© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 5/2013, s. 361-367
*Ewa Emich-Widera1, Monika Kałużna-Czyż2, Paulina Bryśkiewicz1, Aleksandra Bęczkowska1, Milena Franckiewicz1, Lidia Przeklasa1, Karina Kowalczyk1
Czy w ciągu ostatnich 10 lat zmieniły się częstość i rodzaj bólów głowy dzieci i młodzieży kierowanych do oddziału neurologii?
Has there been any changes to the frequency and type of headaches in children and adolescents referred to the neurology ward over the last 10 years?
1Klinika Pediatrii i Neurologii Wieku Rozwojowego, Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice
Kierownik Kliniki: dr hab. med. Ewa Emich-Widera
2Klinika Pediatrii, Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka, Katowice
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Halina Woś
Streszczenie
Wstęp. Od bardzo dawna bóle głowy (bg) są znanym i nierzadko opisywanym problemem. Celem pracy jest ustalenie, czy liczba pacjentów hospitalizowanych z powodu bólów głowy, jak również udział procentowy pacjentów z różnymi typami bólów głowy zmieniły się w ciągu ostatnich dziesięciu lat. Ponadto podjęto próbę ustalenia, czy istnieje związek między bg, ilorazem inteligencji oraz trudnościami szkolnymi.
Pacjenci i metoda. Analizowano bg wśród pacjentów hospitalizowanych w Klinice w latach 2010-2012 (okres badany) i 2000-2002 (okres odniesienia). Bg rozpoznano u 259 pacjentów (111 dzieci w okresie odniesienia i 148 w okresie badanym).
Wyniki. W ostatnich latach istotnie wzrosła liczba hospitalizowanych pacjentów z bg. Stwierdzono znamienną współzależność między typem bg i czasookresem hospitalizacji (p = 0,010), między wiekiem i płcią (p = 0,003) Początkowo najwięcej było wtórnych, a 10 lat później napięciowych bg. W okresie odniesienia zwraca uwagę znaczny procentowy udział dzieci z niższym niż przeciętnym IQ, zwłaszcza w napięciowych bg. W okresie badanym udział tych chorych zmniejsza się we wszystkich typach bg. W ostatnich latach stwierdzono korelację między typem bg i występowaniem trudności szkolnych. Stwierdzono także, że w okresie badanym u uczniów z bg i wysokim IQ rzadziej występują trudności szkolne (korelacja ujemna, p = 0,006).
Wnioski. Zwiększająca się liczba pacjentów z bólami głowy kierowanych do oddziału neurologii może stanowić asumpt do podjęcia nowych badań epidemiologicznych. Wydaje się, że poprawa diagnostyki ambulatoryjnej bólów głowy poprzez ustawiczne szkolenie podyplomowe jeszcze zmniejszyłaby odsetek hospitalizacji pacjentów z wtórnymi bólami głowy. Potrzebna jest coraz lepsza indywidualna opieka i dostosowanie wymogów edukacyjnych do możliwości ucznia, co może przyczynić się do zmniejszenia liczby pacjentów z bólami głowy i niższym niż przeciętnie ilorazem inteligencji.
Summary
Introduction. Headaches have been a known and frequently described problem for a long time. The aim of the study is to establish whether the number of patients hospitalised due to headaches as well as the percentage share of patients with various types of headaches have changed over the last ten years. An attempt to assess whether there is a relation between headaches, IQ and difficulties with learning has also been made.
Patients and method. Headaches among patients hospitalised in the clinic in the years of 2010-2012 (analysed period) and 2000-2002 (reference period). Headaches were diagnosed in 259 patients (111 children in the reference period and 148 children in the analysed period).
Results. In recent years the number of patients hospitalised for headaches has increased significantly. There is an important connection between the type of headache and the duration of hospitalisation as well as between the age and sex (p = 0.003). At the beginning secondary headaches constituted the highest number of cases and 10 years later it was tension-type headaches. In the reference period a significant percentage share of children with lower than average IQ is noticeable, in particular in tension-type headaches. In the analysed period the percentage of these patients decreased in all types of headaches. In recent years a correlation between the type of headache and learning difficulties has been observed. It has also been concluded that in the analysed period in pupils with headaches and high IQ learning difficulties occur less frequently (negative correlation, p = 0.006).
Conclusions. The increasing number of patients with headaches referred to the department of neurology may be a factor for undertaking new epidemiological research. It seems that the improvement in the out-patients’ diagnostics of headaches through ongoing post-diploma training would decrease the number of patients hospitalised for secondary headaches. There is a call for better individual care and the adaptation of education requirements to the pupils’ capabilities which may contribute to a decrease in the number of patients with headaches and lower than average intelligence.
Wstęp
Ból głowy (bg) jest jedną z najczęściej obserwowanych dolegliwości występujących we wszystkich grupach wiekowych, nierzadko jest przyczyną konsultacji lekarskich i hospitalizacji (1). Bg w sposób istotny wpływa na jakość życia człowieka, powodując znaczące ograniczenia w jego funkcjonowaniu, zarówno w sferze poznawczej, jak i emocjonalnej oraz społecznej (10). Może mieć różne podłoże i charakter, co znalazło odzwierciedlenie w klasyfikacji utworzonej w 1988 i zmodyfikowanej w 2004 roku przez Międzynarodowe Towarzystwo Bólów Głowy (International Headache Society; IHS) (3). Lekarze pierwszego kontaktu, jak również opieki specjalistycznej kierują do szpitala chorych zarówno z samoistnymi bg, czyli takimi, w których bg jako taki jest główną dolegliwością i istotą choroby, jak i pacjentów z bólami objawowymi. Dzieci i młodzież może dotknąć każdy z rodzajów zarówno pierwotnych, jak i wtórnych bg. Do pierwszej grupy w wieku rozwojowym zalicza się przede wszystkim migrenę i ból typu napięciowego. Klasterowy i inne trójdzielno-autonomiczne bg są bardzo rzadkie w tym przedziale wiekowym. Drugą grupę stanowią chorzy z bólami objawowymi (np. po przebytym urazie głowy, zatokowymi, budzącymi podejrzenie co do wzmożonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego, psychogennymi, zależnymi od dysfunkcji stawów skroniowo-żuchwowych).
Obserwacje poczynione w ciągu ostatnich lat zarówno w oddziale neurologii, tj. lecznictwie zamkniętym, jak i lecznictwie ambulatoryjnym wydawały się przemawiać za większym niż dekadę temu rozpowszechnieniem bg w populacji wieku rozwojowego (począwszy od wieku przedszkolnego do osiągnięcia dojrzałości). Równocześnie obserwowano, że pacjenci są kierowani w bardziej wyselekcjonowany sposób, co skutkuje zmniejszeniem liczby hospitalizowanych chorych z wtórnymi bg. Dlatego autorzy poprzez dokładną analizę zgromadzonej w ciągu ostatnich lat dokumentacji medycznej postanowili potwierdzić roboczą hipotezę zakładającą zwiększenie się liczby dzieci i młodzieży z bg kierowanych do oddziału neurologii, jak również zmianę struktury rozpoznań.
Cel pracy
Celem pracy jest ustalenie, czy liczba pacjentów hospitalizowanych z powodu bólów głowy, jak również proporcje udziału pacjentów z różnymi typami bg do ogółu hospitalizowanych w oddziale neurologii pacjentów zmieniły się w ciągu ostatnich 10 lat. Ponadto ustalenie, czy istnieje korelacja między bólem głowy, ilorazem inteligencji oraz trudnościami szkolnymi.
Pacjenci i metoda
Pacjenci. Przeprowadzono badania retrospektywne, analizując bg wśród pacjentów hospitalizowanych w Klinice w latach od 2010 do 2012 r. (okresie badanym) i porównując otrzymane rezultaty z wynikami dotyczącymi tego samego problemu w latach od 2000 do 2002 r. (okres odniesienia). Łącznie bg rozpoznano u 259 pacjentów (wśród nich było 156 dziewczynek i 103 chłopców). Rozpoznanie bg postawiono u 111 dzieci w okresie odniesienia i u 148 w ciągu ostatnich 3 lat (2010-2012). Dodatkowo wydzielono podgrupy chorych ze względu na wiek. Wydzielono przedziały wiekowe: do 7 roku życia, 8-12 lat i 13-18 lat. Szczegółowe dane zestawiono w tabelach 1 i 2.
Tabela 1. Udział procentowy pacjentów z bg wśród ogółu hospitalizowanych w oddziale neurologii w dwóch porównywanych okresach.
| Lata hospitalizacji | Liczba wszystkich hospitalizowanych | Dzieci z bólami głowy | Test równości frakcji |
| 2000-2002 | 3737 (100%) | 111 (2,97%) | p = 0,02 |
| 2010-2012 | 3743 (100%) | 148 (3,95%) |
Tabela 2. Średnie ± odchylenia standardowe wieku w porównywanych latach hospitalizacji i grupach wiekowych pacjentów z bg.
| Lata hospitalizacji | Grupa wiekowa |
| do 7 lat | 8-12 lat | 13-18 lat |
| 2000-2002 | 6,4 ± 0,7 | 10,4 ± 1,4 | 15,4 ± 1,3 |
| 2010-2012 | 5,8 ± 1,0 | 10,1 ± 1,2 | 15,5 ± 1,5 |
Metoda. Aby właściwie rozpoznać u pacjentów typy bg uwzględniano szczegółowy wywiad od pacjenta i opiekunów, w tym przede wszystkim parametry wzorca bólu, takie jak częstość incydentów bólowych, ich nasilenie, lokalizacja, okres czasu, od którego występują opisywane objawy, długość trwania incydentu bólowego, jak również objawy towarzyszące, prowokujące i nasilające ból. Ponadto uwzględniono badanie pediatryczne, neurologiczne, okulistyczne, laryngologiczne i neuroobrazujące (MR/TK). Wykonywano także konsultację psychologiczną, a u części chorych dodatkowo psychiatryczną. Ponadto analizowanymi parametrami były trudności szkolne i iloraz inteligencji. Dane demograficzne i kliniczne poddano analizie statystycznej za pomocą testów skojarzonych ze zmiennymi jakościowymi. Były to: test równości dwóch proporcji, analiza log-liniowa, test CHI2 z poprawką Yatesa, analiza regresji logistycznej oraz test korelacji rangowej Kendalla. W analizie log-liniowej, będącej jedną z podstawowych metod opracowania danych ujętych w postaci tabel krzyżowych, określono istotne statystycznie efekty interakcji. Na podstawie wyznaczonych współczynników regresji logistycznej, których istotność badano testem Walda, wyznaczono ilorazy szans (OR) i ich 95% przedziały ufności (95%CI) względem przyjętych stanów odniesienia. W analizie wykorzystano oprogramowanie STATISTICA 9.1.
Wyniki
Wykazano istotną różnicę między dwoma okresami obserwacji. Liczba dzieci z bólami głowy hospitalizowanych w oddziale neurologii w latach 2000-2002 do łącznej liczby przyjęć pacjentów do tego oddziału to 111/3737 (2,97%). Analogiczne dane dla badanego okresu były następujące: 148/3743 (3,95%). Proporcje te różnią się na poziomie istotności p = 0,02 (tab. 1).
W latach 2010-2012 stwierdzono wzrost liczby dzieci z bg w podgrupie najmłodszej i najstarszej (14 vs 8 i odpowiednio 82 vs 60) (tab. 2). Jedynie w podgrupie środkowej (8-12 lat) większą liczbę pacjentów odnotowano we wcześniejszym z porównywanych okresów. W okresie odniesienia najmłodszym spośród hospitalizowanych dzieci był 5-letni chłopczyk, w okresie badanym 4-letnia dziewczynka; średnia wieku w najmłodszej podgrupie wiekowej uległa pewnemu obniżeniu w ostatnich latach (z 6,4 do 5,8 lat).
W dalszej analizie statystycznej pominięto dzieci z rozpoznaniem codziennych przewlekłych bg ze względu na bardzo małą liczbę chorych z tym rozpoznaniem; ich bezwzględną liczbę umieszczono jednak dla celów informacyjnych w tabelach, nie posiłkując się nią w przeprowadzonych obliczeniach.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Katarzyńska A, Domitrz I: Codzienny przewlekły ból głowy – historia, epidemiologia, klinika i przyszłość. Neurologia i Neurochirurgia Polska 2009; 43(2): 155-161.
2. Zgorzalewicz M: Patomechanizm migrenowych bólów głowy. Neurol Dziec 2005; 14(28): 7-14.
3. Headache classification subcommittee of the international headache society. The international classification of headache disorders: 2nd edition. Cephalalgia 2004; 24 (suppl. 1): 9-160.
4. Just U, Oelkers R, Bender S et al.: Emotional i behavioural problems in children and adolescents with primary headache. Cephalalgia 2003; 23(3): 206-213.
5. Fendrich K, Vennemann M, Pfaffenrath V et al.: Headache prevalence among adolescents-the German DMKG headache study. Cephalalgia 2007; 27(4): 347-354.
6. Gordon KE, Dooley JM, Wood EP: Self-reported headache frequency and features associated with frequent headache in Canadian young adolescents. Headache 2004; 44(6): 555-561.
7. Lewis DW: Headaches in children and adolescents. Am Fam Physician 2002; 65(4): 625-633.
8. Petersen S, Brulin C, Bergström E: Reccurent pain symptoms in young schoolchildren are often multiple. Pain 2006; 121: 145-150.
9. Zelwiańska B, Gucwa-Piotrowska G, Lis-Hille A, Kroczka S: Types of diagnosis in the outpatient practice during the years 2006-2007. Przegl Lek 2008; 65(11): 769-772.
10. Özge A, Termine C, Antonaci F et al.: Overview of diagnosis and management of paediatric headache. Part I: diagnosis. J Headache Pain 2011; 12(1): 13-23.
11. Koszyk K, Hampel-Osipowicz E, Kochanowska I et al.: Przyczyny bólów głowy i przydatność badań diagnostycznych w ich różnicowaniu u dzieci hospitalizowanych w Oddziale Pediatrii II i Neurologii Wieku Rozwojowego w Szczecinie. Pediatr Pol 2011; 86(6): 600-606.
12. The International Association for the Study of Pain: Bóle głowy w okresie dzieciństwa i adolescencji 2012; www.iasp-pain.org.
13. Lewis DW, Qureshi F: Acute headache in children and adolescents presenting to the emergency department. Headache 2000; 40(3): 200-203.
14. Conicella E, Raucci U, Vanacore N et al.: The child with headache in a Pediatric Emergency Department. Headache 2008; 48(7): 1005-1011.
15. Prajsner B, Gergont A, Kaciński M: Psychological characteristics of children and adolescents with primary headache. Przegl Lek 2004; 61(11): 1228-1234.
16. Kantor D: The impact of migraine on school performance. Neurology 2012; 79(18): 168-169.
17. Fichtel A, Larsson B: Does relaxation treatment have differential effects on migraine and tension-type headache in adolescents? Headache 2001; 41(3): 290-296.
18. Arruda MA, Bigal ME: Migraine and migraine subtypes in preadolescent children: association with school performance. Neurology 2012; 79(18): 1881-1888.
