześnie o ujęcia źródeł wód mineralnych. Rozwój leczenia w powstających uzdrowiskach wiązał się z potrzebą coraz dokładniejszych analiz stosowanych wód mineralnych. W związku z tym powstawały laboratoria – głównie w szkołach wyższych (Wilno, Kraków, Poznań, Warszawa). W publikowanych pracach podawano wówczas także ówczesne metodyki analiz wód.

W „Uwagach nad Zdrojowiskami” J. Dietla (1858) przedstawiony został podział wód pod względem fizycznych własności. Dotyczył on 127 źródeł Polski południowej ze 102 zdrojowisk.

Torfy po raz pierwszy w Polsce, w oficjalnym lecznictwie uzdrowiskowym zastosowano w 1858 roku w Krynicy, wcześniej używano je tylko w lecznictwie ludowym. W tym okresie A. Aleksandrowicz poza badaniami znanych już źródeł wód leczniczych wykonał analizy borowiny krynickiej. W opracowaniu H. Przeździeckiego (1878) podano skład chemiczny borowiny. Wymieniono tam składniki rozpuszczalne i składniki organiczne, opisano także sposób przygotowania kąpieli leczniczej oraz przeciwwskazania do jej stosowania.

Metody i zakres badań zarówno wód leczniczych jak też borowin zmieniały się i doskonaliły wraz z postępem w dziedzinie chemii analitycznej. Mimo stosowania obecnie bardzo precyzyjnej i nowoczesnej techniki badawczej w wielu przypadkach potwierdzają się dane uzyskiwane we wcześniejszych analizach zarówno wód jak też borowin.

e-mail: kczajka@pzh.gov.pl

Podstawę opracowania stanowiły dobowe wartości z godziny 13⁰⁰ temperatury powietrza, wilgotności względnej powietrza oraz prędkości wiatru, ze stacji agrometeorologicznej w Lipkach k. Stargardu Szczecińskiego (położonej w środkowej części Niziny Szczecińskiej), za lata 1958-1993. Z danych meteorologicznych utworzono zbiór liczący około 39 500 wartości, które posłużyły do oceny warunków odczuwalnych regionu, przy zastosowaniu dwóch wskaźników biometeorologicznych: temperatury efektywnej ( TE) i wielkości ochładzającej powietrza ( H). W przypadku temperatury efektywnej zastosowano skalę Baranowskiej, umożliwiającą ocenę odczuć cieplnych przy ujemnych wartościach TE, a dla wielkości ochładzającej powietrza skalę Petrovica i Kacvinsky´ego, która w sposób przybliżony pozwala określić odczuwanie warunków atmosferycznych przez człowieka będącego w ruchu i ubranego stosownie do pory roku.

Uzyskane materiały dały podstawę do opracowania przebiegu średnich oraz ekstremalnych rocznych i miesięcznych wartości TE i H w przekroju wieloletnim oraz częstości pojawiania się różnych przedziałów odczucia cieplnego. Oszacowano również trendy zmian wyżej opisanych wskaźników biometeorologicznych.

Obliczenia wielkości wskaźników TE i H oraz ich charakterystyk statystycznych wykonano w programie BioKlima.

e-mail: bmichalska@agro.agro.ar.szczecin.pl

W pracy wykorzystano dekadowe i miesięczne sumy usłonecznienia rzeczywistego z 46 stacji IMGW za podstawowy okres 1976-2000. Na ich podstawie przeprowadzono szczegółową analizę czasowego przebiegu usłonecznienia oraz jego rozkładu przestrzennego, a także prawdopodobieństwa występowania określonych sum usłonecznienia (np. 1350 i 1500h) na potrzeby rekreacji i lecznictwa uzdrowiskowego. Opracowano również prawdopodobieństwo występowania dziennego usłonecznienia trwającego co najmniej 4, 6, 8, i 10h w kolejnych dekadach roku. Analiza struktury czasowej usłonecznienia rzeczywistego w Polsce dała podstawę do opracowania osobno dla miesięcy i osobno dla roku 7 klas wielkości usłonecznienia, od wyjątkowo małego (poniżej 81% średniej wartości rocznej) do wyjątkowo dużego (powyżej 120%). W celu wydzielenia regionów usłonecznienia obliczono wielkość odchylenia sum godzin ze słońcem w czterech porach roku i w roku w poszczególnych stacjach meteorologicznych, od średniej wieloletniej wartości krajowej. Następnie określono zmienność tych sum w latach 1976-2000. Uwzględniając powyższe kryteria wyodrębnione na terenie kraju dla 5 regionów i 2 subregionów o zróżnicowanym usłonecznieniu i jego zmienności.

e-mail: klimet@univ.szczecin.pl

W celu zrealizowania tematu zebrano z Biuletynów IMGW dekadowe i miesięczne sumy usłonecznienia z 2 okresów: 1952-2004 z 6 stacji reprezentujących różne regiony kraju oraz 1971-2000 z 40 stacji meteorologicznych. Wieloletnie tendencje zmian usłonecznienia oceniono stosując metodę regresji liniowej. Obliczono współczynniki trendu liniowego dla sum rocznych i miesięcznych dla okresu 1952-2004 oraz dekadowych dla okresu 1971-2000.

Analiza czasowego przebiegu sum usłonecznienia rzeczywistego w wymienionych okresach wskazuje na występowanie istotnych i wysoce istotnych dodatnich trendów liniowych, zwłaszcza w maju i sierpniu, a następnie w kwietniu i w styczniu. W rozkładzie dekadowych sum usłonecznienia rzeczywistego w ciągu roku można wyróżnić na obszarze kraju trzy okresy z tendencją wzrostową: wiosenny od 21 IV do 10 VI, letni od 21 VII do 20 VIII, jesienny od 11 X do 10 XI, a także dwa okresy z tendencją spadkową usłonecznienia: od 11 do 30 VI oraz od 1 do 20 IX. Najwyższe istotne i wysoko istotne wartości współczynników korelacji dodatniego trendu liniowego sum usłonecznienia w roku występują w południowo-zachodniej części kraju.

e-mail: klimet@univ.szczecin.pl
e-mail: bmichalska@agro.ar.szczecin.pl

Cel: Celem wystąpienia jest ukazanie wpływu różnie rozpatrywanych warunków pogodowych na umieralność, skali tego oddziaływania oraz zagrożeń dla zdrowia człowieka jakie niosą zmiany klimatu i prognozowany wzrost częstości zjawisk ekstremalnych.

Metoda: Problem omówiono na podstawie wyników opracowania, którego bazą były codzienne dane o warunkach pogodowych oraz umieralności ogólnej i z powodu chorób układu krążenia w 17 miastach Polski, z lat 1993-2002. Wśród warunków atmosferycznych uwzględniono m.in. masy powietrzne i wskaźniki biometeorologiczne, na podstawie których określano odczucie ciepła. Szczególną uwagę poświęcono falom upałów i zimna. Spojrzenie w zmiany wartości temperatury powietrza czy liczby dni upalnych w ciągu najbliższych 100 lat w Europie pochodziło z projektu Prudence – w tłumaczeniu: Prognozowanie regionalnych scenariuszy oraz wątpliwości w definiowaniu zagrożeń zmian klimatycznych w Europie.

Wyniki: W strefie klimatu umiarkowanego o zmianach umieralności w dużej mierze decyduje roczny rytm temperatury powietrza, a liczba zgonów rośnie wraz ze spadkiem temperatury powietrza i zimą jest o 10-25% wyższa niż latem. Jednak za wszelkimi istotnymi odchyleniami od średniej liczby zgonów w sezonie w dużym stopniu kryją się korzystne bądź niekorzystne dla organizmu warunki pogodowe. Wśród nich wiodącą rolę odgrywa temperatura powietrza, która oddziałuje szczególnie na osoby powyżej 75 roku życia.

W falach upałów, czyli kilku lub kilkunastodniowych okresach z bardzo wysoką temperaturą powietrza wzrost liczby zgonów średnio od maja do sierpnia wynosi 15-22%. Jednak w czasie pierwszych w roku wiosennych fal upałów, wśród zgonów z powodu chorób układu krążenia sięga on 47% na południu kraju (wynik statystycznie istotny), i aż 84% na północy Polski (brak istotności statystycznej z powodu zbyt szerokiego przedziału ryzyka względnego zgonu). Problem umieralności ludzi w podeszłym wieku podczas fal upałów staje się poważniejszy w świetle notowanego w ostatnim 30-leciu stałego wydłużania się długości fal upałów w Polsce o 2-3 dni na 10 lat i prognozowanego wzrostu liczby dni z temperaturą maksymalną powietrza powyżej 30°C o ok. 30 dni w latach 2071-2100.

W falach zimna wzrost ryzyka zgonu jest niższy w porównaniu z falami upałów. Średnio w całej Polsce wynosi 7,6% (ogół przyczyn) i 7,9% (choroby układu krążenia). Wzrost ryzyka tych ostatnich sięga 10% w środkowej, i aż 27% w północno-wschodniej części kraju.

Czynniki synoptyczne tj. układy baryczne, fronty atmosferyczne, masy powietrzne, które silnie oddziałują na zaostrzanie pewnych objawów chorobowych, nie odgrywają tak znaczącej roli w kształtowaniu umieralności. Jedyną masą powietrza, w której niezależnie od pory roku wzrasta umieralność jest gorące powietrze zwrotnikowe. Liczba zgonów z powodu chorób układu krążenia rośnie w nim średnio w roku o 6%, a wiosną np. aż o 18%. Niewielki wzrost umieralności notowany jest także w układach niżowych, i to zarówno w czasie pogody słabogradientowej, jak i po przejściu silnego frontu ciepłego.

e-mail: mkuchcik@twarda.pan.pl

Wielkość ochładzająca powietrza należy do fizycznych wskaźników wymiany ciepła pomiędzy organizmem człowieka i otoczeniem. Jest ona bardzo przydatna do oceny odczuć cieplnych człowieka, znajdującego się w ruchu, ubranego stosownie do pory roku i aktualnie panujących warunków atmosferycznych. Wielkość ochładzająca powietrza stanowi istotny element opracowań typologicznych i jedno z głównych kryteriów oceny warunków pogodowych na potrzeby bioklimatologii.

Celem pracy jest wykazanie, że do obliczenia średniej dziennej wielkości ochładzania bioklimatycznego niezbędne jest wykorzystanie wszystkich terminowych wartości wielkości ochładzającej powietrza lub elementów meteorologicznych wykorzystywanych do jego wyznaczenia, mierzonych w trzech terminach obserwacyjnych.

Hipoteza badawcza zakłada, że zastosowanie wzoru na średnią arytmetyczną ważoną, w której wagą jest wielkość ochładzania bioklimatycznego z II terminu pomiarowego jest najwłaściwszą metodą wyznaczania dziennej wielkości ochładzającej powietrza H, na stacjach wykonujących pomiary meteorologiczne w trzech terminach obserwacyjnych.

Do opracowania wykorzystano materiał badawczy w postaci serii danych meteorologicznych zebranych na stacjach meteorologicznych i posterunkach mikroklimatycznych zlokalizowanych w południowej części kraju w Beskidzie Śląskim, Sądeckim i Niskim oraz na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Łącznie zgromadzono 12 tys. danych, pomiarów temperatury powietrza, prędkości wiatru i wielkości ochładzającej powietrza (ochładzanie bioklimatyczne suche) mierzonej katatermometrem Hilla. Obliczenia wskaźników wykonano za pomocą programu BioKlima 2.3.

Średnia wartość ochładzania bioklimatycznego suchego z II terminu obserwacyjnego była generalnie niższa zarówno od średniej dziennej jak i średniej obliczonej za pomocą zaproponowanego wzoru. Zależność ta występowała bez względu na długość serii pomiarowej, porę roku czy warunki pogodowe. Te ostatnie wpływały jedynie na to, iż różnice były mniejsze w przypadku pogody z dużym zachmurzeniem w ciągu całego dnia i brakiem adwekcji. Najwyraźniej zaznaczyły się one w przypadku wartości minimalnych. Odwrotnie wyglądała sytuacja z odchyleniem standardowym, którego wartość we wszystkich przypadkach była najwyższa dla wskaźnika ochładzania wyznaczonego w oparciu o dane z II terminu obserwacyjnego. To potwierdza hipotezę, iż wielkość ochładzająca powietrza w II terminie charakteryzuje się bardzo dużą zmiennością, co znacznie utrudnia poszukiwanie analogii do dziennego rozkładu tego wskaźnika. Stosunek wartości maksymalnych względem minimalnych potwierdza tę cechę, bowiem we wszystkich seriach rocznych oraz miesięcznych, amplitudy ochładzania bioklimatycznego dla II terminu były wyraźnie wyższe aniżeli dla pozostałych wskaźników.

Przeciętna różnica pomiędzy wartościami średniej dziennej i średniej ważonej wskaźnika ochładzania, dla serii rocznych wynosiła 0,4%. Między wartością z II terminu i średnią dzienną 1,8% a między II terminem a średnią ważoną 2,2%. Te same różnice dla serii miesięcznych wynosiły odpowiednio: 1,4%, 7,6% oraz 6,2%. W czasie serii kilkudniowych różnice te jeszcze zwiększyły się. Między średnimi przeciętnie wynosiły one 5,0%, pomiędzy wartościami średnich z II terminu i średnimi dziennymi 18,5%, między wartościami średnich z II terminu a średnimi ważonymi 19,3%. W pojedynczych przypadkach różnice między wskaźnikami z II terminu a pozostałymi średnimi wynosiły nawet 84%.

Szczegółowa analiza uzyskanych wyników nie potwierdziła zależności pomiędzy wartościami różnic wskaźnika wyznaczonego różnymi metodami a położeniem stacji.

Zmienność wskaźnika ochładzania bioklimatycznego w ciągu dnia bywa bardzo duża, co potwierdzają wyniki cogodzinnych pomiarów tego elementu we wszystkich seriach pomiarowych. Utożsamianie dziennej, lub dobowej wartości ochładzania bioklimatycznego suchego z wartością zmierzoną lub obliczoną jedynie dla II terminu obserwacyjnego jest zbyt dużym uproszczeniem. W pojedynczych przypadkach różnice sięgają nawet 300%. W przebiegu rocznym (średnia roczna), wielkość ochładzania bioklimatycznego z II terminu obserwacyjnego przyjmuje wartości wyraźnie niższe od średnich wyznaczonych w oparciu o wartości godzinowe lub terminowe, i nie powinna być w tej postaci wykorzystywana do opracowań klimatologicznych, z wyjątkiem tych stacji, które nie posiadają danych z porannych i wieczornych terminów obserwacyjnych. Uzyskane wyniki, potwierdzają hipotezę, że zaproponowany przez autora wzór na średnią arytmetyczną ważoną, w której wagą jest wielkość ochładzania bioklimatycznego z II terminu pomiarowego jest najwłaściwszą metodą wyznaczania dziennej wielkości ochładzającej powietrza H, na stacjach wykonujących pomiary meteorologiczne w trzech terminach obserwacyjnych.

e-mail: rldurlo@cyf-kr.edu.pl

Cel: W prezentacji zwrócono uwagę tak na pozytywne jak i na negatywne cechy bioklimatu Krynicy, wynikające zarówno z położenia w dolinie górskiej jak i z nadmiernej urbanizacji uzdrowiska.

Metodyka: Główne cechy bioklimatu Krynicy omówiono na podstawie danych meteorologicznych z okresu 1971-1990 oraz wyników badań klimatu lokalnego wykonanych w latach 1971-1973. Specyficzne (negatywne) cechy bioklimatu uzdrowiska analizowano na podstawie wskaźnika HSI (ryzyko wystąpienia stresu ciepła) oraz danych WIOŚ dotyczących zanieczyszczenia powietrza i natężenia hałasu.

Wyniki: 1. Charakterystyczne cechy klimatu lokalnego Krynicy wynikają z położenia w dolinie górskiej. Należy tu wymienić ograniczenie dopływu energii słonecznej w dnie doliny Kryniczanki na skutek zasłonięcia horyzontu oraz inwersyjny układ temperatury, kształtujący się pomiędzy dnem doliny i szczytem Góry Parkowej Są to na ogół inwersje słabe (różnice temperatury sięgają średnio 1,5 - 2,5°C), a największa ich częstość występuje od maja do października Za niekorzystną cechę miejscowych warunków wietrznych należy uznać dużą liczbę cisz, które stanowią aż 48% wszystkich obserwacji anemometrycznych. W Krynicy obserwuje się również występowanie wiatru fenowego. Specyficzną cechą bioklimatu Krynicy jest znaczna liczba mgieł występujących przeważnie rano i wieczorem (mgły radiacyjne).

2. W uzdrowisku dość często występują niekorzystne warunki biotermiczne. Stres ciepła o znacznym natężeniu może pojawić się w okresie letnim nawet w 52% przypadków. Możliwe jest również (w 5% przypadków ) niebezpieczeństwo przegrzania ustroju człowieka. Takie stany biotermiczne najczęściej pojawiają się w sierpniu, co należy brać pod uwagę przy stosowaniu zabiegów klimatoterapeutycznych o znacznym natężeniu.

3. Dolinne położenie uzdrowiska a także niekorzystny układ komunikacyjny (ruch samochodowy odbywa się wzdłuż osi doliny Kryniczanki) sprawiają, że zapylenie uzdrowiska kształtuje się na granicy normy dla obszarów specjalnie chronionych, lub ją nieznacznie przekracza. W sezonie zimowym zapylenie jest 3-4-krotnie większe niż w letnim.

W miarę oddalania się od dna doliny Kryniczanki i wzrostu wysokości nad poziomem morza zapylenie powietrza maleje.

4. Większość obszaru uzdrowiska zalicza się do „umiarkowanie korzystnej” strefy bioklimatycznej, strefa niekorzystna obejmuje dno doliny Kryniczanki (poniżej „deptaka” i rejon dworca kolejowego. Najkorzystniejsze warunki bioklimatyczne panują w partiach szczytowych Góry Parkowej i na południowo-zachodnich jej zboczach oraz na stokach Jasiennika.

e-mail: b.kraw@twarda.pan.pl

W pracy poruszono problem oceny wpływu warunków meteorologicznych na częstość przypadków samobójstw przez powieszenie w okolicach Krakowa w latach 1991-2002. Dane dotyczące samobójstw przez powieszenie pochodzą z Zakładu Medycyny Sądowej Collegium Medicum UJ. Obejmują one jedynie samobójstwa dokonane. Dla spełnienia warunków jednorodności badanej grupy i uniknięcia nieprecyzyjnej kwalifikacji spośród wszystkich przypadków samobójstw badanych pośmiertnie w krakowskim Zakładzie Medycyny Sądowej wybrano tylko te, w których przyczyną zgonu było uduszenie gwałtowne przez powieszenie. Odrzucono też te przypadki, w których nie można było ustalić precyzyjnej daty zgonu lub które nie pochodziły z rejonu miasta Krakowa i jego okolic.

Za niekorzystne warunki meteorologiczne, działające rozdrażniajaco, silnie i bardzo silnie bodźcowo przyjęto duże i bardzo szybkie zmiany ciśnienia atmosferycznego, temperatury powietrza oraz dni: upalne i gorące, mroźne i bardzo mroźne, parne, z silnym wiatrem, wiatrem halnym, burzą, mgłą. Nie ograniczono się jedynie do określenia wpływu poszczególnych elementów meteorologicznych na liczbę popełnionych samobójstw ale uwzględniono oddziaływanie całego zespołu elementów pogodowych.

W wyniku przeprowadzonych analiz stwierdzono, że w niektórych sezonach roku wzrost częstości popełnianych samobójstw można wiązać z występowaniem niekorzystnych, silnie bodźcowych warunków pogodowych. Należą do nich dni, w których wystąpiły: szybko przemieszczające się fronty chłodne, gwałtowne zmiany niektórych elementów meteorologicznych, w tym głównie spadki ciśnienia atmosferycznego powyżej 16 hPa, dni upalne i parne, w których występowała burza (głównie wiosną), a także dni z wiatrem halnym w Tatrach (głównie latem). W badanym 12-leciu najwięcej samobójstw popełniono w maju (11% wszystkich wypadków) i w okresie od maja do lipca (40%). Wydaje się, że część z nich mogła mieć związek z występowaniem w tym czasie dni gorących, upalnych i parnych – pierwszych takich dni w roku po okresie zimowym. Również pierwsze wiosenne burze działają rozdrażniająco. Częściowo przyczyną tak dużej liczby samobójstw w maju może być również występowanie wiatru halnego w Tatrach. Stwierdzono bowiem, że największe prawdopodobieństwo warunkowe wystąpienia samobójstwa przez powieszenie w dniach z wiatrem halnym występuje wtedy, gdy ich liczba była stosunkowo niewielka, czyli w sezonach, w których wiatr halny pojawia się rzadko. Największy wpływ wiatru halnego wystąpił zatem w maju (prawdopodobieństwo warunkowe 63,2%). Należy jednak podkreślić, że prezentowane w opracowaniu wyniki są pewną próbą statystycznego opracowania zależności występowania samobójstw przez powieszenie w powiązaniu z różnymi elementami meteorologicznymi. Pogoda może mieć wpływ na decyzję popełnienia samobójstwa ale z pewnością nie jest ona jedyną i decydującą przyczyną podjęcia takiego kroku.

e-mail: k.piotrowicz@iphils.uj.edu.pl

Postępujący wzrost temperatury, jaki został odnotowany w XX wieku, nie pozostaje bez wpływu na warunki biotermiczne. Określenie kierunku i zakresu zmian klimatu odczuwalnego ma istotne znaczenie, zwłaszcza w przypadku uzdrowisk oraz obszarów o rozwiniętej działalności turystycznej i rekreacyjnej.

Celem pracy jest ocena zmienności warunków biotermicznych w Kołobrzegu w okresie 1951-1998. W badaniach wykorzystano średnie miesięczne wartości elementów meteorologicznych (temperatury powietrza, wilgotności względnej powietrza, prędkości wiatru i zachmurzenia) z godziny 12. Oceny dokonano dla trzech miesięcy letnich tj. czerwca, lipca i sierpnia, jako okresu, w którym kuracjusze i turyści najczęściej odwiedzają polskie wybrzeże.

Warunki bioklimatyczne zostały określone za pomocą dwóch wskaźników biometeorologicznych: temperatury odczuwalnej (STI), która określa odczucia cieplne człowieka powstałe w wyniku ekspozycji na warunki otoczenia oraz wskaźnika przewidywanej izolacyjności termicznej odzieży (Iclp), który określa, jaka izolacyjność termiczna odzieży jest niezbędna w danych warunkach otoczenia przy określonej aktywności fizycznej.

Aby przedstawić tendencję zmian obu wskaźników obliczono wartości średnich ruchomych pięcioletnich oraz zastosowano metodę regresji liniowej, która pozwoliła na określenie trendów zmian dla całego okresu poddanego analizie, jak i jednego roku. W celu weryfikacji istotności otrzymanych wyników zastosowano parametryczny test t- Studenta na poziomie istotności 0,05.

Przeprowadzona analiza pozwoliła na stwierdzenie, iż w Kołobrzegu w latach 1951-1998 we wszystkich trzech miesiącach zaznaczył się istotny wzrost wartości temperatury odczuwalnej. Równocześnie ze wzrostem wartości wskaźnika temperatury odczuwalnej odnotowano spadek wartości wskaźnika termoizolacyjności odzieży. Zaobserwowane trendy obu wskaźników dowodzą złagodzenia na wybrzeżu latem, w godzinach okołopołudniowych silnej bodźcowości warunków bioklimatycznych, typowych dla tego obszaru.

email: monika@unixage.com

Wykorzystanie promieniowania IR (infra red) w uzdrowiskowej i pozauzdrowiskowej fizjoterapii ma w Polsce wieloletnią tradycję. Początkowo w postaci różnych form helioterapii, a później przy użyciu promienników IR. Od najbardziej popularnych lamp Sollux , po różnego rodzaju świetlanki. Promieniowanie emitowane przez te źródła światła charakteryzowało się szerokim widmem IR, od IR-A (krótkofalowego – 770-1500 nm), poprzez IR-B (1500-4000 nm) do długofalowego (4000-1500 nm). Na pewne modyfikacje widma tych lamp pozwalały filtry. Stosowano też do lat 60. XX w. naświetlania IR całego ciała, w tzw. solarach. Zabiegów tych zaniechano z powodu licznych i nieprzewidywalnych działań ubocznych. Bardzo wysublimowane zakresy IR pozwoliła uzyskać dopiero technika laserowa, w postaci laserów biostymulacyjnych. Pozwalały one na intensywną terapię IR małych powierzchni ciała, a wykorzystywano w nich zwykle określone zakresy IR-A , penetrujące głęboko, ze znaczną energią modyfikowalną pulsacją impulsów świetlnych.

W latach 70. XX wieku Japonii, Korei Południowej, a później USA , podjęto liczne obserwacje nad wykorzystaniem w fizjoterapii promieniowania IR dalekiej podczerwieni (Far Infra-Red – FIR). Wiele publikacji dotyczy lamp japońskich emitujących IR od 2-25 tys. nm długości fali oraz promienników firmy Philips, emitujących promieniowanie IR o długości fali od 2-15 tys. nm. Tak więc emitowane promieniowanie, poza FIR, zawierało też głębiej penetrujące fale IR-B. W ostatnich latach rozpowszechniło się stosowanie w terapii FIR lamp japońskich emitujących IR o długości fali 12 000 nm. Wąski zakres widma FIR emitowanego przez te promienniki zwiększał bezpieczeństwo zabiegów, ale co ważniejsze, pozwalał na bardziej wiarygodne obserwacje kliniczne. W piśmiennictwie medycznym, również czasopismach paramedycznych oraz dotyczących tzw. medycyny alternatywnej, zamieszczono liczne informacje o korzystnych rezultatach terapii FIR w schorzeniach z zakresu reumatologii, neurologii, traumatologii, gastroenterologii, dermatologii, diabetologii, otyłości i jej powikłań, urologii, kardiologii, angiologii, pulmonologii i innych. Większość z nich miała charakter kazuistyczny. Promieniowanie IR-C 12000 nm długości fali wykorzystywano do naświetlań całego ciała, a także poszczególnych jego części.

W 1997 r. skonstruowano kabinę INFRACABIN zbudowaną z drzewa cedrowego, w której zainstalowano promienniki IR 12 000 nm. Od tego czasu jest coraz powszechniej stosowana nie tylko w Japonii i USA, ale także w Europie. W szpitalach, ośrodkach rehabilitacyjnych i fizjoterapeutycznych, uzdrowiskach, centrach odnowy biologicznej, medycynie sportu. Także coraz częściej indywidualnie. Zabiegi są często określane jako sauna IR, w odróżnieniu od parowej sauny fińskiej. Na podstawie znajomości reakcji fizjologicznych wywołanych przez promieniowanie IR-C można się pokusić o określenie prawdopodobnych dróg oddziaływania sauny IR w stanie zdrowia oraz określonych schorzeniach. Na podstawie dotychczasowych publikacji dotyczących komory FIR, także przez analogię z sauną fińską i innymi zabiegami obejmującymi całe ciało (np. kriokomora), można określić optymalne zasady metodyki zabiegu oraz główne kierunki zastosowania klinicznego. Jednoznaczne parametry zabiegu sauny IR pozwalają też na obiektywne badania naukowe, co wyznaczy przydatność ogólnoustrojowych zabiegów z wykorzystaniem FIR w fizjoterapii.

Celem pracy jest przedstawienie uwarunkowań historycznych i dzisiejszych możliwości lecznictwa uzdrowiskowego w Ustroniu (Beskid Śląski).

Na podstawie unikalnych archiwalnych zapisów przedstawiona zostanie historia rozwoju balneologii i leczenia fizykalnego w tej miejscowości, a następnie przeprowadzona zostanie analiza warunków leczenia w chwili bieżącej.

Autorzy referatu przedstawią możliwości leczenia uzdrowiskowego w Ustroniu na tle innych tego typu uzdrowisk zwracając szczególną uwagę na wyniki i postępy lecznictwa z zastosowaniem technik medycyny fizykalnej, balneologii, balneochemii i biometeorologii.

Duży akcent położony zostanie na pozamedyczne aspekty lecznictwa uzdrowiskowego, w tym na walory przyrodnicze i mikroklimatyczne tej miejscowości. Dzięki wykorzystaniu danych z własnej stacji meteorologicznej i badania jakości powietrza przedstawione zostaną aktualne warunki klimatyczne i aerosanitarne tej miejscowości na tle badań wieloletnich.

Celem pracy jest próba określenia związku pomiędzy warunkami meteorologicznymi a zaostrzeniami schorzeń kardiologicznych u pacjentów leczonych w Uzdrowisku Ustroń. Na podstawie danych o takich przypadkach uzyskanych ze statystyk OIOM oraz w powiązaniu z sytuacjami meteorologicznymi i aerosanitarnymi panującymi w chwili tych zdarzeń podjęta zostanie próba określenia zespołu czynników meteorologicznych za nie odpowiadających.

Analiza przeprowadzona zostanie na podstawie dobowych danych medycznych, meteorologicznych i aerosanitarnych z okresu 1999-2004. W pracy wykorzystane zostaną zarówno proste metody statystyki opisowej jak również bardziej wyrafinowane metody tzw. data maning.

Wynikiem pracy będzie próba opracowania prognozy przewidywanych zaostrzeń schorzeń kardiologicznych w grupie osób o skłonnościach meteoropatycznych na podstawie numerycznej krótko- i średnioterminowej prognozy pogody COSMO LM.

email: leszek.osrodka@imgw.pl

W omawianym okresie oceniano wpływ kuracji balneologicznej wodą siarczkową w Busku Zdroju na chorych z r.z.s. (Kongres Bad Nenndorf 1994 r.) oraz wykazano korzystny wpływ kuracji pitnej wodą siarczkową na gospodarkę lipidową tj. obniżył się we krwi poziom cholesterolu, trójglicerydów, LDL cholesterolu, obniżyła się zdolność agregacyjna płytek krwi przy udziale ADP i kolagenu oraz spontaniczna agregacja płytek, wzrosła aktywność fibrynolityczna we krwi (Kongres Karlove Vary 1998 r.). Zielonka i wsp. (1982 r.) wykazali u 103 chorych podzielonych na trzy grupy (r.z.s, z.z.s.k, ch.z) obniżenie poziomu siarki w surowicy w stosunku do grupy kontrolnej. Po 24-dniowej kuracji stwierdzono u tych chorych średni wzrost siarki o 40%, a w grupie r.z.s o 50%. U tych samych chorych wykazano istotny wzrost selenu. W tej samej grupie chorych po 24-dniowej kuracji stwierdzono istotne podwyższenie poziomu żelaza we krwi w grupie r.z.s i znamienne obniżenie poziomu rubidu w z.z.s.k oraz ołowiu we wszystkich grupach. W surowicy zaś wykazano istotny wzrost zawartości żelaza i spadek poziomu miedzi, najwięcej w grupie r.z.s.

A. Wajdowicz (1986) podawał szczurom w sondzie dożołądkowo przez 3 miesiące octan ołowiu, a królikom przez 14 dni dożylnie octan lub azotan ołowiu i dożołądkowo wodę siarczkową. Stwierdził:

1. Samo podawanie dożołądkowe wody siarczkowej poprawiało obraz czerwonokrwinkowy, poziom żelaza i hemoglobiny we krwi. 2. Samo podawanie ołowiu powodowało u zwierząt wzrost leukocytozy i przesunięcie obrazu granulocytów obojętnochłonnych w lewo. 3. Jednoczesne podawanie wody siarczkowej i ołowiu normalizowało poziom leukocytów, normalizowało też i stabilizowało podwyższone przy podaży samego ołowiu poziomy ALAT i ASPAT oraz bilirubiny, podwyższało też poziom glutationu w wątrobie.

Z. Ziąber (1977) stwierdził u 45 chorych na r.z.s po 20 kąpielach istotne podwyższenie stężenia grup SH w surowicy. Podobne wyniki potwierdził J. Gawęda u chorych z r.z.s. J. Szafranko (1978) w grupie 81 osób z zespołem bólowym kręgosłupa szyjnego wykazał po 20 kąpielach siarczkowych znamienny wzrost stężenia SH w surowicy. W. Ortyl, G. Turowski i inni (1985) wykazali u 70% chorych ze zmianami naczyniowymi (m.z.k.d, z.z.z.n oraz po operacji żylaków) znaczną aktywność receptorową subpopulacji T limfocytów (RFC) tworzących Tea rozety.

U chorych z z.z.z.n obniżała się po kuracji wodą siarczkową liczba aktywnych RFC limfocytów. U chorych z m.z.k.d i z żylakami k.k.d stwierdzono zmniejszenie dopełniaczozależnej limfocytotoksyczności (test BLT). W grupie z.z.z.n test BLT bez zmian lub dodatni (nieznamienny statystycznie). Wyniki testu BLT mogą być wyrazem udziału układu odpornościowego w chorobach naczyń. Badania wydają się wskazywać na zjawisko wiązania materiału antygenowego przez limfocyty u chorych naczyniowych leczonych wodą siarczkową i mogą w przyszłości służyć do monitorowania wpływu leczenia kąpielami siarczkowymi tych chorych.

Skróty:

r.z.s – reumatoidalne zapalenie stawów = r.a – rheumatoid arthitis

z.z.s.k – zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa = a.s (ankylosing spondylitis)

ch.z – choroba zwyrodnieniowa = o.a. ( osteoarthitis)

m.z.k.d – miażdżyca zarostowa kończyn dolnych

z.z.z.n – zakrzepowo-zarostowe zapalenie naczyń

Od drugiej połowy XIX w. podejmowano coraz bardziej rozwinięte próby sklasyfikowania składników nadających wodom mineralnym charakter leczniczy. Próby te zakończyły się tzw. ustaleniami z Nauheim w 1911 r. Ustalenia te przyjmowały, że leczniczą jest woda podziemna, której 1 kg posiada mineralizację powyżej 1 g, zawiera powyżej 1g wolnego dwutlenku węgla i zawiera rozpuszczonych szereg składników o działaniu leczniczym, w tym radonu ponad 48 Bq (1,3 nCi); woda musi charakteryzować się na wypływie temperaturą powyżej 20°C. W 1932 r. przyjęto tzw. ustalenia z Salzuflen, zwiększające w stosunku do nauhaimskich jedynie zawartość radonu aż ponad 22 razy. Należy podkreślić, że wszystkie powyższe wartości nie były oparte na eksperymentalnym stwierdzeniu dolnego progu ich aktywności farmakodynamicznej (!), a przyjęto je głównie na podstawie danych statystycznych ich występowania w wodach mineralnych.

W Polsce, po drugiej wojnie światowej, wartości z Nauheim wprowadziła do stosowania M. Szmytówna w 1954 r. na I Ogólnopolskim Zjeździe Balneologicznym w Inowrocławiu (Szmytówna, 1954, 1957). Propozycja ta została ostatecznie przedyskutowana i zaakceptowana dwa lata później na kolejnym II Zjeździe Balneologicznym w Lądku Zdroju (Szmytówna, 1957b). Wśród przyjętych wartości nie uwzględniono jednak jako składników leczniczych litu, strontu i baru, dodano nowy składnik – kwas metakrzemowy, zaś na podstawie badań Szmytówny (1949, i in.) zmieniono graniczną zawartość radonu. Równocześnie przyjęto odpowiednią nową nomenklaturę dla krajowych wód leczniczych.

W 1965 r. kryteria te zostały po raz pierwszy ogłoszone urzędowo poprzez zamieszczenie ich w zarządzeniu Prezesa ówczesnego Centralnego Urzędu Geologii i podaniu w Monitorze Polskim. Również oficjalne znaczenie miały kryteria ogłaszane w latach 1975, 1990 i 1994. Po zmianie prawa geologicznego i górniczego w 2001 r. kryteriów takich nie ma w urzędowych dokumentach.

Na przestrzeni ostatniego pół wieku kryteria te ulegały w Polsce tylko nieznacznym zmianom. W innych krajach w międzyczasie wyraźnie zwiększono graniczne wartości dla radonu (do 20 razy) i wykreślono brom jako składnik leczniczy, w niektórych zaś zmieniono graniczne wartości dla żelaza, usunięto arsen, kwas metaborowy i kwas metakrzemowy, a niektóre wprowadziły nowe składniki.

Szmytówna składając wspomniane wyżej propozycje klasyfikacji wód leczniczych traktowała je tymczasowo i zwracała uwagę (1954, 1957, 1970) na konieczność ich potwierdzenia doświadczalnego. Brak weryfikacji przez krajowe środowisko medyczne przyjętej przed kilkudziesięciu laty klasyfikacji, widoczny jest na tle zmian wprowadzonych w międzyczasie w innych krajach europejskich. Sytuacja taka powoduje, że w publikacjach pojawiają się zupełnie abstrakcyjne propozycje niefachowców (np. Skrzypczak, 2002). Nie ułatwia to geologicznej i górniczej działalności z wodami leczniczymi.

e-mail: wojciech.ciezkowski@pwr.wroc.pl

Odrodzeniowy rozkwit europejskich uzdrowisk wiązał się z rozwojem nauk, a dzięki wynalezieniu druku wiedza o nich stawała się wówczas coraz bardziej dostępna. W najstarszym, wydrukowanym w Ferrarze, dziele balneologicznym M. Sawonaroli „De balneis et termis ...” z 1485 r. oprócz opisu ówczesnych miejsc kąpielowych we Włoszech wymienione są znane wtedy składniki wód. Za ówczesne kompendium całej dotychczasowej wiedzy w tym zakresie uważać należy wydany w Wenecji w 1553 r. zbiór prac Agricoli, Awicenny, Galena, Hipokratesa, Pliniusza, Sawonaroli i in. pod ogólnym tytułem „De balneis omnia quae extant ...”. Wody dzielono wówczas na siarkowe, słone, wapniowe, gipsowe, bituminowe, żelazowe, ołowiane, zawierające złoto, ałun, alkalia i „powietrze”. W dziele tym po raz pierwszy drukiem wymieniono z naszych uzdrowisk Cieplice Śląskie Zdrój (Lygijs Hyrsepengenses).

Szczególny rozwój lecznictwa uzdrowiskowego nastąpił w XVI w., wraz z rozwojem jatrochemii – chemii leków. Jej twórcą był niemiecki chemik i lekarz Paracelsus (1493-1541), który korzystając z doświadczeń alchemii skierował ją na preparatykę związków chemicznych stosowanych w celach leczniczych. Od tego czasu rozpoczęto interesować się nie tylko genezą wód mineralnych i ich ciepłotą, ale także rodzajem znajdujących się w nich składników.

W latach siedemdziesiątych XVI w. pojawiają się prezentacje znanych wówczas wód całej Europy. Andrea Baccius (1571), wymienia m.in. słone wody wypływające w Polsce w miejscowościach „Violisca & Bochna”, zaś Leonhart Thurneisser zum Thurn (1572) przedstawia wody termalne Cieplic Śląskich i Lądka Zdroju wraz z własnymi wynikami analiz tych wód stwierdzających, że zawarty jest w nich ałun, bitumin, ołów, siarka, salmey i ambar.

Z 1578 r. pochodzi pierwsze polskie drukowane dzieło balneologiczne pt. „Cieplice” Wojciecha Oczki (1537-1599). Dzieło to poświęcone głównie kwestiom medycznym, zawiera jednak oparte jeszcze na hipotezach hipokratesowych rozważania nad genezą i właściwościami wody ze Szkła pod Lwowem, a także wymienia sześć innych uzdrowisk krajowych (Drużbaki, Iwonicz, Konopkówkę, Lubień Wielki, Swoszowice) oraz wody Truskawca, Wapiennego i „wodę háłunową u Milátycz” (?), a także spośród wód innych krajów „wody ćiepliczné w Hersperku, w Sląsku” (Cieplice Śl. Zdrój!).

O ile W. Oczkę nazwać można ojcem polskiej balneologii, to w czterdzieści lat później powstała praca, która pozwala określić jego twórcę jako ojca polskiej balneochemii. Erazm Syxt (1570-1635), bo o nim tu mowa, lekarz, w 1617 r. wydał dzieło pt. „O Cieplicach we Szkle ksiąg troje”. To drugie dzieło o wodach Szkła wyraźnie odznacza się zamieszczeniem przez autora wyników własnych badań wody, wykonanych w specjalnie założonym laboratorium.

W świetle powyższego wielkim wydarzeniem było przeprowadzenie przez Konrada z Bergu pierwszych badań wód Lądka Zdroju już w 1498 r.!; wykazały one obecność „siarki, ałunu, soli i miedzi”. Fakt ten pozwala zaliczyć te badania do najstarszych w Europie.

e-mail: wojciech.ciezkowski@pwr.wroc.pl

Podstawowym tworzywem leczniczym w uzdrowiskach są wody o specyficznym składzie chemicznym. Powszechnie przyjęło się określać je w Polsce początkowo, w okresie renesansu, pojęciem cieplica lub woda kruszcowa, potem woda lekarska, a w końcu woda mineralna, bez względu na ich mineralizację ogólną oraz jakość i ilość zawartych w nich składników leczniczych. Pojęcie to ma odpowiedniki również w innych krajach (np. ang. mineral water, fr. eau minérale, niem. Mineralwasser, ros. ěčíĺđŕëüíŕ˙ âîäŕ, wł. acqua minerale).

Pojęcie wody mineralnej w powyższym znaczeniu używane było w Polsce do połowy XX w. Wówczas to, przygotowując się do uznania wód mineralnych za kopalinę, zaczęto rozróżniać lecznicze wody mineralne, charakteryzujące się właściwościami leczniczymi, oraz przemysłowe wody mineralne, które można było traktować jako surowiec mineralny do produkcji przemysłowej, np. jodu (np. Friedberg, 1959). Rozporządzeniem Rady Ministrów z 16.03.1962 r. w sprawie określenia kopalin, których wydobywanie podlega prawu górniczemu oraz w sprawie wydobywania kopalin przez posiadacza powierzchni gruntu na własne potrzeby (Dz. U. Nr 19, poz. 80) za kopalinę uznano wody lecznicze, pomijając w nazwie człon mineralne. Powołane do życia nowe pojęcie prawne spowodowało w następnych latach wiele niejednoznaczności, gdyż według węższego hydrogeologicznego podziału wód pod względem mineralizacji za wody mineralne uważa się wody, w których suma rozpuszczonych składników stałych jest wyższa od 1g/dm³. Zauważyć należy, że jeszcze w 1979 i 1990 r. Minister Zdrowia i Opieki Społecznej za lecznicze uznawał wody mineralne, rozumiejąc je w tradycyjnym, szerszym pojęciu. Uznanie wód leczniczych za kopalinę spowodowało, że ich eksploatacja objęta została przepisami prawa górniczego.

W niektórych krajach używa się również zbliżonych określeń (np. fr. eau médicinale, niem. Heilwasser, lecz mają one najczęściej ograniczone zastosowanie, głównie w naukach medycznych. Angielskojęzyczne formy therapeutic water, medicinal water czy spa water nie zawsze są w świecie właściwie odczytywane. Najbardziej czytelne określenie agua mineromedicinal,oddające charakter leczniczych wód mineralnych, używane jest w Hiszpanii.

Należy dodać, że pierwotna nazwa ogólnie rozumianych wód mineralnych brzmiała cieplice, odpowiednik łacińskiego thermae; w językach romańskich dla całości zagadnień uzdrowiskowych dotąd używa się pojęcia thermalisme.

e-mail: wojciech.ciezkowski@pwr.wroc.pl

Ukazano początki powstania Komisji Balneologicznej w ramach Towarzystwa Naukowego Krakowskiego. Przedstawiono sylwetki jej współzałożyciela. Ukazano działalność organizacyjną Komisji Balneologicznej od roku 1858 do 1905, tj. powstania Polskiego Towarzystwa Balneologicznego. Omówiono działalność naukową członków Komisji Balneologicznej i powstanie pierwszej Ustawy Zdrojowej uchwalonej przez Sejm w Galicji w roku 1890.

Przedstawiono rys historyczny od roku 1807 gdy powołano Zakład Zdrojowo-Kąpielowy, a Krynica otrzymała status miejscowości uzdrowiskowej. Ukazano rolę i zasługi prof. J. Dietla i dr. Zieleniewskiego dla rozwoju Krynicy w drugiej połowie XIX wieku. Przedstawiono rozwój badań geologicznych i odkrycie kolejnych źródeł wód mineralnych oraz wyniki badań naukowych nad ich wykorzystaniem w lecznictwie w XX wieku.

Przedstawiono materiały archiwalne Akademii Umiejętności w Krakowie dotyczące działalności organizacyjnej i naukowej Polskiego Towarzystwa Balneologii w latach 1905-1914.

Działalność wydawnicza wiąże się z wydawaniem Przewodnika Kąpielowego, Przewodnika po Galicyjskich Uzdrowiskach i Przeglądu Zdrojowo-Kąpielowego. Przedstawiono sprawozdanie z I i II Zjazdu Polskiego Towarzystwa Balneologii w latach 1909 i 1914.

Grupę 50 pacjentów objętych rehabilitacją stanowili chorzy w wieku produkcyjnym (od 18 do 60 lat), zagrożeni długotrwałą niezdolnością do pracy.

Pacjenci przebywali w P.U. „USTROŃ” S.A. sanatorium „KOS”, na turnusach 24-dniowych. Zabiegi lecznicze stosowano 6 razy w tygodniu (od poniedziałku do soboty) z kinezyterapią stosowaną 2 razy dziennie.

Celem pracy jest ocena skuteczności ujednoliconego postępowania rehabilitacyjnego w przypadku złamania podudzia, w oparciu o obiektywne metody pomiarowe oraz określenie rokowania powrotu do pracy zawodowej.

Grupę stanowili pacjenci ze złamaniem trzonu, nasady bliższej, dalszej, jednej bądź obu kości podudzia. W zależności od umiejscowienia złamania dokonano pomiarów ruchomości stawu kolanowego, skokowego, siły mięśniowej. Nie brano pod uwagę czasu, który upłynął od urazu.

U każdego pacjenta zastosowano kinezyterapię poprzedzoną krioterapią miejscową, pole magnetyczne oraz zabiegi wodne w postaci kąpieli wirowych, gimnastyki w basenie solankowym oraz inne w zależności od schorzeń współistniejących.

Przy dokonaniu pomiarów kontrolnych po zakończonej rehabilitacji, stwierdzono u 85% pacjentów zwiększenie zakresu ruchomości, u 10% nie stwierdzono poprawy, a u 5% stan się pogorszył. Wyniki rehabilitacji pozwalają wysunąć wniosek, że 24-dniowy turnus z zastosowaniem kompleksowego usprawniania jest wystarczający i wpływa znacząco na stan ogólny i miejscowy u pacjentów po złamaniu podudzia, co może skutkować powrotem do zatrudnienia.

e-mail: uzdrowisko@uzdrowisko-ustron.com.pl

Cel i problem pracy: W ostatnich latach otyłość przybrała postać choroby cywilizacyjnej. Nastawienie konsumpcyjne, zmiana stylu życia, przede wszystkim nawyków żywieniowych, mała aktywność fizyczna, jak również obarczenie permanentnym stresem oraz spadek odporności psychicznej na jego działanie skutecznie przyczyniają się do rozwoju nadwagi i otyłości. W obliczu zaistniałej sytuacji jest potrzeba znalezienia skutecznego sposobu zapobiegającego występowaniu patologicznego otłuszczenia ciała. Jako metodę należy upatrywać właściwą edukację w zakresie poszczególnych składowych stylu życia odnoszących się do wartości zdrowia. Doskonałe warunki ku temu stwarza leczenie uzdrowiskowe oraz na tak zwanych wczasach odchudzających, gdzie kompleksowy program obejmuje aktywność fizyczną, wspomaganą dietetycznie, zabiegami fizykalnymi i kosmetycznymi modelującymi ciało, jak również szeroką edukację prozdrowotną.

Materiał,metody i procedura badań: Badaniem objęto 30-osobową grupę dorosłych uczestniczek wczasów odchudzających. Posłużono się skalą PZ Heleny Sęk i wsp. opracowaną w Instytucie Psychologii UAM-Po, ankietą własną w oparciu o ankietę „Ja a zdrowie”. Badania kliniczne, obejmujące pomiar masy ciała oraz obwodów przeprowadzono pierwszego i ostatniego dnia 14-dniowej kuracji w Ośrodku Leczenia Nadwagi i Chirurgii Plastycznej Balt-Tur w Jastrzębiej Górze.

Ważniejsze wyniki: Zanotowano istotne statystycznie obniżenie wszystkich badanych wielkości, w tym rzeczywistej masy ciała, wskaźnika BMI, obwodów talii i bioder, jak również wskaźnika WHR. W światopoglądzie badanych zaobserwowano obecność dwóch nurtów związanych z postrzeganiem zdrowia, z przewagą paradygmatu holistycznego. Badane uczestniczki przejawiają dość dobre zachowania odnoszące się do zdrowia.

Wnioski: Kompleksowe leczenie z zastosowaniem programu łączącego aktywność fizyczną, dietę i wspomaganie zabiegami fizykalnymi daje pozytywny efekt w postaci redukcji masy ciała. Prawidłowe zachowania i przekonania zdrowotne badanych z przewagą modelu holistycznego wskazują na świadomość konieczności profilaktyki, co przejawia się obecnością dużej liczby osób o prawidłowym wskaźniku masy ciała na wczasach odchudzających. Istnieje silna potrzeba edukacji prozdrowotnej w społeczeństwie.

e-mail: drtomczak@wp.pl

W październiku 2005 roku minie 47 lat od założenia Oddziału Gdańskiego Polskiego Towarzystwa Balneologii, Bioklimatologii i Medycyny Fizykalnej (PTBB i MF).

Zebranie organizacyjne odbyło się 22.X.1958 roku. Za siedzibę obrano Wojewódzki Szpital Reumatologiczny w Sopocie.

Praca przedstawia działalność Koła od momentu powstania do chwili obecnej. Szczególnie prezentuje sylwetki pierwszego Przewodniczącego Oddziału dr. med. Edwarda Łukasiewicza w uznaniu zasług odznaczonego medalem im. Wojciecha Oczki oraz dyplomem uznania za wybitne zasługi położone dla rozwoju Towarzystwa oraz vice przewodniczącej dr. med. Jadwigi Titz-Kosko.

W pracy ukazano główne cele i zadania Oddziału oraz ich realizację od momentu powstania do chwili obecnej. Działalność Koła od samego początku obejmowała prowadzenie pracy naukowej i szkoleń w dziedzinie balneologii, medycyny fizykalnej i rehabilitacji. Od początku istnienia Koło prowadziło fachowe szkolenie lekarzy przygotowujących się do egzaminów specjalizacyjnych z balneologii i medycyny fizykalnej. Już w 1958 r. członkowie Koła wzięli udział w Zjeździe Balneologicznym w Ciechocinku, a następnie uczestniczyli w wielu innych Zjazdach i Kongresach PTBB i MF. W 1966 roku Koło zmieniło nazwę na Polskie Towarzystwo Balneologii, Bioklimatologii i Medycyny Fizykalnej.

Obecnie Oddział Gdański zrzesza lekarzy specjalistów z balneologii i medycyny fizykalnej oraz specjalistów rehabilitacji medycznej. Członkowie Oddziału biorą aktywny udział w zebraniach naukowo-szkoleniowych, prowadzą zajęcia dydaktyczne ze studentami VI roku Wydziału Lekarskiego AMG i studiów licencjackich z fizjoterapii. Prowadzona jest także indywidualna działalność naukowo-badawcza, a jej wyniki prezentowane są w postaci referatów na kongresach i Zjazdach Towarzystw Lekarskich, sesjach PAN, konferencjach naukowych oraz drukowane w fachowych czasopismach medycznych.

e-mail: drtomczak@wp.pl

U chorych na cukrzycę bodźce fizyczne jak i psychiczne mogą powodować wzrost poziomu cukru we krwi, co może wpływać na dekompensację cukrzycy. Jednym z zabiegów hypertermalnych wykorzystujących promieniowanie podczerwone do naświetlania całego ciała jest sauna IR.

Celem pracy była ocena zachowania się glikemii dobowej u chorych na cukrzycę typu 2 poddanych jednorazowemu zabiegowi w saunie IR.

Do badań zakwalifikowano 30 pacjentów z cukrzycą 2 typu. Cukrzycy towarzyszyły inne schorzenia: nadciśnienie tętnicze, otyłość i retinopatia prosta. Pacjenci poddani byli przegrzewaniu w saunie przez 20 minut. Pomiaru glikemi dokonano w przeddzień zabiegu i w dniu zabiegu o godz. 8⁰⁰, 10⁰⁰, 12⁰⁰, 15⁰⁰, 18⁰⁰, 22⁰⁰. Dzień przed i w dniu zabiegu hypertermanlnego pacjenci nie korzystali z kinezyterapii. Na podstawie przeprowadzonych badań sformuowano następujące wnioski: zabiegi przegrzewające w saunie IR nie mają istotnego wpływu na poziom dobowej glikemii u chorych na cukrzycę typu 2. Zabiegi w saunie IR mogą być stosowane u pacjentów z cukrzycą typu 2, u których nie występują powikłania cukrzycy i choroby wykluczające stosowanie zabiegów hypertermalnych. Zabiegi przegrzewające w saunie IR wpływają na obniżenie ciśnienia tętniczego krwi skurczowego i rozkurczowego oraz na wzrost częstości tętna bezpośrednio po zabiegu u chorych na cukrzycę typu 2.

Badanie jakości życia metodą kwestionariuszową jest coraz powszechniej wykorzystywane w naukach medycznych. Jakość życia to globalna koncepcja zawierająca fizyczne, psychiczne i społeczne aspekty dobrego samopoczucia oraz negatywne efekty choroby, leczenia i niedołęstwa. Celem tej pracy była ocena jakości życia u chorych z otyłością średniego i dużego stopnia na podstawie badań ankietowych przy użyciu kwestionariusza WHOQOL – 100, który dla celów tej pracy zmodyfikowano.

Badaniami objęto 86 osób z otyłością średniego (grupa I – 31 osób) oraz dużego stopnia (grupa II – 55 osób). Otyłości w obu grupach towarzyszyły inne choroby jak: nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, zmiany zwyrodnieniowe stawów i hypercholesterolemia. Z badań wyłączono chorych z cukrzycą, ponieważ może wpływać ona dodatkowo na jakość życia. Wysunięto następujące wnioski: jakość życia u osób otyłych jest obniżona we wszystkich sferach życia, które objęto badaniami, a zwłaszcza w sferze dotyczącej stanu emocjonalnego, snu, poczucia bezpieczeństwa, w zakresie wyglądu zewnętrznego oraz aktywności w życiu codziennym. Nie wykazano istotnych różnic w jakości życia w zależności od stopnia otyłości. Występowanie otyłości, jak się wydaje, w większym stopniu obciąża sferę psychiczną niż somatyczną w ocenie samych pacjentów.

Zaburzenia czynnościowe układu krążenia (zcuk) stanowią istotny problem kliniczny. W generowaniu tych objawów główną rolę przypisuje się zaburzeniom w obrębie autonomicznego układu nerwowego (AUN) w ścisłym powiązaniu z czynnością ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Stanom emocjonalnym towarzyszą wówczas zaburzenia wegetatywne, takie jak: wzrost ciśnienia tętniczego, zaczerwienienie lub zblednięcie skóry i odwrotnie – zaburzenia neurowegetatywne prowadzą do reakcji emocjonalnych (zaburzeń psychosomatycznych). Zmiany zachodzące w obrębie AUN odzwierciedlają się w reakcji sercowo-naczyniowej. Można je ocenić stosując metodę zmienności rytmu serca (HRV). Zaburzenia psychosomatyczne można ocenić różnymi subiektywnymi testami oceniającymi poziom tych zaburzeń i jakość życia. Metody leczenia farmakologicznego u wielu osób nie przynoszą spodziewanego efektu. Jedną z alternatywnych form leczenia są natryski zmiennocieplne (z-c).

Celem badania była ocena wpływu natrysków z-c na zachowanie się poszczególnych widm HRV oraz ocena zaburzeń psychosomatycznych.

Do badań kwalifikowano na podstawie wywiadu, badania przedmiotowego, badań dodatkowych (ekg, rtg, echo serca) – wykluczając u badanych organiczną chorobę serca. Chorym zakwalifikowanym do badanej grupy zakładano elektrody wodoodporne, wykorzystując odprowadzenie CM2 i CM5. Rejestrator holterowski do zapisu ekg umieszczano w wodoszczelnym pojemniku na szyi badanych. Badanych poddano serii 10 zabiegów natrysków z-c. Analizowano 5-minutowe okresy czynności serca przed, w trakcie natrysku oraz po zakończeniu zabiegu. Zapisy ekg rejestrowano w czasie 1, 5, i 10 zabiegu. Wybrano parametry do oceny zmienności rytmu serca: w analizie czasowej: MEAN; SDNN; RMSSD; pNN50, w analizie częstotliwościowej: VLF; LF; HF; LF/HF. Dla oceny stanu psychosomatycznego badanych zastosowano kwestionariusz testu Zunga oceniający nasilenie objawów lęku u chorych. Badani wypełniali kwestionariusz testu lęku Zunga przed 1. zabiegiem oraz po 10. zabiegu. Chorych podzielono na dwie grupy;

Grupa 1 obejmowała 20 kobiet w wieku od 30 do 58 lat, średnia 43,5 lat. BMI badanej grupy – średnio 27,1; średnia liczba punktów testu lęku Zunga – 41,5 pkt.

Grupa 2 obejmowała 20 mężczyzn z zcuk, w wieku od 30 do 60 lat, średnia 42,8 lat. BMI badanej grupy – średnio 27,3; średnia liczba punktów testu lęku Zunga – 41,2 pkt.

Podstawowym celem zastosowania metod statystycznych było zbadanie różnic między danymi z obserwacji przed zabiegami, w ich toku oraz po zabiegach.

Uzyskano statystycznie istotne większe wartości wskaźników MEAN, SDNN, rMSSD i pNN50 oraz VLF, LF, HF po zabiegach w porównaniu z wartościami tych parametrów przed serią zabiegów. W badaniu kwestionariuszem testu lęku wg Zunga przeciętnie ilość punktów zmniejszyła się o 6,0 pkt.

Wnioski:

1. Natryski z-c oddziałują na stan napięcia w obrębie AUN i powodują w następstwie przewagę układu parasympatycznego.

2. Zabiegi te wpływają na zwiększenie HRV co jest korzystnym, udowodnionym czynnikiem rokowniczym.

3. W badanych grupach nie obserwowano w trakcie zabiegu oraz po jego zakończeniu zmian odcinka ST-T czy zaburzeń rytmu serca. Obserwowano zaś stabilizację zapisu ekg u chorych z niespecyficznymi zmianami ST-T przed zabiegami.

4. Natryski z-c wpływają na stan psychosomatyczny, powodując obniżenie poziomu lęku w badanych grupach.

Wstęp: Cukrzyca jest schorzeniem, które dotyczy ok. 2% populacji. Pomimo znacznego postępu w leczeniu, choroba ta nadal powoduje dużą ilość powikłań naczyniowych i neurologicznych. Powikłania neurologiczne stanowią trzecią, co do liczebności po powikłaniach narządu wzroku i nerek grupę wtórnych następstw cukrzycy. Najczęstszą postacią jest dystalna symetryczna polineuropatia czuciowo-ruchowa, gdzie głównym miejscem uszkodzenia nerwów są kończyny dolne.

Objawy polineuropatii to: uczucie mrowienia, pieczenia stóp i podudzi, rzadziej piekące i rwące bóle, nasilające się nocą, pod wpływem ciepła. W badaniu przedmiotowym stwierdzamy u chorych: osłabienie lub zniesienie fizjologicznych odruchów ścięgnistych piętowych i kolanowych, osłabienie czucia wibracji, dotyku, temperatury i czucia głębokiego

Cel: Ocena skuteczności laseroterapii i zmiennego pola magnetycznego niskiej częstotliwości w leczeniu polineuropatii cukrzycowej.

Metody: Badaniem objęto 30 chorych z polineuropatią cukrzycową symetryczną czuciowo-ruchową dystalną kończyn dolnych, potwierdzoną badaniem elektroneurograficznym (ENG), w wieku 46 do 65 lat, 16 kobiet i 14 mężczyzn . W czasie badań u chorych kontynuowano dotychczasowe leczenie farmakologiczne. Ocenie poddano objawy kliniczne wraz ze stopniem bólu mierzonym w skali analogowej (VAS). Po losowym podziale na 2 grupy chorych poddano zabiegom biostymulacji laserowej – 15 osób i biostymulacji zmiennym polem magnetycznym niskiej częstotliwości – 15 osób przez okres 3 tygodni, łącznie po 15 zabiegów. Stosowano laser skaningowy HeNe o długości fali 632,3 nm, podczerwienny o długości fali 904 nm, o emisji modulowanej częstotliwością, mocy piku do 30 W, czas zabiegu – 10 min, biostymulację zmiennym polem magnetycznym o częstotliwości 30 Hz, natężeniu 8 mT, kształcie impulsu sinusoidalnym, czas zabiegu – 15 min. Po 3 miesiącach od zakończenia lasero- i magnetoterapii wykonywano kontrolne badanie ENG, porównując prędkość przewodzenia, amplitudę odpowiedzi i latencję końcową w zakresie włókien czuciowych i ruchowych nerwu łydkowego i strzałkowego.

Wyniki: Przed rozpoczęciem leczenia fizykalnego bóle nocne występowały u wszystkich chorych, średni stopień bólu oceniany w skali VAS w grupie laseroterapii wynosił 7,67 /+- 0,8/ pkt. i zmniejszył się do 4,25/+- 1,23/ pkt. po zabiegach, w grupie magnetoterapii przed zabiegami wynosił 7,62/+-0,4/ pkt. i 4,28/+- 1,6/ pkt. po zabiegach. W początkowym okresie parestezje dzienne występowały u 28 chorych przed zabiegami i u 18 po zabiegach. Osłabienie czucia dotyku występowało u 11 chorych przed zabiegami i u 7 po zabiegach. W grupie 30 chorych, w badaniu przedmiotowym stwierdzono, że odruch skokowy był osłabiony u 10 , a u 5 było go brak, po leczeniu bez istotnej poprawy. W badaniu ENG n. strzałkowego stwierdzono, że średnia latencja końcowa po stronie prawej wynosiła 4,35/+-0,66/ ms, a po lewej 4,43/+-0,60/ms przed zabiegami i po zabiegach po prawej 4,33/+-0,64/ms w grupie z magnetoterapią i 4,34/+-0,64/ms w grupie laseroterapii, po lewej 4,41/+-0,59/ms w grupie magnetoterapii i 4,42/+-0,59/ms w grupie laseroterapii. Średnia szybkość przewodzenia w nerwie strzałkowym prawym wynosiła 44,15/+-5,71/m/s, a w lewym 44,59/+-4,64/m/s przed zabiegami i po zabiegach 44,20/+-4,89/m/s w prawym n. strzałkowym i 44,61/+-4,68/m/s w lewym n. strzałkowym dla obu grup. W badaniu ENG n. łydkowego stwierdzono, że średnia latencja końcowa po stronie prawej przed zabiegami wynosiła 3,60/+-0,43/ms i po zabiegach 3,58/+-0,41/ms w grupie magnetoterapii i 3,59/+-0,42/ms w grupie laseroterapii, a po lewej 3,63/+-0,44/ms przed i 3,61/+-0,42/ms po zabiegach w grupie magnetoterapii i 3,62/+-0,43/ms w grupie laseroterapii. Średnia szybkość przewodzenia w n. łydkowym prawym wynosiła 44,92/+-5,39/m/s przed i 44,95/+-5,40/m/s po zabiegach, a w lewym 43,36/+-9,49/m/s przed zabiegami i 43,42/+-9,53/m/s po zabiegach dla obu grup.

Wnioski: Uzyskane wyniki wskazują na znaczące zmniejszenie subiektywnego odczuwania bólu oraz zmniejszenie intensywności objawów neuropatycznych, poprawę jakości życia chorego. Poprawa latencji końcowej w nerwie strzałkowym i łydkowym była o 10% większa w grupie poddanej zabiegom zpmncz, poprawa szybkości przewodzenia dla obu grup była podobna. Badania będą kontynuowane w większej grupie chorych.

We wrześniu 2003 r. do Zakładu Rehabilitacji SP CSK w Warszawie została skierowana 53-letnia pacjentka z dysfunkcją chodu spowodowaną bólem w okolicy prawej pachwiny. Pierwsze objawy bólowe pojawiły się w kilkanaście godzin po badaniu koronarografii. Zostało ono wykonane w trakcie hospitalizacji opisywanej chorej z powodu przebytego zawału mięśnia sercowego. Dodatkowo u pacjentki stwierdzono kardiomiopatię przerostową i miażdżycę zarostową tętnic kończyn dolnych. Od wielu lat leczyła się z powodu nadciśnienia tętniczego. W 2001 r. przebyła udar niedokrwienny mózgu. Badanie USG-Dopler wykonane w czasie hospitalizacji wykazało jednoznacznie istnienie jatrogennego tętniaka rzekomego prawej tętnicy udowej powierzchownej. Chorej zaproponowano zabieg operacyjny, na który nie wyraziła zgody. Po przeprowadzonym badaniu podmiotowym i przedmiotowym dla potrzeb rehabilitacji zlecono wykonanie skojarzonej terapii w postaci jonoforezy z Fastum oraz krioterapię miejscową na okolicę pachwiny. Po 4 dniach zabiegowych natężenie bólu zmniejszyło się o ok. 70-80%, a w 12 dniu obserwacji objawy okolicy prawej pachwiny zostały zredukowane całkowicie. Stan subiektywnej i obiektywnej poprawy stwierdzanej w badaniu przedmiotowym, potwierdzono badaniem USG-Dopler.

Uzdrowiskowe usługi medyczne obejmują następujące kategorie działań: leczenie chorych z przewlekłymi chorobami w różnym stopniu ich rozwoju, prewencję uzdrowiskową, promocję i edukację zdrowia oraz balneorehabilitację.

Niezwykle rzadko chorzy kierowani są do uzdrowiska w celach profilaktycznych. Główną tego przyczyną są bardzo skromne środki finansowe przeznaczone na lecznictwo uzdrowiskowe.

Podstawowymi zasadami prewencji uzdrowiskowej prowadzonej w warunkach uzdrowiskowych jest: regulacja i uporządkowanie funkcji układów fizjologicznych, regeneracja, eliminowanie czynników ryzyka i złych nawyków oraz kształtowanie prozdrowotnego stylu życia.

W skład uzdrowiskowego programu profilaktycznego powinny wchodzić następujące elementy: dieta, aktywność fizyczna, zabiegi balneofizykalne, edukacja zdrowotna i psychoedukacja oraz niektóre elementy rekreacji.

Na podstawie własnych badań wykazano, że działania profilaktyczne prowadzone w warunkach uzdrowiskowych u osób z wczesnymi zaburzeniami metabolicznymi gospodarki węglowodanowej i tłuszczowej były bardzo skuteczne. W badanej grupie chorych znacznie zmniejszyły się metaboliczne czynniki ryzyka jak hipercholesterolemia, hipertriglicerydemia, hiperfibrynogenemia i hiperglikemia. Oznacza to, że u tych osób znacznie póżniej rozwinie się miażdżyca i cukrzyca.

Wyzwaniem dla XXI wieku jest poprawa jakości życia dzieci, u których wystąpiły we wczesnym okresie noworodkowym lub nieco później problemy rozwojowe. Do grupy tych dzieci zaliczamy wg Światowej Organizacji Zdrowia około 7% ogólnej populacji dziecięcej pacjentów z zaburzeniami ośrodkowego układu nerwowego różnego stopnia i pochodzenia, które w przyszłości mogą być zaliczone do grupy pacjentów z mózgowym porażeniem dziecięcym. Dalszą grupę stanowią dzieci z przepukliną oponowo-rdzeniową, z porażeniem splotu barkowego, z wadami genetycznymi np. dzieci z Zespołem Downa i inne. Wszystkie one muszą być objęte kompleksową opieką przez specjalistów pracujących w poradniach. Podstawowa stymulacja rozwoju prowadzona przez fizjoterapeutów powinna rozpocząć się na oddziale patologii i intensywnej terapii noworodka, bezpośrednio po uzyskaniu stabilizacji klinicznej. Dalsza opieka to niezwykle ważne zagadnienie medyczno-organizacyjne, od którego zależy przyszły stan zdrowia oraz rozwój chorego dziecka. Dzieci z nieprawidłowym rozwojem powinny być objęte, poza rutynowymi wizytami u lekarza rodzinnego, opieką specjalistycznej poradni wczesnej stymulacji i oceny rozwoju gdzie dziecko będzie wnikliwie diagnozowane i w razie potrzeby systematycznie usprawniane. Niezwykle ważne jest zachowanie ciągłości opieki nad dzieckiem z nieprawidłowym rozwojem dla uzyskania optymalnych efektów. W Polsce istnieje też szereg fundacji, integracyjnych żłobków i przedszkoli, szkół dla dzieci z problemami rozwojowymi różnego stopnia, dzięki istnieniu którym pomagamy rodzinie i samemu dziecku. Dalszy etap usprawniania to oczywiście pobyty na turnusach rehabilitacyjnych oraz w uzdrowiskach, takich jak Ciechocinek, Górno, Goczałkowice, Połczyn Zdrój, Ustka, Wysowa Zdrój czy uzdrowisko Busko Zdrój gdzie tacy pacjenci mogą korzystać z pomocy wysoko wykwalifikowanej kadry oraz zabiegów możliwych do wykonania tylko w takich warunkach.

e-mail: karasinska1@wp.pl

Fizjoterapia wykorzystuje zjawisko reaktywności organizmu na bodźce wywołujące różne reakcje lub grupy reakcji. Reumatoidalne zapalenie stawów jest przewlekłą chorobą z grupy układowych chorób tkanki łącznej. Zmiany chorobowe występują w wielu układach i narządach. Ze względu na postępujący charakter choroby, z naprzemiennymi okresami zaostrzeń i remisji, leczenie powinno być kompleksowe, zindywidualizowane i ukierunkowane na hamowanie rozwoju zmian chorobowych. Główny cel fizjoterapii to usprawnianie narządu ruchu poprzez zwalczanie bólu, stanów zapalnych, zwiększenie siły mięśniowej, przywracanie prawidłowego zakresu ruchu oraz fizjologicznych stereotypów ruchowych. W przypadku zaburzeń nieodwracalnych, celem staje się możliwy do osiągnięcia najlepszy stan funkcjonalny. Mając to na uwadze należy tak skomponować program terapeutyczny, aby pozwolić pacjentom na optymalizację każdego z tych elementów, dla uzyskania poprawy lub utrzymania istniejącego stanu jak najdłużej. Przy terapii prowadzonej według zaproponowanego wzorca można się spodziewać optymalnych efektów terapeutycznych. Pacjenci z łagodnym przebiegiem choroby lub we wczesnym stadium mogą liczyć na skuteczną pomoc w walce z bólem, znaczne opóźnienie zmian zniekształcających, a tym samym na wydłużenie okresu aktywności w życiu codziennym i zawodowym. W zaawansowanym stadium choroby, wobec nieodwracalnych zmian strukturalnych, położenie w terapii nacisku na funkcjonalność kończyn górnych i jakość chodu pacjenta zapewnia utrzymanie maksymalnie długiego okresu własnej niezależności. Idealnym uzupełnieniem zaproponowanego postępowania byłyby weekendowe spotkania grupowe z fizjoterapeutą, zapewniające pacjentowi stałą opiekę, kontrolę i motywację. Ważnym aspektem tych spotkań powinna być edukacja, dotycząca przebiegu choroby oraz najnowocześniejszych sposobów leczenia. Działanie takie pozwoli choremu wyrobić nawyk codziennych ćwiczeń, a tym samym zwiększyć skuteczność terapii.

Wstęp: Ból kręgosłupa lędźwiowego jest objawem najczęściej występującego schorzenia narządu ruchu i dotyczy 80% populacji ziemskiej. Jednocześnie jest powodem częstej absencji w pracy. Czynnikiem sprawczym może być zarówno praca fizyczna jak i umysłowa, a dotyczy osób już po 20 roku życia aczkolwiek szczyt zapadalności przypada na 4 i 5 dekadę życia.

Cel pracy: Celem pracy było określenie wpływu klasycznej metody usprawniania na zakres ruchomości kręgosłupa oraz moment siły wybranych mięśni tułowia i kończyn dolnych.

Materiał: Badaniami objęto 30 kobiet w wieku od 26 do 58 lat (43,63 ± 5,32) z rozpoznanym zespołem bólowym kręgosłupa lędźwiowego. Większość kobiet wykonywała pracę umysłową. U wszystkich chorych zastosowano klasyczne leczenie usprawniające (elektroterapia, hydroterapia, ćwiczenia zwiększające zakres ruchu kręgosłupa oraz wzmacniające mięśnie okołokręgosłupowe i kończyn dolnych).

Metoda: Wszyscy chorzy zostali poddani klasycznemu badaniu podmiotowemu i przedmiotowemu. Szczególną uwagę w trakcie badań poświęcono części lędźwiowej kręgosłupa. W celu weryfikacji rozpoznań klinicznych przeanalizowano wyniki badań dodatkowych (RTG, KT, NMR, laboratoryjne, elektrofizjologiczne).

Zasadniczą część badania stanowiła ocena ruchomości kręgosłupa lędźwiowego z wykorzystaniem testu Schobera oraz ocena momentu siły mięśnia prostego uda, kulszowo-goleniowych, pośladkowego wielkiego, prostego brzucha oraz prostownika grzbietu przy wykorzystaniu mostka tensometrycznego. Ta część badania poprzedzała leczenie i została powtórzona po jego zakończeniu.

Wyniki: Po zakończeniu leczenia wśród badanych wystąpiło istotne statystycznie zwiększenie zakresu zgięcia w części lędźwiowej kręgosłupa ( 3,5 cm; pŁ0,001). Również moment siły badanych mięśni uległ zwiększeniu średnio o 20 Nm przy p Ł0,001.

Wnioski: Otrzymane wyniki mogą sugerować, że klasyczna metoda usprawniania stosowana przez dwadzieścia dni zwiększa ruchomość kręgosłupa i poprawia siłę mięśni tułowia i kończyn dolnych. Z uwagi na stosunkowo nieliczną grupę poddaną ocenie otrzymane wyniki należy traktować jako przesłankę do dalszych szeroko zakrojonych badań.

email: plisiński@vp.pl

Wstęp: Zespół bolesnego barku ma etiologię wieloczynnikową. Jednym z najczęstszych powodów występowania omawianego schorzenia jest długotrwale działające przeciążenie, którego źródłem jest praca zawodowa.

Cel: Celem pracy była analiza okoliczności zawodowych doprowadzających do powstania zespołu bolesnego barku oraz próba określenia korelacji pomiędzy charakterem prezentowanych objawów a intensywnością pracy zawodowej.

Materiał: Grupę badaną stanowiły 43 osoby skierowane do leczenia w gabinetach fizjoterapii z powodu bólu okolicy barkowej.

Metoda: Zastosowaną metodą badawczą było badanie podmiotowe i przedmiotowe oraz analiza wyników badań dodatkowych.

Wyniki: Przyczyną dolegliwości wśród badanych była praca zawodowa o charakterze fizycznym powodująca występowanie dolegliwości w kończynie dominującej. Dodatkowo badani chorzy poświęcali około 3 godzin dziennie na dodatkowe zajęcia wykonywane w ten sam sposób co podczas pracy etatowej (praca fizyczna o charakterze manualnym).

W przypadkach wystąpienia choroby próba podjęcia aktywności powodowała pojawienie się bólu już po kilku minutach wysiłku związanego z pracą. W przeważającej większości badani chorzy zgłaszali występowanie bólu nocnego w okolicy zajętego stawu ramiennego.

Wnioski: Zespól bolesnego barku wymaga poprawy warunków pracy z punktu widzenia ergonomii oraz wprowadzenia badań przesiewowych w celu jak najwcześniejszego jego zdiagnozowania i wdrożenia leczenia.

email: plisiński@vp.pl

The aim: to achieve health improvement in children from ecologically hazardous regions using the system of constant all-the-year-round medical and psychological rehabilitation (CAYRR)

Health improvement is carried out within the frame we had designed and approved in the course of realization of rehabilitation projects for children and teenagers, resident of regions affected by the accident in Chernobyl atomic power station.

The CAYRR process is split (by convention) into three phases.

The 1^st phase begins in spring. Its basic component is primary medical examination in the course of which experts in various fields of medicine evaluate each child´s state of health and give individualized recommendations for the pre-sanatorium and sanatorium phases of the program. Besides, the examination results make it possible to analyze the general morbidity structure of the children sent for sanatorium treatment and to maximally adjust rehabilitation programs to it. Thus the following goals are accomplished in the course of the first phase:

– Diagnostics of acute diseases or exacerbation of chronic ailments and providing recommendations on their treatment on the outpatient basis or, if necessary, in hospitals.

– Administration of individualized treatment for the sanatorium phase of the program

– Analysis of the general morbidity structure in children and elaboration of rehabilitation programs for the sanatorium phase of the project.

The 2^nd phase of CAYRR begins in summer and is going on in the sanatorium. Basic medical recommendations for this period are handed out after the primary medical examination but for some children these recommendations are adjusted at the sanatorium if necessary. At the sanatorium the children´s health is improved by means of individually adjusted basic balneological and physiotherapeutic methods as well as by means of our specifically designed techniques. The goals of the second phase are as follows:

– Active primary and secondary prevention of somatic diseases using various methods of conventional and complementary medicine individually adjusted to each child´s needs.

– Individualized psychological correction.

– Indoctrinating children in healthy lifestyle and caring about one´s own health achieved unobtrusively in the course of games and other forms of entertainment.

– Designing individualized after-sanatorium rehabilitation programs for each child.

The 3^rd phase of CAYRR starts upon the children´s return from the sanatorium and lasts till next spring. At this stage health improvement is achieved by means of putting into practice individualized rehabilitation programs designed by a doctor specially trained in rehabilitation based on the initial medical examination results, recommendations of experts in various fields of medicine and on additional medical data obtained during the children´s stay at the sanatorium. The goals of the third phase are as follows:

– Evaluation of health dynamics during the six months interval and adjustment (if necessary) individualized rehabilitation programs designed in summer.

– Getting each child and his or her parents as well as local healthcare and education professionals acquainted with the measures included into individualized rehabilitation programs and promoting their putting into practice.

Taking part in our CAYRR program contributes to improvement of the children´s health and reduces overall morbidity. The best results are achieved in those suffering from thyroid gland disorders, bearing deformities and vegetative dysfunction syndrome (VDS) as well as in those suffering from diseases pathogenetically related to VDS, such as functional gastric disorder, biliary dyskinesia and functional cardiopathy. Rehabilitation efficacy increases proportionally to its duration. Participation CAYRR program also contributes to personality harmonization in teenagers enhances their self-confidence, communication skills, flexibility constructive initiative and other qualities promoting better social adaptation.

e-mail: ntf@pediatr.belpak.grodno.by

Do metod fizjoterapii stosowanych w leczeniu osteoporozy należą: krioterapia, magnetoterapia, fototerapia, kąpiele lecznicze, krenoterapia, jonoforeza, elektroterapia, laseroterapia, masaże, kinezyterapia.

Stosowanie krioterapii w leczeniu osteoporozy wykorzystuje jej silne działanie przeciwbólowe, efekt zmniejszania wzmożonego napięcia mięśniowego, poprawę sprawności narządu ruchu, co sprzyja utrzymywaniu poprawnej postawy i zapobiega klinowaceniu trzonów kręgosłupa prowadzącemu do deformacji sylwetki u chorych z osteoporozą. Dodatkową korzyścią jest pozytywny wpływ krioterapii na przebieg procesów metabolicznych i regeneracyjnych zachodzących w tkance kostnej, chrząstce i błonie maziowej stawów oraz strukturach okołostawowych.

Magnetoterapia znalazła zastosowanie dzięki efektowi przeciwbólowemu, przeciwzapalnemu, przeciwobrzękowemu, zwiększającemu przepływ krwi, przyspieszającemu procesy gojenia się ran i złamań oraz działaniu uspokajającemu. Fototerapia w leczeniu osteoporozy to profilaktyczne wykorzystanie promieniowania UV-B, zapoczątkowującego syntezę witaminy D₃ – ekspozycja na promienie słoneczne (talassoterapia). Kąpiele lecznicze – kąpiele w wodach siarczkowo-siarkowodorowych. Krenoterapia wykorzystuje wody wapniowo-chlorkowe. Jontoforeza – zastosowanie 1-3% chlorku wapnia. W terapii przeciwbólowej wykorzystuje się zabiegi elektroteraputyczne diadynamik, interdyn, galwanizacja, tens. W laseroterapii również wykorzystuje się efekt przeciwbólowy. Masaże zarówno klasyczne jak podwodne działają rozluźniająco na mięśnie, mają działanie przeciwbólowe, stanowiące element wspomagający zabiegi kinezyterapii. Kinezyterapia – leczenie ruchem, to element bardzo istotny w terapii osteoporozy. Czynności obciążające kość mają bowiem zasadnicze znaczenie dla stanu układu kostnego i są najważniejszym czynnikiem egzogennym wpływającym na rozwój i przebudowę kości. Brak tego elementu w dużej mierze sprzyja osteoporozie. Będzie zatem doprowadzało do choroby długotrwałe unieruchomienie, miejscowe i ogólne (w tym schorzenia powodujące takie stany). Istotne jest dostosowanie rodzaju i intensywności wysiłku fizycznego, przy czym zaleca się raczej regularne, niezbyt obciążające ćwiczenia, najlepiej na świeżym powietrzu (idealnie z ekspozycją na światło słoneczne).

Fizjoterapia powinna przebiegać kompleksowo, a jej celem winno być: zapobieganie ubytkowi masy kostnej, zaburzeniom mikroarchitektury kości i upadkom oraz profilaktyka narastania i utrwalania deformacji. Dzięki szerokiej ofercie działań spełnia ona swe zadanie, co stanowi argument za stałą rolą fizjoterapeuty w interdyscyplinarnej grupie terapeutycznej.