© Borgis - Postępy Fitoterapii 2/2013, s. 118-122
*Daniel Załuski, Zbigniew Janeczko
Eleuterozydy. Ich budowa, właściwości biologiczne i działanie lecznicze
Eleutherosides. Their structure, biological properties and medical activity
Katedra i Zakład Farmakognozji, Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum w Krakowie
Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. Zbigniew Janeczko
Summary
Eleutherosides are the main, chemical compounds present in species from the Eleutherococcus Maxim. genus, which are native to eastern Asia and north Russia. The first attempts at their isolation and identification were taken in the 60’s of the twentieth century. As a result of this, seven compounds were isolated, called as eleutherosides A, B, C, D, E, F, G. In the 70’s additional compounds were obtained, such as eleutherosides I, K, L, M, B2, B3, B4. However, their final, chemical structure was elucidated in the late 70’s and early 80’s. Taking into account an aglycone type, eleutherosides were divided into four groups of secondary metabolites, such as glycosides of coumarin, lignans, sterols and triterpenic acids. Main attention in pharmacokinetic and pharmacological studies was given to eleutheroside B and E, the compounds that occur in the predominantly. According to FP IX, their total content can not be less than 0.08% (80 mg/100 g of raw material). Eleutherosides have a wide biological activity. They are the only ones among the few compounds that have adaptogenic property, moreover they improve nonspecific body resistance and resistance to stressors internal and external origin. As well as, they improve the learning and mental processes.
Historia i budowa chemiczna eleuterozydów
Eleuterozydy to główne związki czynne obecne w gatunkach z rodzaju Eleutherococcus Maxim. Rośliny te w stanie naturalnym występują na terenach wschodniej Azji i północnej Rosji. W Polsce są kultywowane w ogrodach botanicznych, np. w ogrodzie botanicznym w Rogowie. Do tej grupy związków należą eleuterozydy A, B, B1, B4, C, E, E1, I, K, L i M. Związki te głównie kumulowane są w korzeniach, dodatkowo ich występowanie stwierdzono w liściach i owocach (1-4).
Gatunki z rodzaju Eleutherococcus są wykorzystywane w tradycyjnej medycynie chińskiej od ponad 4000 lat. Dane piśmiennictwa o potwierdzonej naukowo aktywności biologicznej są datowane na lata 40. XX w. Pionierem był Lazarev, którego wyniki prac zapoczątkowały szerokie zainteresowanie naukowców i opinii publicznej właściwościami tych roślin. Głównym obiektem badań był E. senticosus (ryc. 1), gatunek który zaliczono do grupy tzw. roślin adaptogennych, czyli takich, które mają zdolność zwiększania odporności nieswoistej organizmu na czynniki fizyczne, chemiczne i biologiczne. Mimo tego, wciąż nie rozwiązanym problemem pozostało określenie, co odpowiada za takie działanie (5).
Ryc. 1. Eleuterococcus senticosus.
Historia izolacji i identyfikacji eleuterozydów rozpoczyna się w latach 60. XX w. Związki te po raz pierwszy zostały otrzymane z korzeni E. senticosus i częściowo zidentyfikowane w 1965 roku przez Ovodova i wsp. (6). Wyizolowano siedem związków i zakwalifikowano je do nowej grupy glikozydów określonych wspólną nazwą eleuterozydy. Każdemu związkowi przypisano symbol klasyfikacyjny w postaci litery i ewentualnie cyfry, świadczącej o podgrupie. Wyizolowane związki nazwano eleuterozydami: A, B, C, D, E, F i G. Stwierdzono, że udział poszczególnych związków we frakcji glikozydowej jest następujący 8:30:10:12:4:2:1. Metody analityczne stosowane w latach 60. nie pozwoliły na określenie pełnej struktury chemicznej tych związków. Opierano się głównie na technice chromatografii cienkowarstwowej, widmach IR i UV oraz określeniu punktu topnienia (MP), zarówno izolatów, jak i produktów ich kwaśnej i zasadowej hydrolizy.
Spośród siedmiu związków, eleuterozydy B i E zostały wyizolowane w czystej, krystalicznej formie, co pozwoliło na wstępne określenie ich budowy oraz własności chemicznych i fizykochemicznych. Związki te bardzo łatwo krystalizują w czystej postaci z ekstraktu metanolowego.
Pierwsze doniesienia na temat budowy chemicznej eleuterozydu B sugerowały, że jest mono- lub diglikozydem, natomiast eleuterozyd E tri- lub tetraglikozydem. Część cukrową eleuterozydu B i E stanowiła D-glukoza. Na podstawie analizy widm IR oraz określeniu stopnia rozpuszczalności stwierdzono, że eleuterozyd B jest najprawdopodobniej diglikozydem. Eleuterozyd B dobrze rozpuszcza się w metanolu, nieco słabiej w chloroformie i octanie etylu, natomiast eleuterozyd E rozpuszcza się tylko w wodnym roztworze metanolu. Niestety nie udało się określić budowy części aglikonowej. Kolejnym nierozwiązanym problemem pozostało określenie tożsamości akantozydu D z eleuterozydem E. Dopiero w latach 80. stwierdzono, że jest to ten sam związek (5, 6).
W 1971 roku Frolova i wsp. (7) wyizolowali z liści E. senticosus kolejne glikozydy. Analizy chromatograficzne pozwoliły na wykluczenie strukturalnego podobieństwa do związków występujących w korzeniach. Nowe składniki nazwano eleuterozydami H, L i M, klasyfikując je zgodnie ze wzrostem ich polarności. Metylacja eleuterozydu H doprowadziła do izolacji dwóch eleuterozydów – I i K, co sugeruje, że eleuterozyd H jest mieszaniną tych związków. Ich aglikonem jest kwas oleanolowy. Eleuterozydy I i K są diglikozydami L-ramnozy i L-arabinozy. Natomiast eleuterozydy L i M są triglikozydami D-glukozy, L-ramnozy i L-arabinozy w stosunku molowym 2:2:1.
W tym samym roku inny zespół badawczy wyizolował cztery związki, które zakwalifikowano do grupy B. W obrębie tej grupy zidentyfikowano eleuterozyd B, eleuterozyd B2, B3 i B4 (7-9).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Frolova GM, Ovodov YS. Triterpene glycosides of Eleutherococcus senticosus leaves. II. Structure of eleutherosides I, K, L and M. Khim Prir Soed 1971; 5:618-22. 2. Dayna LX, Ikhlas LA. A new lignan glycoside from Eleutherococcus senticosus. Planta Med 2001; 67:776-8. 3. Kustrak D. Siberian ginseng or the root from taiga-Eleutherococcus senticosus. Farm Glasn 1993; 49:1-7. 4. Załuski D, Smolarz HD, Szpilewska M. Eleutherosides in aerial parts of Eleutherococcus species cultivated in Poland. JAOAC 2011; 94(5):1-5. 5. Davydov M, Krikorian AD. Eleutherococcus senticosus (Rupr. i Maxim.) Maxim. (Araliaceae) as an adaptogen: a closer look. J Ethnopharmacol 2000; 72:345-93. 6. Ovodov YS, Ovodova RG, Solov’eva TF i wsp. The glycosides of Eleutherococcus senticosus Maxim. Isolation and some properties of eleutehrosides B and E. Khim Prir Soed 1965; 1(1):3-7. 7. Frolova GM, Ovodov YS, Suprunov NI. Triterpene glycosides of the leaves of Eleutherococcus senticosus. I. Isolation and general characteristics. Khim Prir Soed 1971; 5:614-8. 8. Ovodov YS, Frolova GM, Nefedova MY i wsp. The glycosides of Eleutherococcus senticosus. II. The structure of eleutherosides A, B1, C and D. Khim Prir Soed 1967; 3(1):63-4. 9. Ovodov YS, Frolova GM, Dzizenko AK i wsp. Structure and properties of eleutheroside B, the glycoside of Eleutherococcus senticosus Maxim. Khim Prir Soed 1969; 6:1370-2. 10. Nishibe S, Kinoshita H, Takeda H. Phenolic compounds from stem and bark of Acanthopanax senticosus and their pharmacological stressed rats. Chem Pharm Bull 1990; 38:1763-5. 11. Hikino H, Takahashi M, Otake K i wsp. Isolation and hypoglycemic activity of eleutherans A, B, C, D, E, F and G: glycans of Eleutherococcus senticosus roots. J Nat Prod 1986; 49(2):293-7. 12. Wagner H, Heur YH, Obermeier A i wsp. Die DC – and HPLC – Analyse der Eleutherococcus Droge. Planta Med 1982; 44:193-8. 13. Song MS, Lee YW, Kim JD i wsp. Extraction of acanthoside D in Acanthopanax senticosus by supercritical fluid. Hwahak Konghak 2003; 41(2):207-12. 14. German AV, Bezdetko GN, Mitrokhin YI i wsp. Investigation of the pharmacokinetics and mechanism of action of Eleutherococcus glycosides. Distribution of eleutherosides B in organs and in subcellular fractions. Khim Farm Zhurn 1982; 16(1):26-30. 15. Shamovskii IL, Ovchinnikov AA, Barenboim GM. Investigation of the pharmaceutics and mechanism of action of Eleutherococcus glycosides. Calculation of the conformations of therapeutic glycosides (with eleutherosides as examples). Khim Farm Zhurn 1982; 16:31-8. 16. Feng S, Hu F, Zhao J i wsp. Determination of eleutheroside E and eleutheroside B in rat plasma and tissue by high-performance liquid chromatography using solid-phase extraction and photodiode array detection. Eur J Pharm Biopharm 2006; 62:315-20. 17. Załuski D, Smolarz HD. Eleutherococcus senticosus – przykład rośliny adaptogennej. Post Fitoter 2008; 4:240-6. 18. Henderson GL, Harkey MR, Gershwin ME i wsp. Effects of ginseng components on c – DNA – expressed cytochrome P450 enzyme catalytic activity. Life Sci 1999; 15:209-14. 19. Fang L, Dong Y, Deng L i wsp. Neuroprotective effect of eleutheroside B on 1-methyl-4-phenylpyridinium ion-induced apoptosis in PC12 cells. Neur Regen Res 2011; 18:1375-9. 20. Lee S, Son D, Ryu J i wsp. Antioxidant activities of Acanthopanax senticosus stems and their lignan components. Arch Pharm Res 2004; 27:106-10. 21. Huang LZ, Wei L, Zhao HF i wsp. The effect of eleutheroside E on behavioral alterations in murine sleep deprivationstress model. Eur J Pharmacol 2011; 658:150-5.
