© Borgis - Nowa Stomatologia 2/2012, s. 50-53
*Agata Zdziemborska1, Katarzyna Deszczyńska2, Michał Fidecki1
Osteoporoza – Bisfosfoniany – Dentysta. Część II
Osteoporosis – Bisphosphonate – Dentist. Part II
1Zakład Stomatologii Zachowawczej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Elżbieta Jodkowska
2Zakład Anatomii Prawidłowej i Klinicznej Centrum Biostruktury Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Bogdan Ciszek
Summary
Osteoporosis – the “epidemic of the XXI century” – is a serious social and medical problem. Contemporary standard of preventing and treating this disease is an oral/intravenous drug therapy with bisphosphonates. Jaw bone osteonecrosis is a rare, but very serious complication of the bisphosphonates therapy. We present the literature review on the dental management and cooperation between dentists and doctors in order to provide best medical scrutiny of patients with osteoporosis treated with these agents. The study also incorporates the problematic issue of implantation procedures and relationship between periodontal disease and osteoporosis.
Wstęp
W poprzedniej części artykułu przedstawiono etiologię, epidemiologię, diagnostykę i leczenie osteoporozy. Poruszono również temat czynników ryzyka oraz współczesne strategie zapobiegania chorobie. W tej części zwrócono uwagę na szczególną rolę lekarza dentysty w zespołowym leczeniu i diagnozowaniu chorych dotkniętych bądź zagrożonych rozwojem osteoporozy. Bazując na piśmiennictwie, opisano związek osteoporozy z chorobami przyzębia i problem zabiegu wszczepiania implantów u tych pacjentów.
Dentysta – rola
Osteoporoza jest jednostką chorobową, która wzbudza zainteresowanie lekarzy wielu specjalności, ale najczęściej pamięta się o znaczącej roli lekarza rodzinnego, ortopedy, endokrynologa, ginekologa czy reumatologa, a mniej uwagi poświęca się włączeniu do procesu oceny ryzyka wystąpienia osteoporozy i złamań osteoporotycznych lekarzy innych specjalności, tj. kardiologa, rehabilitanta, okulisty czy lekarza dentysty. Publikacje na temat tej choroby bardzo często w ogóle nie uwzględniają roli lekarza dentysty w diagnozowaniu tego schorzenia (1, 2).
Informacje na temat zaniku kostnego w obrębie twarzoczaszki po raz pierwszy opublikował Groen i wsp. w roku 1960 (2). Według E. Dervisa istnieją dowody, że osteoporoza dotyka struktur twarzoczaszki i jamy ustnej, odgrywa rolę w utracie struktur przyzębia i zębów. Jednak mechanizm ten nie został do końca wyjaśniony (3). Znane są też badania wskazujące, iż postępujący proces zaniku wyrostka zębodołowego może być manifestacją osteoporozy. Wykazano zależność pomiędzy liczbą zębów a zaawansowaniem procesu chorobowego mierzonego za pomocą badań densytometrycznych w różnych miejscach (2). Dlatego też w osiągnięciu i utrzymaniu optymalnego zdrowia pacjentów ważny jest wzrost znaczenia współpracy między lekarzem prowadzącym a lekarzem dentystą (4). Zwiększa się bowiem liczba pacjentów stomatologicznych, którzy jednocześnie objęci są terapią bisfosfonianami (5). Ostatnie doniesienia sugerują istnienie związku pomiędzy przyjmowaniem leków z grupy bisfosfonianów a pojawiającymi się zmianami w obrębie kości szczęk (6). Pacjenci objęci długoterminową terapią doustną bisfosfonianami oraz przyjmujący te leki dożylnie są w grupie ryzyka wystąpienia opóźnionego gojenia po ekstrakcji, a uszkodzenie tkanek miękkich prowadzi do wewnątrzustnych obnażeń kości (5). Objawiają się one jako trudnogojące, bolesne rany oraz szczelinowatość (6).
Rzadką, ale poważną komplikacją związaną z przyjmowaniem bisfosfonianów jest osteonekroza, która powoduje zniszczenie kości szczęk (7, 8). Diagnozujemy ją u pacjentów, którzy w wywiadzie podają obecnie lub w przeszłości przyjmowanie tych leków, nie byli poddawani radioterapii w obrębie głowy i szyi (9), u których natomiast w badaniu klinicznym stwierdzamy obecność obnażenia kości trwającego dłużej niż 8 tygodni (9, 10). Również według Bianchi i wsp. od 2003 roku wzrasta liczba przypadków z bolesnym obnażeniem kości szczęk u pacjentów przyjmujących dożylnie zolendronian i pamidronian (9). Z doustną terapią bisfosfonianami związane jest mniejsze ryzyko wystąpienia martwicy, należy jednak pamiętać, że powikłania mogą wystąpić nagle w trakcie (11) lub nawet częściej po zabiegu (8) chirurgicznym w jamie ustnej. Opisano między innymi przypadek 79-letniej pacjentki z niegojącą się raną po ekstrakcji zęba wykonaną 5 miesięcy wcześniej. 3 miesiące przed wizytą u stomatologa zaprzestała dożylnej terapii zolendronianem z powodu przerzutów raka sutka (5). Dlatego pacjenci powinni informować lekarza dentystę o leczeniu tymi lekami i zgłaszać się z niepokojącymi ich objawami w trakcie leczenia, takimi jak: ból, obrzęk, stan zapalny dziąseł, trudne gojenie dziąseł, utrata i ruchomość zębów, obnażenie kości (8, 12-14), drętwienie i uczucie ciężkości szczęki i żuchwy (8).
Konieczne jest zwrócenie uwagi na regularne wizyty kontrolne i utrzymywanie wręcz doskonałej higieny jamy ustnej, aby zmniejszyć ryzyko powikłań (7, 8).
Przy dożylnym przyjmowaniu leków należy unikać, jeżeli to możliwe, inwazyjnych zabiegów stomatologicznych z powodu ryzyka rozwinięcia osteonekrozy (8). Lekarze prowadzący powinni przed rozpoczęciem dożylnej terapii bisfosfonianami kierować pacjentów do lekarzy dentystów w celu wykluczenia wszelkich ognisk infekcji, aby wszystkie poważne zabiegi stomatologiczne zostały wykonane przed leczeniem, co uniknie powikłań w postaci ekspozycji kości (5).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Wojtyńska E, Bączkowski B, Łomżyński Ł, Mierzwińska-Nastalska E: Współczesne standardy diagnostyczno-terapeutyczne osteoporozy – rola lekarza stomatologa w diagnozowaniu schorzenia. Protet Stomatol 2008; 58(6): 403-7. 2. Pluskiewicz W, Drzozdzowska B, Hupsh H: Miejsce stomatologa w diagnozowaniu chorych z osteoporozą. Terapia 2006; 3: 52-7. 3. Dervis E: Oral implications of osteoporosis. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2005; 100: 349-56. 4. Wactawski-Wende J, Grossi SG, Trevisan M et al.: The role of osteopenia In oral bone loss and periodontal disease. J Periodontol 2002; 73(3): 298-301. 5. Markiewicz MR, Margarone JE 3rd, Campbell JH, Aguirre A: Bisphosphonate-associated osteonecrosis of the jaws: A review of current knowledge. J Am Dent Assoc 2005; 136: 1669-74. 6. Bedogni A, Blandamura S, Lokmic Z et al.: Bisphosphonate-associated jawbone osteonecrosis: a correlation between imaging techniques and histopathology. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2008; 105: 358-64. 7. American Dental Association. Osteoporosis medications and oral health. J Am Dent Assoc 2009; 140: 812. 8. American Dental Association. Bisphosphonate medications and your oral health. J Am Dent Assoc 2006; 137: 1048. 9. Bianchi SD, Scoletta M, Cassione FB et al.: Computerized tomographic findings in bisphosphonate-associated osteonecrosis of the jaw in patients with cancer. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2007; 104: 249-58. 10. American Association of Oral and Maxillofacial Surgeons position paper on bisphosphonate-related osteonecrosis of the jaws. J Oral Maxillofac Surg 2007; 65(3): 369-76. 11. Migliorati CA, Mattos K, Palazzolo MJ: How Patients’ Lack of Knowledge About Oral Bisphosphonates Can Interfere With Medical and Dental Care. J Am Dent Assoc 2010; 141(5): 562-6. 12. American Dental Association Council on Scientific Affairs. Dental management of patients receiving oral bisphosphonate therapy. J Am Dent Assoc 2006; 137(8): 1144-150. 13. American Dental Association Council on Scientific Affairs. Dental management of patients receiving oral bisphosphonate therapy: expert panel recommendations. J Am Dent Assoc 2006; 137: 1144-50. 14. Migliorati CA, Casiglia J, Epstein J et al.: Managing the care of patients with bisphosphonate-associated osteonecrosis. JADA 2005; 136: 1658-8. 15. Mellado-Valero A, Ferrer-García JC, Calvo-Catalá J, Labaig-Rueda C: Implant treatment in patients with osteoporosis. Med Oral Patol Oral Cir Bucal 2010; 15(1): 52-7. 16. Tsolaki IN, Madianos PN, Vrotsos JA: Outcomes of dental implants in osteoporotic patients. A literature review. J Prosthodont 2009; 18(4): 309-23. 17. Bornstein MM, Cionca N, Mombelli A: Systemic conditions and treatments as risks for implant therapy. Int J Oral Maxillofac Implants 2009; 24: 12-27. 18. Bedogni A, Bettini G, Totola A et al.: Oral bisphosphonate-associated osteonecrosis of the jaw after implant surgery: a case report and literature review. J Oral Maxillofac Surg 2010; 68(7): 1662-6. 19. Montoya-Carralero JM, Parra-Mino P, Ramírez-Fernández P et al.: Dental implants in patients treated with oral bisphosphonates: a bibliographic review. Med Oral Patol Oral Cir Bucal 2010; 15(1): 65-9. 20. Bałczewska E: Analiza stanu przyzębia pacjentek z obniżoną gęstością mineralną kośćca. Czas Stomatol 2005; 58: 798-808. 21. Mohhamad A, Brunsvold M, Bauer R: The strength of association between systemic postmenopausal osteoporosis and periodontal disease. Int J Prosthodont 1996; 9: 479-83. 22. Kamiński A, Dziedzic-Gocławska A, Wanyura H: Osteopenia i osteoporoza – czynniki ryzyka, rozpoznawanie, zapobieganie i leczenie. Czas Stomatol 2001; 51: 31-9. 23. Koduganti RR, Gorthi C, Reddy PV, Sandeep N: Osteoporosis: A risk factor for periodontitis. J Indian Soc Periodontol 2009; 13(2): 90-6. 24. White SC: Oral radiographic predictors of ostoporosis. Dentomaxillofacial Radiol 2002; 31: 84-92. 25. Kyrgidis A, Tzellos TG, Toulis K, Antoniades K: The facial skeleton in patients with osteoporosis: a field for disease signs and treatment complications. J Osteoporosis 2011; Feb 16; 2011: 147689. 26. Deszczyński J, Mitek T, Nagraba Ł, Stolarczyk A: Współczesna farmakoterapia osteoporozy. AJS 2011; 7(1-2): 37-43.
