Oddawany do rąk Czytelników numer „Postępów Nauk Medycznych” (PNM) poświęcony jest problemom związanym z zaburzeniami rozwoju psychicznego u dzieci i opartym na dowodach metodom terapii tych zaburzeń. W prezentowanym zeszycie, zebraliśmy artykuły napisane przed przedstawicieli odrębnych dziedzin, tj. medycyny i psychologii, aby przekazać interdyscyplinarną wiedzę lekarzom rodzinnym i tym, którzy praktykują w ramach podstawowej opieki zdrowotnej. Łączenie wiedzy medycznej i psychologicznej było naszym zamierzeniem, jako że w przypadku tak skomplikowanych zaburzeń, jakimi są nieprawidłowości rozwoju psychicznego, zalecane oddziaływania powinny być kompleksowe i całościowe, a więc oferowane przez różnych specjalistów. Przepływ wiedzy pomiędzy tymi profesjonalistami będzie skutkował szybszymi i bardziej trafnymi rekomendacjami dawanymi rodzicom przez lekarza pediatrę bądź lekarza rodzinnego. Obecny numer PNM jest podzielony na trzy części: prace przeglądowe, prace oryginalne i wytyczne kliniczne.

W artykule wprowadzającym, prof. dr hab. Irena Namysłowska podaje, iż w Polsce ok. 10% dzieci i młodzieży cierpi na szeroko pojęte zaburzenia psychiczne. Biorąc pod uwagę, że w naszym kraju jest około 7,5 miliona osób z tej grupy wiekowej, pomocy wymaga 750 tys. młodych ludzi. Nie należy oczywiście zapominać o ich rodzinach, które też często wymagają wsparcia. Widać zatem, że jest to poważny problem społeczny, na co nakłada się fakt, iż większość osób potrzebujących pomocy pozostaje poza opieką profesjonalną. Jakie są zatem zadania systemu opieki psychiatrycznej nad dziećmi i młodzieżą? Prof. Namysłowska wymienia następujące cele: 1) wspieranie rodzin, nauczycieli, służb społecznych, prawnych, pediatrów, lekarzy rodzinnych i jednostek opieki nad matką i niemowlęciem oraz innych agend społecznych w procesie wychowywania dzieci, 2) rozwijanie systemów wczesnej interwencji, 3) efektywność i bezpieczeństwo leczenia oraz 4) dostępność dla wszystkich dzieci po to, aby zredukować cierpienie, ograniczyć niesprawność i pomagać w ujawnieniu potencjału rozwojowego. Najbardziej potrzebne są środowiskowe formy pomocy, takie jak poradnie, oddziały dzienne, oddziały opieki środowiskowej i interwencji kryzysowej. Powinny być one tworzone, a ich działalność kontynuowana we współpracy różnych resortów. Niestety, istnieją pewne przeszkody w optymalnym funkcjonowaniu systemu opieki zdrowotnej w Polsce. Rozwiązaniem niektórych z tych problemów może być połączenie zakrojonych na szeroką skalę programów profilaktycznych ze skutecznymi, bezpiecznymi i ogólnie dostępnymi formami terapii.

W części prezentującej prace przeglądowe umieszczonych zostało sześć publikacji. Pierwszy artykuł jest napisany przez amerykańskiego psychologa – prof. Josepha Wyatta. Praca jest poświęcona fenomenowi silnie obecnemu w Stanach Zjednoczonych, a związanemu z nadmiernym odwoływaniem się do modelu medycznego przy wyjaśnianiu przyczyn powstania niektórych zaburzeń psychicznych. Wyatt nazywa ten fenomen „medykalizacją”. Powodami, dla których w USA najbardziej popularnym podejściem do problemów psychiatrycznych i psychologicznych jest model biomedyczny są: 1) dążenie psychiatrii do utrzymania silnej pozycji, jako dyscypliny monopolizującej leczenie oraz 2) działanie firm farmaceutycznych w celu zwiększenia zysku finansowego ze sprzedaży leków. Biorąc pod uwagę, że psychiatria i przemysł farmaceutyczny są przedsięwzięciami ogólnoświatowymi, fenomen medykalizacji może szybko rozprzestrzenić się poza Stany Zjednoczone. Dlatego też zdecydowaliśmy się na opublikowanie pracy w PNM, mimo tego, iż zdajemy sobie sprawę z dyskusyjności pewnych tez stawianych przez prof. Wyatta. Naszym celem nie jest wywołanie dyskusji między psychiatrami a psychologami na temat tego, które zaburzenia i w jakim stopniu są uwarunkowane biologicznie, a które nie, ponieważ w wielu przypadkach rozstrzygnięcie tej kwestii nie jest możliwe. Raczej, chcieliśmy zwrócić uwagę czytelników na potencjalne skutki nadmiernej medykalizacji i przedstawić rekomendacje działania w terapii niektórych zaburzeń psychicznych.

O modelu biomedycznym piszą także Malicki, Dudek-Głąbicka i Ostaszewski. Autorzy przybliżają rolę lekarza pierwszego kontaktu oraz pediatry w zapobieganiu i leczeniu problemów psychicznych i zaburzeń rozwojowych u dzieci. Zwracają szczególną uwagę na znaczenie komunikacji między lekarzami i rodzicami pacjenta, ponieważ sposób podejścia do zgłaszanego problemu reprezentowany przez lekarza może mieć znaczny wpływ na dziecko, jego rodziców i opiekunów, przyczyniając się do powodzenia lub niepowodzenia leczenia. Malicki i współpracownicy opisują funkcjonalno-kontekstualne podejście do zdrowia psychicznego jako alternatywę dla modelu biomedycznego. Podejście to umieszcza problemy psychologiczne w kontekście indywidualnej historii życia i aktualnej sytuacji życiowej pacjenta. „Symptomy” widziane są jako rozwinięte na przestrzeni życia zachowania stanowiące – najwyraźniej nieudaną – próbę radzenia sobie z problemami życiowymi. Artykuł przedstawia podstawy funkcjonalnego kontekstualizmu i jego implikacje dla zrozumienia problemów psychicznych. Pracę kończą bardzo – w naszej opinii – ciekawe wskazówki dla lekarzy pierwszego kontaktu dotyczące zastosowania funkcjonalno-kontekstualnego rozumienia zdrowia budowania partnerskiej relacji z rodzicami dzieci o zaburzonym rozwoju.

Kolejne cztery artykuły przeglądowe opisują założenia podejścia behawioralnego i efektywność terapii behawioralnej w konkretnych problemach wieku dziecięcego. Presti, Cau i Moderato piszą o zmianie nawyków żywieniowych u dzieci z perspektywy analizy zachowania. Autorzy podają, że już we wczesnym dzieciństwie mogą pojawić się trudności związane z karmieniem i przyjmowaniem pokarmu, które polegają na niemożności lub odmowie spożywania wystarczającej ilości i jakości jedzenia, aby dziecko otrzymało odpowiednie składniki odżywcze. Trudności związane z jedzeniem można przypisywać wielu powodom, ale większość z nich wynika z interakcji elementów biologicznych i środowiskowych. W artykule omówione są, w ramach podejścia behawioralnego, różnorodne strategie modyfikacji zachowań związanych z karmieniem i przyjmowaniem pokarmu przez dzieci. Autorzy krótko opisują jak analitycy zachowania konceptualizują problemy z jedzeniem, podają kilka przykładów interwencji ukierunkowanych na różne trudności związane z jedzeniem, a także nakreślają główne założenia programu behawioralnego, mającego na celu zwiększenie konsumpcji owoców i warzyw przez dzieci w wieku 2-11 lat, i – w związku z tym – zmniejszenie problemu otyłości dziecięcej. Artykuł stanowi ważne źródło informacji zważywszy, że od 20 do 40% dzieci prezentuje pewne problemy związane z jedzeniem, a odsetek ten nawet sięga 80% w przypadku dzieci o zaburzonym rozwoju.