Rak szyjki macicy jest drugim pod względem częstości występowania nowotworem złośliwym rozpoznawanym u kobiet. Wczesne postacie raka można leczyć radykalnie zarówno chirurgicznie, jak i radiochemioterapią. Zastosowanie chirurgii i jego rozległość jest uzależnione m.in. od klinicznego stopnia zaawansowania nowotworu, planów prokreacyjnych i wieku pacjentki. Zastosowanie rozszerzonych procedur operacyjnych, pomimo ewidentnych korzyści dla skuteczności leczenia, niesie możliwość wielu trudno leczących się powikłań, np. torbieli i obrzęków limfatycznych, uszkodzeń nerwów i powikłań naczyniowych. Obecnie limfadenektomia biodrowo-zasłonowa pozostaje złotym standardem.

Próby ograniczenia rozległości zabiegów operacyjnych podczas leczenia nowotworów narządów płciowych oraz innych narządów organizmu, a także możliwość skutecznego leczenia alternatywnego doprowadziły do opracowania metody selektywnego wycięcia węzłów chłonnych, w których mogą znajdować się przerzuty nowotworu.

Koncepcja węzła wartowniczego zakłada, iż pierwotne ognisko guza daje przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych w określonej kolejności. Komórki nowotworowe wędrujące w naczyniach chłonnych z zajętego procesem chorobowym narządu osiedlają się najpierw w pierwszym napotkanym na drodze spływu chłonki węźle chłonnym – tak zwanym węźle wartowniczym. Wyodrębnienie ww. węzła, jego wycięcie i poddanie badaniu śródoperacyjnemu pozwala ustalić faktyczny stan węzłów chłonnych. Zaletą tej metody jest ograniczenie zasięgu limfadenektomii w przypadku braku przerzutów do węzła wartowniczego. W celu wykrycia węzła wartowniczego są stosowane dostępne metody:

– metoda izotopowa z użyciem substancji radioaktywnej Technetu (^99mTc),

– metoda z użyciem barwnika – błękitu metylenu,

– metoda skojarzona barwnikowo-izotopowa,

– metoda z zastosowaniem śródoperacyjnej fluorescencji.

W metodzie z zastosowaniem substancji radioaktywnej Technetu (^99mTc) znacznik jest podawany w okolicę guza na dzień przed zabiegiem (1, 2) lub w dniu zabiegu (3), a następnie wykonywana jest limfoscyntygrafia przedoperacyjna z oznaczeniem spływu chłonki. Celem lokalizacji dróg spływu chłonki oraz dla uwidocznienia węzła wartowniczego po ostrzyknięciu ogniska guza nowotworowego preparatem Technetu (^99mTc) standardowo jest wykonywana limfoscyntygrafia – badanie planarne. Badanie to daje orientacyjny obraz miejsca, w którym następuje gromadzenie się radioizotopu. Dla dokładnego anatomicznie określenia miejsca gromadzenia się znacznika rozpoczęto stosowanie badania SPECT-CT. Badanie to może umożliwiać precyzyjne uwidocznienie gromadzenia się znacznika Technetu (^99mTc) w ściśle określonej w badaniu grupie węzłów chłonnych. Następnie dokonuje się oznaczenia gromadzenia znacznika podczas operacji poprzez wykrycie aktywności izotopu za pomocą gamma kamery wprowadzonej w pole operacyjne i wykrycie węzła o najwyższej wartości wychwytu radioizotopu, tj. węźle wartowniczym.

Drugą możliwością zlokalizowania węzła wartowniczego jest podanie barwnika (błękitu metylenu) w okolicę guza i obserwacja wybarwiania się dróg i węzłów chłonnych. Obie metody można łączyć w celu uzyskania większej skuteczności.

Trzecią najnowszą metodą jest śródoperacyjne podanie znacznika fluorescencyjnego w obrzeże guza, który płynąc przez naczynia limfatyczne, gromadzi się w węźle wartowniczym. Miejsce podania znacznika oraz jego przepływ przez naczynia chłonne i w końcu gromadzenie się w węźle wartowniczym jest doskonale widoczne po oświetleniu laserem. Oświetlony w ten sposób znacznik emituje promieniowanie o długości fali zbliżonej do podczerwieni (ang. near infra red – NIR). Kombinacja absorpcji światła widzialnego o długości fali < 600 nm przez hemoglobinę oraz absorpcja promieniowania podczerwonego o długości fali > 900 nm przez inne tkanki powoduje powstanie tzw. okna, w którym absorpcja światła o długości fali pomiędzy 650 a 900 nm przez ludzkie tkanki jest praktycznie do pominięcia. Pozwoliło to na użycie znaczników, które po odpowiednim pobudzeniu emitują światło o długości fali mieszczącej się właśnie w tym przedziale. Powstałe w ten sposób światło jest rejestrowane przez specjalnie skonstruowaną kamerę. Obrazy powstające przez nałożenie w czasie rzeczywistym są wyświetlane na monitorze (4).

Koncepcja węzła wartowniczego w chwili obecnej jest szeroko stosowana w operacyjnym leczeniu raka piersi, czerniaka z uwagi na wysoką czułość i specyficzność. Zwiększenie specyficzności i czułości ww. metody w raku szyjki macicy czy sromu umożliwi szersze zastosowanie tej procedury, zmniejszy konieczność wykonywania limfadenektomii biodrowo-zasłonowej i pachwinowo-udowej oraz wiążących się z nimi możliwymi powikłaniami.