© Borgis - Nowa Medycyna 2/2013, s. 66-71
Magdalena M. Lesiewicz1, *Michał Lupa1, Andrzej Pozowski1, Rafał Wiak2
Przygotowanie pacjenta z endoprotezą stawu biodrowego do aktywności sportowej
Preparation of the patient with hip endoprosthesis to sport activity
1Katedra Fizjoterapii, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław
Kierownik Katedry: dr hab. Małgorzata Paprocka-Borowicz
2Wydział Wychowania Fizycznego, Akademia Wychowania Fizycznego, Wrocław
Dziekan Wydziału: prof. dr hab. Krystyna Zatoń
Summary
Based on the analysis of the literature and the experience of A. Pozowski, presents the problems of sport activity in patients after hip replacement surgery. It presents the opportunities and constraints posed by the surgery and a proper conduct before joint replacement as well as after it. Authors of this publication pay attention to the influence of physical activity on the quality of human physical and mental functioning. Moreover, the article illustrates the process of patients’ preparation to physical activity considering individual features and possibilities. The crucial role in further procedure is to choose a proper technique of surgery and type of hip replacement. All the necessary requirements and conditions that patient has to meet before sports activity have been listed. Another topic that has been described is properly balanced diet and well-chosen footwear. The information contained in the article is a source of knowledge for people who want to prepare themselves for physical activity after hip replacement to help them safely proceed it. On the basis of publications and books of several different authors, sports classifications show that there is no clear and universal division of disciplines recommended or forbidden for people with hip replacement. Patients after total hip replacement are not excluded from sports activities. When appropriate, the individual proceedings can bring patients a lot of pleasure and benefits.
Wstęp
Aktywność fizyczna jest w dużym stopniu odpowiedzialna za nasze zdrowie. Podczas wysiłku fizycznego zaburzana jest homeostaza. Zaburzenie to jest korzystne dla organizmu w długofalowym działaniu. Organizm przyzwyczaja się do bodźców i dzięki temu przystosowuje się do pracy w rożnych warunkach. Zwiększenie naszej aktywności spowoduje szereg małych i dużych zmian, zależnych od indywidualnych predyspozycji każdego z nas. Jest ona czynnikiem wpływającym pozytywnie zarówno na fizjologiczne funkcjonowanie człowieka, jak i kondycję psychiczną jednostki (1). Wzmagając wydzielanie beta-endorfin, obniża poziom stresu i odczuwanie bólu. Wysiłek przyczynia się do zwiększenia maksymalnego poboru tlenu oraz maksymalnej pojemności minutowej serca, co skutkuje poprawą wydolności fizycznej i możliwości wykonywania wysiłków submaksymalnych (2).
Ograniczenie aktywności fizycznej wpływa niekorzystnie na funkcjonowanie organizmu i przyczynia się do rozwoju chorób wielu układów. Wysiłek pełni istotną rolę szczególnie w prewencji chorób układu krążenia (choroby wieńcowej i miażdżycy), które uważane są za choroby cywilizacyjne. W Polsce stanowią one około 50% przyczyn zgonów. Aktywność poprawia ukrwienie mięśnia sercowego, powoduje wzrost przepływu wieńcowego oraz zmniejsza stężenie cholesterolu LDL (ang. Low Density Lipoprotein), co przyczynia się do obniżenia ciśnienia tętniczego krwi (2, 3).
W dzisiejszych czasach coraz młodsze osoby poddają się zabiegowi alloplastyki stawu biodrowego, oczekując znacznie więcej, niż tylko pozbycia się bólu. Pragną przywrócenia maksymalnej funkcji stawu i możliwości powrotu do wcześniejszej aktywności, nawet sportowej (4). Celem alloplastyki stawu biodrowego u ludzi aktywnych sportowo jest, oprócz zmniejszenia bolesności, utrzymanie w nim ruchomości, która w jak najmniejszym stopniu ograniczać będzie możliwości na polu zajęć sportowych (5). Istnieje kilka wytycznych co do możliwości uprawiania sportu, najważniejsze jest jednak racjonalne podejście pacjenta do tego tematu i uwzględnienie wszystkich jego możliwości oraz ograniczeń (4).
Opublikowanych zostało wiele, czasem sprzecznych, zaleceń co do możliwości uprawiania sportu. Opracowali je lekarze z Mayo Clinic w 1995 r. i Hip Society w 2001 roku. Powstało również wiele artykułów na ten temat, w których również pojawia się wiele rozbieżności. Biorąc pod uwagę rozwój w dziedzinie technologii materiałów stosowanych w protezach wpływających na ich trwałość oraz wychodząc naprzeciw rosnącym potrzebom pacjentów, zagadnienia te wymagają ponownego rozpatrzenia i uaktualnienia (4). W dzisiejszych czasach stereotyp pacjenta z endoprotezą stawu biodrowego, wyłączonego z tego powodu z aktywności fizycznej, wydaje się nieaktualny i bezpodstawny.
Jednak pomimo zdecydowanych korzyści, jakie niesie ze sobą uprawianie sportu, pacjenci wciąż nie są przekonani, czy aktywność nie wpłynie negatywnie na ich stan. Jest to w głównej mierze spowodowane brakiem badań i jednoznacznych opinii lekarzy na ten temat, co skutkować może zaniechaniem aktywności. Ważne jest więc uświadomienie pacjentom, że ich stan najczęściej nie wyklucza ich z działań na polu kultury fizycznej (4). Od samego początku wymaga to jednak systematycznej pracy i zaangażowania oraz współpracy kadry medycznej, w tym lekarza, fizjoterapeuty i dietetyka.
Postępowanie przedoperacyjne
Osobom zakwalifikowanym do operacji ból i ograniczenie ruchomości w stawie w dużym stopniu zakłóca możliwości brania udziału również w aktywności sportowej. Mimo ograniczonych możliwości fizycznych ważne jest wykorzystywanie ich w jak największym stopniu, w celu utrzymania jak najlepszej kondycji całego organizmu. Dobra kondycja fizyczna i ogólny dobry stan zdrowia zmniejszają po zabiegu ryzyko powikłań takich jak obrzęki limfatyczne oraz zakrzepica żylna, której następstwem może być żylna choroba zakrzepowo-zatorowa. Zwiększa również tolerancję na obniżenie poziomu hemoglobiny i hematokrytu (6).
Każdy pacjent przed operacją powinien być indywidualnie poddany analizie pod względem rodzaju i stopnia zaawansowania aktywności, którą planuje podjąć bądź kontynuować po alloplastyce. Pozwala to na zastosowanie odpowiednich metod podczas całego postępowania leczniczego. Chirurg powinien rozważyć zastosowanie najbardziej optymalnego rodzaju endoprotezy (ryc. 1-3), która najefektywniej spełniać będzie swą rolę w zadaniach stawianych przez przyszłego użytkownika (7). Do najważniejszych informacji, jakie powinno się wziąć pod uwagę przed zabiegiem, należą rodzaj i wielkość obciążeń, jakie przekazywane będą do protetycznego stawu, częstotliwość powtarzalnych ruchów oraz narażenie na upadki i inne zdarzenia mogące prowadzić do kontuzji (8).
Ryc. 1. Endoproteza nowej generacji z użyciem technologii mikropowłok ceramicznych, oszczędzająca kość, zastępuje wyłącznie zniszczoną chrząstkę. Kapoplastyka (resurfacing) – polecana dla osób aktywnych sportowo.
Ryc. 2. Endoproteza z zastosowaniem dużej głowy zmniejszająca ryzyko zwichnięcia, polecana dla osób aktywnych sportowo.
Ryc. 3. Endoproteza z trzpieniem przynasadowym oszczędzająca kość.
Ważne jest również wybranie właściwej techniki operacji. Różne rodzaje sportów wymuszają specyficzne dla nich ruchy, które mogą spowodować odpowiadające im zwichnięcia endoprotezy. Biorąc pod uwagę ruch, rodzaj endoprotezy i warunki anatomiczne chirurg wybiera między dostępem przednim, tylnym lub bocznym. Dostęp przedni w najmniejszym stopniu uszkadza tkanki miękkie. Boczny może skutkować okresowym lub trwałym osłabieniem mięśni odwodzicieli stawu biodrowego. Ta grupa mięśni ma swój udział w wielu dyscyplinach sportowych, dlatego powinna być szczególnie uwzględniona w procesie rehabilitacji i planowania aktywności sportowej. Dostęp tylny wiąże się z koniecznością uszkodzenia mięśni krótkich rotatorów zewnętrznych. W wypadku osłabienia lub uszkodzenia mięśnia gruszkowatego częściej dochodzić może do tylnego zwichnięcia endoprotezy. W większości przypadków zaleca się dojście przednie lub boczne z zachowaniem ścięgien oraz rekonstrukcją tkanek okołostawowych (4, 5).
Skompletowanie wyżej wspomnianych informacji od pacjenta i chirurga pozwala prawidłowo zaplanować program rehabilitacji przedoperacyjnej. Powinien on być indywidualnie dobrany do każdego pacjenta i uwzględnić jego możliwości, ograniczenia i oczekiwania. Jednym z jego aspektów jest wzmacnianie mięśni otaczających staw biodrowy, co wpływa na zwiększenie jego stabilności, a po zabiegu pozwala szybciej i sprawniej przejść proces usprawniania. Pozwala to na wcześniejsze rozpoczęcie lub powrót do aktywności fizycznej. Jeszcze przed operacją bardzo ważna jest edukacja pacjenta na temat prawidłowej postawy zarówno w pozycjach statycznych, jak i podczas przemieszczania się. Ma to duży wpływ na prawidłowe obciążanie kręgosłupa i stawów kończyn dolnych, a po zabiegu pomaga zwiększyć przeżywalność endoprotezy. Ważne są samozaparcie oraz dobra motywacja operowanego, aby znalazł on czas i mobilizację do wysiłku fizycznego oraz aktywnego udziału w ćwiczeniach. W im lepszym ogólnym stanie fizycznym i psychicznym przystąpi on do zabiegu alloplastyki, tym sprawniejszy i szybszy będzie jego powrót do aktywnego życia (5).
Ważną rolę odgrywa również prawidłowo zbilansowana dieta, która pomaga dostarczyć do naszego organizmu niezbędne składniki mineralne, mikroelementy i witaminy oraz egzogenne nienasycone kwasy tłuszczowe. Wpływa to na prawidłowy stan tkanki kostnej, wzmacniając jej naturalne procesy regeneracyjne i zapobiegając zmniejszeniu jej wytrzymałości i gęstości. W wypadku połączenia endoprotezy z kością metodą bezcementową ułatwione jest wrastanie tkanki kostnej w elementy użytego wszczepu oraz utrzymanie prawidłowej masy ciała (5). Nadwaga jest coraz częstszym współczesnym problemem, a właściwa dieta obok aktywności fizycznej jest sposobem zwalczania oraz zapobiegania wystąpieniu u pacjentów nieprawidłowego wskaźnika BMI (ang. Body Mass Index) (2, 9). Nadwaga powyżej 29,5 kg/m2 jest przeciwwskazaniem do aktywności sportowej pacjentów z endoprotezą (10).
Postępowanie pooperacyjne
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Dudziak D: Wpływ aktywności fizycznej na parametry morfologiczne i psychologiczne wśród seniorek aktywnych i nieaktywnych fizycznie. Postępy Rehabilitacji 2010; 24(3): 45-50. 2. Jaskólski A, Jaskólska A: Podstawy fizjologii wysiłku fizycznego z zarysem fizjologii człowieka. Wydawnictwo AWF, Wrocław 2006. 3. Ambroziak M: Wysiłek fizyczny a układ krążenia. Podstawy fizjologiczne i genetyczne. Wpływ na ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Postępy Nauk Medycznych 2008; 10: 653-659. 4. Yun AG: Sports after Total Hip Replacement. Clinics in Sports Medicine 2006; 25: 259-364. 5. Pozowski A: Alloplastyka stawu biodrowego. Wydawnictwo Medyczne Górnicki, Wrocław 2011. 6. Stryła W, Pogorzała AM, Rogala P, Nowakowski A: Algorytm postępowania usprawniającego z zestawami ćwiczeń dla chorych po leczeniu operacyjnym totalną endoprotezoplastyką stawu biodrowego. Polish Orthopedics and Traumatology 2013; 78: 33-40. 7. Marciniak W, Szulc A: Wiktora Degi Rehabilitacja i Ortopedia. PZWL, Warszawa 2003; 294-296. 8. Golant A, Christoforou DC, Slover JD, Zuckerman JD: Athletic Participation After Hip and Knee Arthroplasty. Bulletin of the NYU Hospital for Joint Diseases 2010; 68(2): 76-83. 9. Larsen VH, Sorensen KH: Weight reduction before hip replacement. Acta Orthop Scand 1980; 51: 841-844. 10. Franke H, Berg A, Halle M et al.: Bewegung und Sport mit Endoprothese. Deutsche Zeitschrift Für Sportmedizin 2006; 57(7/8): 7-8. 11. Deszczyński J, Stolarczyk A: Podstawy rehabilitacji po całkowitej endoprotezoplastyce stawu biodrowego. Polskie Towarzystwo Chirurgii Artroskopowej, Warszawa 2008. 12. Pozowski A: Mam sztuczny staw biodrowy. PZWL, wyd. 2, Warszawa 2002. 13. Nigg BM, Segesser B: Biomechanical and orthopedic concepts in sport shoe construction. Medicine & Science in Sports & Exercise 1992 May; 24(5): 595-602. 14. Ross J, Brown TE: Return to Athletic Activity Following Total Hip Arthroplasty. The Open Sports Medicine Journal 2010; 4: 42-50. 15. McGrory BJ, Stuart MJ, Sim FH: Participation in sports after hip and knee arthroplasty: review of literature and survey of surgeon preferences. Mayo Clin Proc 1995; 70: 342-348. 16. Klein GR, Levine BR, Hozack WF et al.: Return to athletic activity after total hip arthroplasty consensus guidelines based on a survey of the Hip Society and American Association of Hip and Knee Surgeons. J Arthroplasty 2007; 22(2): 171-175.
