Omawiając postępy w neurochirurgii nie można pominąć znaczenia aktualnie dostępnej diagnostyki obrazowej. Spektroskopia rezonansu magnetycznego zbliża nas niemal do zdefiniowania biologicznej natury guza. Badanie perfuzji dostarcza dodatkowo informacji o jego unaczynieniu. Czynnościowe badania rezonansu magnetycznego ukazują obszary elokwentne, ważne dla zachowania integracyjnej funkcji mózgu. Traktografia uwidacznia włókna nerwowe istoty białej w obrębie mózgowia, jak również rdzenia kręgowego oraz ich stosunek do zmiany patologicznej. W diagnostyce chorób naczyniowych angio MR pozwala w sposób mało inwazyjny ukazać patologie naczyniowe w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN). Komputerowa tomografia (KT), stosowana powszechnie dla zdefiniowania zmian pourazowych i guzów OUN, jest również niezwykle czułym badaniem dla wykrycia obecności krwotoku podpajęczynówkowego (wykrywalność około 95%). W opcji trójwymiarowej (3 D) badanie angio KT niemal wyparło inwazyjne badania naczyniowe, z dużą dokładnością ukazując istniejące patologie naczyniowe. Klasyczne badania angiograficzne z podaniem kontrastu do naczyń metodą ich cewnikowania używane są obecnie jedynie w przypadkach planowanej embolizacji malformacji naczyniowych, takich jak: tętniaki, naczyniaki czy bogato unaczynione guzy. W badaniach kręgosłupa użyteczność KT jest bezdyskusyjna w zakresie oceny struktur kostnych, podczas kiedy MR kręgosłupa obrazuje lepiej tkanki miękkie i patologie w ich obszarze. Tak więc w diagnostyce chorób kręgosłupa te dwa badania należy traktować komplementarnie. Współcześnie rozpoczyna się era czynnościowych badań obrazowych kręgosłupa, w tym badań dynamicznych MR, oraz łączenie z innymi technikami diagnostycznymi, np. radioizotopowymi. Wszystkie te najnowsze, wyszukane formy diagnostyki obrazowej wywierają niewątpliwy wpływ na działalność stricte operacyjną. Dane uzyskane z przestrzeni wirtualnej pozwalają na zastosowanie takich technik jak neuronawigacja lub fluoronawigacja, służących do precyzyjnego dotarcia do zmiany patologicznej w trakcie operacji neurochirurgicznej mózgu czy kręgosłupa. Techniki te stanowią podstawę do robotyzacji coraz bardziej wkraczającej do neurochirurgii światowej (1, 2). Można tu wspomnieć o kilku stosowanych rozwiązaniach technicznych. Jeden z systemów polega na nadzorowaniu przez neurochirurga czynności robota typu przemysłowego, działającego w oparciu o koordynaty uzyskane z badań obrazowych. Kolejny to system telechirurgiczny, kiedy neurochirurg kontroluje ruchy robota angażując się podczas procedury w czasie rzeczywistym i może ręcznie przez specjalny interfejs modyfikować działalność urządzenia. Istnieje również system mieszany, kiedy ruchy chirurga są modyfikowane lub wspomagane przez robota. Bardzo istotne i uznane za swoisty przełom w działalności operacyjnej w neurochirurgii jest wprowadzenie wspomnianych technik diagnostycznych na sale operacyjne.

Neurochirurgia, podobnie jak inne dziedziny medycyny zmienia się, a zwłaszcza te jej działy, które właśnie dzięki nowym możliwościom diagnostyki obrazowej, jak również nowym technologiom, przeżywają swój renesans. Do takich bez wątpienia należy stereotaksja i ewidentny wzrost zainteresowania neurochirurgią czynnościową (3). Pojawienie się zaawansowanych technologicznie implantów bioelektronicznych (stymulatorów) spowodowało odwrót od procedur zwanych dawniej ablacyjnymi na rzecz neuromodulacji. Zastosowanie stymulatorów pozwala na blokowanie lub stymulację czynności głębokich struktur OUN bez konieczności nieodwracalnego ich uszkodzenia. Bez wątpienia dzisiejsze odkrywne de novo techniki w połączeniu z nowymi technologiami dają wręcz futurystyczne, trudne jeszcze do przewidzenia możliwości. Przykładem może być powrót do psychochirurgii. Początków chirurgicznego leczenia chorób psychicznych należy szukać w latach 30. ubiegłego stulecia, kiedy to Egas Moniz (4) po raz pierwszy zastosował lobotomię czołową i uzyskał za to nagrodę Nobla. Metoda stosowana przez wiele lat, była poważnie krytykowana z uwagi na powikłania. W latach 50., po wprowadzeniu leków przeciwdepresyjnych, psychochirurgia została zarzucona. Wspomniane możliwości głębokiej stymulacji mózgu (Deep Brain Stimulation – DBS), stosowane w neurochirurgii czynnościowej i leczeniu bólu przewlekłego, obecnie wdrażane są do psychochirurgii. DBS jest stosowana w leczeniu ciężkiej postaci lekoopornej depresji (5). Ostatnio ukazują się też prace wskazujące na skuteczność leczenia zaburzeń łaknienia czy otyłości przy stymulacji jąder podwzgórza przy stosowaniu tej techniki (6). Kolejna nowa technologia stosowana przy użyciu technik stereotaktycznych to wszczepianie multipotencjalnych komórek pnia do mózgu.