Odległe w czasie badania psychologiczne opisywały stres jako sytuację zewnętrzną (bodźcową) wywołującą określone stany emocjonalne. Przykładem mogą być badania z lat 50. Basowitza i innych nad skoczkami spadochronowymi, w których stres charakteryzowany był jako „klasa bodźców, która posiada duże prawdopodobieństwo wywołania lęku u większości ludzi” (2). Wadą traktowania stresu jako bodźca jest niedocenianie subiektywnych elementów w percepcji bodźców, zaletą zaś wyraźne umiejscowienie badań nad stresem w świecie zewnętrznym. To podejście usprawiedliwia fakt, że jakkolwiek ludzie rozumieją zdarzenia, to jednak pewne ich rodzaje (np. śmierć bliskich, wojny) mają podobne znaczenie dla bardzo różnych ludzi, bez względu na ich wiek, płeć czy wykształcenie.

Rozumienie stresu jako reakcji sięga samych początków współczesnej koncepcji tego pojęcia. Hans Selye, wprowadzając je do fizjologii, określił stres jako „niespecyficzną reakcję organizmu na wszelkie niedomagania”(3). Definicja ta była wielokrotnie krytykowana, głównie za przymiotnik „niespecyficzny”. Późniejsze badania wykazały jednak, że reakcja stresowa jest w znacznym stopniu specyficzna, tzn. jej przebieg zależy od charakteru działającego czynnika, a także od cech indywidualnych organizmu. Samo jednak określenie stresu jako reakcji przetrwało w wielu współczesnych definicjach.

Klasycznym przedstawicielem podejścia akcentującego stres jako relację między jednostką i środowiskiem jest Lazarus. Zgodnie z jego definicją „Stres psychologiczny jest szczególną relacją między osobą a środowiskiem, którą osoba ocenia jako nadwyrężającą jej zasoby i zagrażającą jej dobrostanowi” (4). Warto też zwrócić uwagę na inną ważną właściwość tej definicji, a mianowicie traktowanie stresu jako zjawiska całkowicie subiektywnego: można o nim mówić tylko wówczas, gdy jednostka sama oceni swą relację ze środowiskiem jako zagrażającą. Taki punkt widzenia jest przyjmowany nie przez wszystkich badaczy. Niektórzy uważają, że o stresie można mówić zarówno wtedy, gdy występuje obiektywna rozbieżność między wymaganiami otoczenia i możliwościami jednostki, jak i wtedy, gdy rozbieżność ta dostrzegana jest przez jednostkę. Taki pogląd wyznają: Hobfoll (5), Strelau (6) i inni. Jak wynika z powyższego wyliczania warunków uznawanych za stresowe, różnią się one znacznie od siebie zarówno pod względem źródeł i jakości stresorów, jak też skutków, które mogą wywołać.

Czynniki wywołujące stresy – zwane w terminologii naukowej stresorami – są rozmaite, lecz wszystkie powodują tę samą, w swej istocie, biologiczną reakcję stresową. Istotne jest to, jakie warunki mogą być uznane za stresowe i jaka jest ich ogólna charakterystyka. Zazwyczaj mówi się o takich sytuacjach, które w swojej strukturze zawierają szczególne czynniki sensoryczne (np. widok ofiar wypadku) albo stanowią poważne obciążenie (np. ekstremalne bodźce termiczne, dźwiękowe, albo odwrotnie – niedostatek stymulacji czy izolacja). W literaturze psychologicznej spotkać można opis wielu bardzo zróżnicowanych warunków, traktowanych jako stresowe. I tak może to być: sytuacja wymagająca szybkiego przetworzenia informacji o określonej objętości i złożoności przekraczającej możliwości intelektualne człowieka, stanowiąca dla niego przeciążenie; oddziaływanie szkodliwych oznak z otaczającego środowiska; zaburzenia funkcji fizjologicznych (np. jako rezultat choroby, używania narkotyków, bezsenności itp.); izolacja i pozbawienie wolności; frustracja; nacisk grupy i ostracyzm przejawiany w stosunku do człowieka (7). Źródłami stresu mogą być także sytuacje nowości, podejmowanie decyzji (zwłaszcza ryzykownych) oraz rozwiązywanie problemów, a także sytuacja braku kontroli nad wydarzeniami. Jeszcze innym źródłem stresu mogą być rozmaite wydarzenia życiowe. „Amerykański psycholog Thomas H. Holmes stworzył skalę określającą wielkość stresu w jednostkach zmian życiowych (ang. LCU – life change units)” (8).

Lazarus podaje kilka sposobów radzenia sobie ludzi ze stresem. Każdy z tych sposobów może służyć zarówno rozwiązywaniu trudności, jak i opanowaniu emocji, a podjęte działania mogą być skierowane zarówno na otoczenie, jak i na siebie. Jedną z tych metod jest poszukiwanie informacji. Innym sposobem radzenia sobie w sytuacjach stresowych jest podejmowanie bezpośrednich działań, czyli różnych czynności służących zmianie tej sytuacji. Z grupy bezpośrednich działań „służących opanowaniu stresu wyłączone zostały procesy poznawcze, gdyż zdaniem Lazarusa tworzą one odrębną grupę tzw. wewnątrzpsychicznych metod zaradczych” (4).

Wszystkie te metody mają znaczenie przede wszystkim uspokajające, gdyż redukując przykre emocje, poprawiają samopoczucie, nie zmieniają jednak obiektywnej zależności człowiek – środowisko.

Jest wiele psychologicznych sposobów postępowania wykorzystywanych przez ludzi dla opanowania stresu w różnych sytuacjach. Mają one niejednakową skuteczność, co zależy nie tylko od samej sytuacji, w której są wytwarzane i stosowane, ale także od cech jednostki, np. wiedzy, inteligencji, życiowego doświadczenia, itp. oraz czasu, jaki jest do dyspozycji. Jest rzeczą naturalną, normalną, że człowiek unika sytuacji trudnych, stresotwórczych. Stara się nie dopuścić do ich powstania albo, jeśli już zaistniały, próbuje się z nich wycofać, uciec. Osoby nieśmiałe konsekwentnie odmawiają udziału w spotkaniach towarzyskich lub pod jakimkolwiek pretekstem usiłują z nich wyjść. Jeśli nie jest to możliwe, np. „ze względu na obawę przed ośmieszeniem lub skompromitowaniem się we własnych lub innych oczach, to mimo przeżywania silnego strachu i typowej dla tych emocji reakcji ucieczki – pozostają. Z takich właśnie powodów rzadko kiedy pacjenci uciekają z fotela dentystycznego. Typowo ludzkim zachowaniem jest odkładanie, odsuwanie w czasie tego, co może stanowić źródło potencjalnego stresu: egzaminu, ważnego spotkania, rozmowy” (9).

Innymi metodami opanowania, kontroli stresu jest nabywanie doświadczenia i wprawy w wykonywaniu zadań, co pośrednio zmniejsza jego trudność, stopniowe „oswajanie się” z zadaniem, zwiększanie własnych kompetencji, poszukiwanie informacji o zdarzeniu lub sytuacji, np. o przebiegu egzaminu, o osobie, z którą mamy się spotkać itp. Czasami ludzie próbują przewidywać zdarzenia i usiłują je przeżyć emocjonalnie znacznie wcześniej, niż mają one miejsce w rzeczywistości.

Stres dotyczy każdego człowieka i jego życia codziennego. Do przeprowadzonego badania wybrano Wyższą Szkołę Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie. Na uczelni tej kształci się ponad 10 000 studentów w różnym wieku i z różnych części Polski, a także świata.

Populacja badana to zbiorowość, której wszystkie elementy mają wspólne cechy i o której badacz chce uzyskać określone informacje w celu rozwiązania założonego problemu. Badanie skierowano do 60 studentów, wybranych losowo, w przedziale wiekowym od 22 do 42 lat, zamieszkujących województwo podkarpackie – zarówno wsie, jak i miasta.

Celem przeprowadzonego badania było zebranie informacji na temat funkcjonowania studentów pod wpływem stresu w życiu codziennym.

Problem badawczy został określony w następujący sposób: „Jakie jest natężenie poziomu stresu, co jest przyczyną stresów wśród studentów oraz w jaki sposób studenci radzą sobie w sytuacjach stresujących?”. Na tak postawione pytania można hipotetycznie odpowiedzieć, że stres wśród uczestników badania charakteryzuje dość wysokie natężenie, jego przyczyną są głównie problemy w pracy, a metodą radzenia sobie ze stresem jest sięganie po używki.

Pojęcie metody badań jest szeroko opisywane w literaturze przedmiotu, istnieje wiele definicji. Łobocki uważa, że „Rozumiane w ten sposób metody są z reguły pewnym ogólnym systemem reguł dotyczących organizowania określonej działalności badawczej, tj. szeregu operacji poznawczych i praktycznych, kolejności ich zastosowania, jak również specjalnych środków i działań skierowanych z góry na założony cel badawczy” (10).

Kamiński z kolei twierdzi, że „Istnieje tendencja do podejmowania metody badań jako zespołu teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego” (11).

Nowak wnioskuje, że „Przez metodę naukową rozumiemy tu określony, powtarzalny sposób rozwiązywania problemu. (...) Metoda badań empirycznych to tyle, co określony, powtarzalny sposób uzyskiwania pewnego typu informacji o rzeczywistości, niezbędnych dla rozwiązywania określonego typu problemu badawczego, szukanie odpowiedzi na pytanie określonego rodzaju przez szeroko pojmowaną obserwację rzeczywistości” (12).

W nawiązaniu do powyższych definicji wyróżnia się wiele klasyfikacji metod badań socjologicznych, między innymi:

– obserwacja,

– eksperyment pedagogiczny,

– testy osiągnięć szkolnych,

– techniki socjometryczne,

– analiza dokumentów,

– skale ocen,

– ankiety i kwestionariusze,

– rozmowa i wywiad.