© Borgis - Postępy Fitoterapii 1/2012, s. 22-27
Marcin Tomas, Wioleta Pietrzak, *Renata Nowak
Substancje pochodzenia naturalnego w walce z zakażeniami Helicobacter pylori
Natural substances against Helicobacter pylori infection
Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Kierownik Katedry: dr hab. Helena D. Smolarz, prof. UM
Summary
Helicobacter pylori infections are a serious worldwide health problem. The most effective therapy, consists of three drugs: two antibiotics and inhibitory substances of acid secretion in the stomach. Unfortunately, in the course of treatment often occur side effects, which include taste disturbance, nausea, vomiting, abdominal pain and diarrhea. Thus, natural substances commonly found in nature may be an interesting alternative to antibiotics in the fight with this dangerous bacteria. Recently, probiotics have been proposed as a new method in the treatment of the infection, too. Activity against H. pylori may have secondary metabolites occurring in some plants, such as herb spices, vegetables belonging to the botanical family Brassicaceae, Cistus laurifolius, Larrea divaricata etc. A separate group of compounds, that can be used in future to develop new drugs to fight the infection of H. pylori, are the essential oils. Also, some substances in mushrooms may be helpful in combating diseases of the stomach. The growing resistance of bacteria to antibiotics and increasing consumption of “green products” creates the new possibility of using this type of compounds for the removal of microbial infection. This article is an overview of natural resources generally available, safe and combat bacterial infections, especially H. pylori.
Helicobacter pylori jest bakterią szeroko rozpowszechnioną w świecie i groźnym drobnoustrojem patogennym powszechnie występującym w populacji ogólnej. Zakażenie tymi pałeczkami jest czynnikiem wywołującym m.in. przewlekłe zmiany zapalne błony śluzowej żołądka, chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy, a także raka żołądka lub chłoniaka z tkanki limfoidalnej błony śluzowej (1). W ostatnich latach pojawiły się również doniesienia o możliwym wpływie zakażenia H. pylori na niektóre choroby nie związane z przewodem pokarmowym, takie jak niedokrwistość z niedoboru żelaza (2), procesy alergiczne (3), a także choroba wieńcowa (4). Drobnoustrój ten uznany jest przez Międzynarodową Agencję Badań nad Nowotworami (International Agency for Research on Cancer) Światowej Organizacji Zdrowia za karcynogen należący do grupy I, a więc o udowodnionym działaniu nowotworowym (5). Zakażenie H. pylori dotyczy około 10% dzieci, 40-50% ludzi dorosłych w krajach rozwiniętych oraz do 90% populacji dorosłych w krajach rozwijających się (6).
H. pylori należy do Gram-ujemnych urzęsionych bakterii o kształcie podłużnej spirali. Po raz pierwszy spiralne drobnoustroje występujące w popłuczynach żołądkowych zostały opisane pod koniec XIX wieku przez polskiego lekarza Walerego Jaworskiego. Jednak dopiero w 1982 roku Marshall i Warren wyizolowali z błony śluzowej żołądka pacjentów z chorobą wrzodową tę Gram-ujemną urzęsioną bakterię (6).
Charakterystyczną cechą omawianego drobnoustroju jest zdolność do hydrolizy mocznika za pomocą enzymu ureazy z wytworzeniem amoniaku. Umożliwia to przetrwanie bakterii w tak kwaśnym środowisku, jakim jest żołądek. W soku żołądkowym znajduje się nie tylko duża ilość kwasu solnego, ale także niewielka ilość mocznika. Bakteria ta rozkłada go do amoniaku i dwutlenku węgla, neutralizując kwaśną treść żołądkową w najbliższym otoczeniu drobnoustroju, co umożliwia jego przeżycie (7).
Obecnie w leczeniu H. pylori stosuje się wiele różnych terapii, z których część prowadzi do zahamowania wzrostu bakterii lub jej eliminacji. Największą skuteczność, sięgającą 90%, przynosi terapia składająca się z trzech leków: dwóch antybiotyków i środka hamującego wydzielanie kwasu solnego w żołądku. W wyborze odpowiednich chemioterapeutyków ważna jest wiedza o częstości występowania pierwotnej oporności szczepów H. pylori na antybiotyki w danym kraju. W Polsce najlepsze wyniki w leczeniu eradykacyjnym u dzieci uzyskuje się stosując terapię trójlekową: inhibitor pompy protonowej, amoksycylinę oraz klarytromycynę. W trakcie leczenia stosunkowo często (od 15 do 30% przypadków) występują objawy niepożądane, do których należą, m.in. zaburzenia smaku, nudności, wymioty, bóle brzucha i biegunka. Obserwacja rosnącej oporności tej bakterii na przyjmowane antybiotyki, spadek skuteczności terapii, a także konieczność zapewnienia bezpieczeństwa leczenia, prowadzi do ciągłego poszukiwania nowych rozwiązań terapeutycznych. Dlatego naturalne substancje powszechnie występujące w przyrodzie mogą być alternatywą dla antybiotyków w zwalczaniu tej groźnej bakterii (7, 8).
Ziołolecznictwo może być czynnikiem wspomagającym terapię antybiotykami, jak również może stanowić główną metodę leczenia. Powszechnie wiadomo, że wyciągi roślinne zawierają szereg aktywnych metabolitów wtórnych, m.in. z grupy flawonoidów, garbników, glukozynolatów, czy związków terpenowych o udokumentowanej badaniami farmakologicznymi aktywności przeciwdrobnoustrojowej, w tym również przeciwko H. pylori. Sygnalizowano między innymi w piśmiennictwie aktywność w tym zakresie niektórych flawonoidów i ich metabolitów, takich jak genisteina, hesperetyna, poncyretyna, irisolidon, cabreuvin (9). Z ekstraktu chloroformowego z liści czystka wawrzynolistnego (Cistus laurifolius) wyizolowano sześć związków flawonoidowych, z których najsilniejszym działaniem na H. pylori odznaczał się eter 3-metylokwercetyny – izoramnetyna, natomiast najsłabszym – eter 3,7-dimetylokwercetyny i eter 3,7--dimetylokemferolu.
Izoramnetyna jest związkiem powszechnie występującym w roślinach. Przypisuje się jej właściwości przeciwwirusowe, antynowotworowe, wpływ na pracę serca oraz zdolność redukcji powikłań cukrzycy. Pojawiły się również ostatnio informacje, iż izoramnetyna wykazuje silniejsze działanie przeciwwrzodowe niż popularny środek cymetydyna. Jej znacząca obecność w cenionej od stuleci tureckiej roślinie leczniczej Cistus laurifolius stwarza nowe perspektywy wykorzystania tego surowca w leczeniu zakażeń H. pylori (9).
Przeprowadzony niedawno skrining aktywności greckich roślin zielarskich, w tym niektórych popularnych przypraw wykazał, że największą aktywność hamującą wzrost H. pylori wykazują ekstrakty otrzymane z Origanum vulgare, O. majorana, O. dictamnus, Anthemis melanolepsis, Dittrichia viscosa, Conyza albida oraz Conyza bonariensis (10). Wyniki tych badań potwierdziły znany już i opisywany w piśmiennictwie pozytywny wpływ omawianych roślin na układ pokarmowy człowieka.
Aktywność przeciw H. pylori wykazują także związki zawarte w Larrea divaricata. Jest to roślina stosowana w medycynie ludowej Indian Północnoamerykańskich do leczenia zakażonych ran, reumatyzmu, zapalenia przewodu pokarmowego, zaburzeń żołądkowych i nowotworów. Jej głównym związkiem o właściwościach bakteriobójczych jest NDGA (kawas nordihydrogwajaretowy), zlokalizowany na powierzchni liści. Przeprowadzone badania wykazały aktywność rośliny wobec szczepu wzorcowego oraz sześciu klinicznych szczepów H. pylori. Okazało się, że także ekstrakty wodne z tej rośliny, mimo niskiej zawartości NDGA, wykazywały działanie przeciwbakteryjne, co może świadczyć o występowaniu w ekstrakcie innych substancji aktywnych (11).
Korzenie niektórych gatunków lukrecji – Glycyrrhiza (G. glabra, G. uralensis, G. inflata, G. eurycarpa, G. aspera, i G. korshinskyi; Leguminosae) wykorzystywane były do celów leczniczych przez co najmniej 4000 lat. Są one uznanym środkiem zapobiegającym wielu chorobom i składnikiem tradycyjnych chińskich leków. Wyciągi z G. uralensis, bogate we flawonoidy, stosowane były od dawna jako lek przeciwwrzodowy. Również aktywność przeciw H. pylori flawonoidów zawartych w wyciągach z G. glabra i G. uralensis była odnotowana już wcześniej (12). Lukrecja zawiera wiele związków, które działają korzystnie na układ pokarmowy człowieka, m.in. kwas lukrecjowy, flawonoidy, kwas glicyrytynowy, monoglukuronid kwasu glicyrytynowego i inne. Kwas lukrecjowy (glicyryzynowy) stosowany jest od wielu lat w Japonii w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia raka wątroby i w leczeniu przewlekłego zapalenia wątroby typu C. Flawonoidy z tej rośliny wykazują działanie przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne, w tym przeciw H. pylori. Jednak największe działanie hamujące wzrost tego drobnoustroju wykazał kwas glicyretynowy, który był skuteczny także wobec szczepów opornych na antybiotyk klarytromycynę. Niemniej potrzebne są dalsze badania w celu ustalenia możliwości zastosowania lukrecji w zwalczaniu zakażenia omawianą bakterią (12, 13).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Czerwionka-Szaflarska M, Parzęcka M. Wpływ zakażenia Helicobacter pylori na chorobę refluksową przełyku. Pol Merk Lek 2007; 23(138):449-53. 2. Czerwionka-Szaflarska M, Zielińska-Duda H. Zakażenie Helicobacter pylori przyczyną niedokrwistości z niedoboru żelaza u dzieci i młodzieży. Przegl Gastroenterol 2007; 2(1):1-4. 3. Gocki J, Bartuzi Z. Częstość występowania i cytotoksyczność szczepów Helicobacter pylori u pacjentów z chorobą wrzodową i alergią pokarmową. Przegl Gastroenterol 2007; 2(5):245-9. 4. Rechciński T. Zakażenie Helicobacter pylori u osób z chorobą wieńcową. Forum Kardiol 2002; 2:43-46. 5. Bartnik W. Diagnostyka i leczenie zakażenia Helicobacter pylori. Am J Gastroenterol 1998; 93:2330-8. 6. Kędzia A. Działanie Dentoseptu i Dentoseptu A na pałeczki Helicobacter pylori. Post Fitoter 2007; 1:2-6. 7. Sarota D, 2001 – Zapalenie błony śluzowej żołądka. http://www.poradnikmedyczny.pl/mod/archiwum/ 448. 7.02.2010. 8. Woś H. Zakażenie Helicobacter pylori u dzieci. http://www.unipharm.pl/artykuly/Dolegliwosci gastrycz/EL_helicobacter_u_dzieci.pdf. 9. Ustün O, Ozçelik B, Akyőn Y i wsp. Flavonoids with anti-Helicobacter pylori activity from Cistus laurifolius leaves. J Ethnopharmacol 2006; 108:457-61. 10. Stamatis G, Kyriazopoulos P, Golegou S i wsp. In vitro anti-Helicobacter pylori activity of Greek herbal medicines. J Ethnopharmacol 2003; 88:175-9. 11. Stege PW, Davicino RC, Vega AE. Antimicrobial activity of aqueous extracts of Larrea divaricata Cav (jarilla) against Helicobacter pylori. Phytomed 2006; 13:724-7. 12. Fukai T, Marumo A, Kaitou K i wsp. Anti-Helicobacter pylori flavonoids from licorice extract. Life Sci 2002; 71:1449-63. 13. Krausse R, Bielenberg J, Blaschek W i wsp. In vitro anti-Helicobacter pylori activity of Extractum liquirtiae, glycyrrhizin and its metabolites. J Antimicrob Chemother 2004; 54:243-6. 14. Lin YT, Vattem D, Labbe RG i wsp. Enhancement of antioxidant activity and inhibition of Helicobacter pylori by phenolic phytochemical-enriched alcoholic beverages. Process Biochem 2005; 40: 2059-65. 15. Matsubara S, Shibata H, Ishikawa F i wsp. Suppression of Helicobacter pylori-induced gastritis by Green tea extract in Mongolian gerbils. Biochem Biophys Res Commun 2003; 310:715-9. 16. Mabe K, Yamada M, Oguni I i wsp. In vitro and in vivo activities of tea catechins against Helicobacter pylori. Antimicrob Agents Chemother 1999; 43(7):1788-91. 17. Czerwionka-Szaflarska M, Murawska S. Rola probiotyków w leczeniu eradykacyjnym Helicobacter pylori. Przegl Gastroenterol 2006; 1(3):121-5. 18. Gotteland M, Andrews M, Toledo M. i wsp. Modulation of Helicobacter pylori colonization with cranberry juice and Lactobacillus johnsonii La1 in children. Nutrition 2008; 24:421-6. 19. Kontiokari T, Salo J, Eerola E i wsp. Cranberry juice and bacterial colonization in children – a placebo-controlled randomized trial. Clin Nutr 2005; 24:1065-72. 20. Vvedenskaya IO, Vorsa N. Flavonoid composition over fruit development and maturation in American cranberry, Vaccinium macrocarpon Ait. Plant Sci 2004; 167:1043-54. 21. Higdon JV, Delage B, Williams DE i wsp. Cruciferous vegetables and human cancer risk: epidemiologic evidence and mechanistic basis. Pharmacol Res 2007; 55:224-36. 22. Fahey JW, Haristoy X, Dolan PM i wsp. Sulforaphane inhibits extracellular, intracellular, and antibiotic-resistant strains of Helicobacter pylori and prevents benzo(α)pyreneinduced stomach tumors. PNAS 2002; 99(11):7610-5. 23. O’Gara E A, Maslin DJ, Nevill AM i wsp. The effect of simulated gastrin environments on the anti-Helicobacter activity of garlic oil. J Appl Microbiol 2008; 104:1324-31. 24. Kędzia A. Olejek czosnkowy – skład chemiczny, działanie farmakologiczne i lecznicze. Post Fitoter 2009; 3:198-203. 25. Lzoreky NS, Nakahara K. Antibacterial activity of extracts from some edible plants commonly consumer in Asia. Int J Food Microbiol 2003; 80:223-30. 26. Yeşilada E, Gürbüz I, Shibata H. Screening of Turkish anti-ulcerogenic folk remedies for anti-Helicobacter pylori activity. J Ethnopharmacol 1999; 66:289-93. 27. Li Y, Xu C, Zhang Q i wsp. In vitro anti- Helicobacter pylori action of 30 Chinese herbal medicines used to treat ulcer diseases. J Ethnopharmacol 2005; 98:329-33. 28. Wang Y-C, Huang T-L. Screening of anti-Helicobacter pylori herbs deriving from Taiwanese folk medicinal plants. FEMS Immunol Med Microbiol 2005; 43(2):295-300. 29. Ndip RN, Malange-Tarkand AE, Mmbullah SM i wsp. In vitro anti-Helicobacter pylori activity of extracts of selected medicinal plants from North West Cameroon. J Ethnopharmacol 2007; 114:452-57. 30. Nariman F, Eftekhar F, Habibi Z i wsp. Anti-Helicobacter pylori of six Iranian plants. In: Helicobacter. Blackwell Publ. Ltd 2004; 9:146-51. 31. Kędzia A. Działanie olejku cedrowego (Oleum cedri) na bakterie beztlenowe. Post Fitoter 2009; 2:71-76. 32. Reichling J, Schnitzler P, Suschke U i wsp. Essential oils of aromatic plants with antibacterial, antifungal, antiviral, and cytotoxic properties – an overview. Forsch Komplementmed 2009; 16:79-90. 33. Preuss HG, Echard B, Enig M i wsp. Minimum inhibitory concentrations of herbal essential oils and monolaurin for Gram-positive and Gram-negative bacteria. Mol Cell Biochem 2005; 272:29-34. 34. Miguel G, Faleiro L, Cavaleiro C i wsp. Susceptibility of Helicobacter pylori to essential oil of Dittrichia viscose subsp. revoluta. Phytother Res 2008; 22:259-63. 35. Karimi Zarchil M, Babaei A. An investigation of thyme effect on Helicobacter pylori. Middle East J Sci Res 2006; 1(1):54-7. 36. Gao Y, Zhou S, Wen J i wsp. Mechanism of the antiulcerogenic effect of Ganoderma lucidum polysaccharides on indomethacin-induced lesions in the rat. Life Sci 2002; 72:731-45. 37. Li Y, Song YC, Liu JY i wsp. Anti-Helicobacter pylori substances from endophytic fungal cultures. World J Microbiol Biotechnol 2005; 21:553-8.
