© Borgis - Nowa Pediatria 3/2013, s. 97-105
*Dominik Olejniczak, Kinga Krakowiak
Ocena potrzeby edukacji zdrowotnej kobiet w ciąży w zakresie stylu życia i karmienia piersią
Assessing the need for health education of pregnant women in the lifestyle and breastfeeding
Katedra i Zakład Zdrowia Publicznego, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Katedry: prof. dr hab. Janusz Ślusarczyk
Summary
Introduction. Despite decreasing maternal mortality, diseases and perinatal period are still a problem and account for more than half of the causes of infant deaths. Emerging during the mother’s pregnancy and the first six days of the infant’s life in danger, can be largely reduced by the applied health education.
Aim. The aim is to assess the level of educating pregnant women in the style of life and breastfeeding.
Material and methods. The survey was conducted by using a diagnostic survey questionnaire. The study was conducted in one of the teaching hospitals in Warsaw on a group of 107 pregnant women. The age range of the study group is 26-35 years old.
Results. The study shows that under the influence of interest in their health, increased belief that education is needed in pregnant women, and strengthened the conviction that it should be extended to the partners.
Conclusions. Health education of pregnant women and their partners need to gain knowledge about health, which will affect a better future for themselves and their offspring. The knowledge of health education is not due to the age of pregnant women, but from past experience and their willingness to use health education.
Wstęp
Edukacja zdrowotna ma największy wpływ na kształtowanie zachowań zdrowotnych człowieka. Tworzona jest przez wiedzę i doświadczenia, a wspomaganie zdrowia poprzez proces kształcenia stanowi jej cel. Korzysta się w niej z różnorodnych form przekazywania wiedzy (1).
Kobiety w ciąży, jako grupa ze szczególnymi potrzebami zdrowotnymi, powinny być jednym z głównych odbiorców edukacji zdrowotnej nie tylko ze względu na siebie, ale również dziecko. Odpowiednia opieka dla kobiet w ciąży, której elementem powinna być edukacja zdrowotna, wpływa na zapewnienie możliwie największego potencjału zdrowotnego zarówno jej, jak i noworodkowi. Od zachowań matki w okresie ciąży zależy, jaki będzie stan zdrowia dziecka po urodzeniu, a od jej stopnia wyedukowania i świadomości zdrowotnej również podstawy zachowań zdrowotnych dziecka. Nieprawidłowy styl życia kobiety w ciąży może wpłynąć na słabszy rozwój dziecka w okresie prenatalnym i niemowlęcym, m.in. na powolniejszy wzrost, pogorszenie funkcjonowania niektórych narządów czy rozwój intelektualny (2, 3).
Kobieta w ciąży powinna prowadzić dostosowany do potrzeb jej ciąży styl życia. W tym celu powinny uzyskać w trakcie wizyty kontrolnej informacje o zachowaniach dotyczących zdrowia.
Inną formą edukacji kobiet w ciąży jest szkoła rodzenia (w Polsce idea ta została zapoczątkowana przez dr Jadwigę Beaupré poprzez wprowadzone kursy przygotowujące do porodu, zachęcające ojców do brania w nich czynnego udziału). Działania te rozwinął prof. Włodzimierz Fijałkowski, który stał się inicjatorem ruchu szkoły naturalnego porodu. Określił poród przez zadanie stojące przed przyszłymi rodzicami (4).
W szkołach rodzenia spotkania prowadzone są w różny sposób, przez specjalistów, którzy posiadają duże doświadczenie. Zalicza się do nich m.in. położną czy konsultanta laktacyjnego. Szkoły rodzenia mają na celu m.in. przygotować kobiety do porodu, zmniejszyć stres wywołany ciążą i porodem czy przygotować rodziców do opieki nad noworodkiem.
CEL PRACY
Celem niniejszej pracy jest próba oceny poziomu edukacji zdrowotnej kobiet w ciąży w zakresie stylu życia i karmienia piersią.
Materiał i metody
Grupę badaną stanowiło 107 kobiet w ciąży, w przedziale wiekowym 26-35 lat. 91 (85%) respondentek to mieszkanki miast, 16 (15%) jako miejsce zamieszkania zadeklarowało wieś. 79 (73,8%) badanych kobiet miało wyższe wykształcenie, 25 (23,3%) średnie, a 3 (2,8%) kobiety podstawowe. Dla 55 (51,4%) badanych była to pierwsza ciąża. 39 (36,4%) kobiet rodziło po raz drugi, 9 (8,4%) po raz trzeci, a 4 (3,7%) po raz czwarty.
Metodą badawczą stosowaną w niniejszym badaniu był sondaż diagnostyczny (5).
Autorski kwestionariusz ankiety zawierał 21 pytań zamkniętych dotyczących edukacji zdrowotnej kobiet w ciąży w zakresie stylu życia i karmienia piersią. Dobór grupy miał charakter celowo-losowy. Badaniem ankietowym objęte były kobiety w ciąży, zgłaszające się do lekarza prowadzącego ciążę.
Miejscem przeprowadzenia badania był jeden z warszawskich szpitali klinicznych.
Wyniki
Na pytanie „Czy w związku z zajściem w ciążę zmieniło się u Pani zainteresowanie swoim zdrowiem?” aż 91 (85%) kobiet odpowiedziało twierdząco. Trzy kobiety (2,8%) nie miały zdania na ten temat, a jedynie 13 (12,1%) badanych raczej lub zdecydowanie nie zmieniło swojego zainteresowania zdrowiem. Jest to zdecydowanie pozytywny wynik, ukazujący prawidłowe zachowanie kobiet w związku z koniecznością szczególnego dbania o zdrowie w nowej sytuacji.
Co do przekonania o potrzebie prowadzenia edukacji zdrowotnej podczas ciąży prawie wszystkie badane kobiety (102 – 95,3%) uznały, że edukacja zdrowotna w ciąży jest raczej potrzebna lub zdecydowanie potrzebna. Dwie kobiety (1,8%) nie miały zdania na ten temat, a jedynie 3 (2,8%) uważały, że edukacja zdrowotna w ciąży raczej nie jest potrzebna. Wynik ten idzie w parze ze strukturą odpowiedzi na pytanie poprzednie – zwiększenie zainteresowania własnym zdrowiem idzie w parze z chęcią pobierania nauki.
Aż 91 (85%) kobiet uważa, że edukacja zdrowotna powinna objąć również partnerów. 6 kobiet (5,6%) nie miało zdania na ten temat, a jedynie 10 raczej lub zdecydowanie nie miało przekonania do tego, że edukacja zdrowotna powinna objąć również partnerów. Podkreśla to, iż macierzyństwo dotyczy obojga rodziców, nie wyłącznie matki. Strukturę odpowiedzi przestawia rycina 1.
Ryc. 1. Czy edukacja zdrowotna dotycząca ciąży powinna obejmować również partnerów kobiet ciężarnych?
Źródło: badanie własne
Na pytanie o rolę partnera w zakresie edukacji podczas ciąży (tab. 1) przeciętnie kobiety udzieliły 2,3 odpowiedzi na to pytanie (stąd suma nie równa się 100%). Najczęściej (70,1%; 75 kobiet) kobiety uznały, że rola partnera w edukacji, to wspieranie. Stosunkowo popularne były również odpowiedzi: „Zmienia swoją postawę i złe nawyki zdrowotne” (47,7%; 51 kobiet) oraz „Wpływa na moje zachowania zdrowotne” (45,8%; 49 kobiet). 31 (29%) kobiet uważało, że partner wskazuje im złe nawyki zdrowotne, a 30 (28%), że zbiera informacje dotyczące zdrowia w ciąży. Jedynie 6 (5,6%) kobiet uznało, że partner nie spełnia żadnej roli. Co istotne, pośród odpowiedzi pojawia się również opcja zmiany zachowań partnera, co może działać korzystnie, umacniać związek oraz ułatwiać zmianę tych zachowań przez oboje rodziców.
Tabela 1. Jak kobieta widzi rolę partnera w zakresie edukacji podczas ciąży (N = 107 – wielokrotne odpowiedzi).
| Warianty odpowiedzi | Odpowiedzi | Procent obserwacji |
| N | Procent |
| Nie spełnia żadnej roli | 6 | 2,5 | 5,6 |
| Działa wspierająco | 75 | 31,0 | 70,1 |
| Wpływa na zachowania zdrowotne kobiety | 49 | 20,2 | 45,8 |
| Zmienia swoją postawę i złe nawyki zdrowotne | 51 | 21,1 | 47,7 |
| Zbiera informacje dotyczące zdrowia w ciąży | 30 | 12,4 | 28,0 |
| Wskazuje partnerce jej złe nawyki zdrowotne | 31 | 12,8 | 29,0 |
| Ogółem | 242 | 100,0 | 226,2 |
Źródło: badanie własne
Na pytanie „Kto powinien prowadzić edukację zdrowotną dla kobiet w ciąży?” przeciętnie kobiety udzieliły 2,6 odpowiedzi na to pytanie. Najczęściej (70,1%; 75 kobiet) badane uznały, że edukację zdrowotną powinien prowadzić lekarz prowadzący i/lub położna. Stosunkowo popularne były również odpowiedzi: szkoła rodzenia (38,3% – 41 kobiet) oraz ginekolog (35,5%; 38 kobiet). 21 (19,6%) badanych uważało, że edukacją zdrowotną powinien się zajmować promotor zdrowia, 16 (15%) – rodzina i znajomi, a 14 (13,1%) – pielęgniarka. Najrzadziej kobiety zaznaczyły odpowiedź „Inne” (2,8%; N = 3). Wśród nich znalazły się: fizjoterapeuta dziecięcy, szkoła wyższa oraz Ministerstwo Zdrowia.
Strukturę odpowiedzi na pytanie „Skąd kobieta czerpie wiedzę dotyczącą zachowań zdrowotnych w ciąży?” przedstawia tabela 2. Pytanie miało charakter wielokrotnego wyboru.
Tabela 2. Skąd kobieta czerpie wiedzę dotyczącą zachowań zdrowotnych w ciąży.
| Warianty odpowiedzi | Odpowiedzi | Procent obserwacji |
| N | Procent |
| Prasa | 49 | 13,4 | 45,8 |
| Internet | 76 | 20,8 | 71,0 |
| Radio | 3 | 0,8 | 2,8 |
| Telewizja | 25 | 6,8 | 23,4 |
| Książki | 65 | 17,8 | 60,7 |
| Ulotki informacyjne | 19 | 5,2 | 17,8 |
| Rodzina | 41 | 11,2 | 38,3 |
| Znajomi | 28 | 7,7 | 26,2 |
| Szpital/przychodnia | 57 | 15,6 | 53,3 |
| Inne | 2 | 0,5 | 1,9 |
| Ogółem | 365 | 100,0 | 341,1 |
Źródło: badanie własne
Przeciętnie kobiety udzieliły 3,4 odpowiedzi na to pytanie. Najczęściej (71%; 76 kobiet) ciężarne czerpią informacje z Internetu, jak również z książek (60,7%; 65 kobiet). Stosunkowo często wiedza pochodzi ze szpitala/przychodni (53,3%; 57 kobiet), z prasy (45,8%; 49 kobiet), od rodziny (38,3%; 41 kobiet), znajomych (26,2%; 28 kobiet), z telewizji (23,4%; 25 kobiet) oraz ulotek informacyjnych (17,8%; 19 kobiet). Najrzadziej badane czerpią wiedzę z radia (2,8%; 3 kobiety) oraz innych źródeł (1,9%; 2 kobiety), wśród których znalazły się: szkoła rodzenia i studia pedagogiczne.
Strukturę odpowiedzi na pytanie „Jaki powinien być zakres edukacji zdrowotnej w ciąży?” przedstawia tabela 3. Pytanie miało charakter wielokrotnego wyboru.
Tabela 3. Jaki powinien być zakres edukacji zdrowotnej w ciąży.
| Warianty odpowiedzi | Odpowiedzi | Procent obserwacji |
| N | Procent |
| Żywienie w ciąży | 57 | 16,1 | 53,3 |
| Żywienie w trakcie laktacji | 44 | 12,4 | 41,1 |
| Rodzaj i sposób karmienia noworodka | 34 | 9,6 | 31,8 |
| Unikanie używek | 20 | 5,6 | 18,7 |
| Odpowiednia aktywność fizyczna | 32 | 9,0 | 29,9 |
| Samowolne przyjmowanie lekarstw | 11 | 3,1 | 10,3 |
| Szczepienia ochronne | 18 | 5,1 | 16,8 |
| Wizyty lekarskie | 19 | 5,4 | 17,8 |
| Badania lekarskie | 28 | 7,9 | 26,2 |
| Metody radzenia sobie ze stresem | 10 | 2,8 | 9,3 |
| Styl życia | 26 | 7,3 | 24,3 |
| Higiena osobista | 16 | 4,5 | 15,0 |
| Inne | 1 | 0,3 | 0,9 |
| Wszystkie powyższe | 39 | 11,0 | 36,4 |
| Ogółem | 355 | 100,0 | 331,8 |
Źródło: badanie własne
Przeciętnie kobiety udzieliły 3,3 odpowiedzi na to pytanie. Najczęściej badane kobiety zaznaczały żywienie w ciąży (53,3%; 57 kobiet), żywienie w trakcie laktacji (41,1%; 44 kobiety) oraz „Wszystkie powyższe” (36,4%; 39 kobiet). Stosunkowo popularne były odpowiedzi: rodzaj i sposób karmienia noworodka (31,8%; 34 kobiety), odpowiednia aktywność fizyczna (29,9%; 32 kobiety), badania lekarskie (26,2%; 28 kobiet) oraz styl życia (24,3%; 26 kobiet). Rzadziej kobiety mówiły o unikaniu używek (18,7%; 20 kobiet), wizytach lekarskich (17,8%; 19 kobiet), szczepieniach ochronnych (16,8%; 18 kobiet), higienie osobistej (15%; 16 kobiet), samowolnym przyjmowaniu lekarstw (10,3%; 11 kobiet) oraz o metodach radzenia sobie ze stresem (9,3%; 10 kobiet). Najrzadszą odpowiedzią była odpowiedź „Inne” (0,9%; 1 kobieta) (zalecenia fizjoterapeuty wobec dzieci). Odpowiedzi wskazują na szerokie spektrum zainteresowań kobiet tematyką zdrowotną.
Aż 98 (91,5%) kobiet uważało, że edukacja zdrowotna powinna objąć również karmienie piersią. Jedynie 9 (8,4%) badanych raczej lub zdecydowanie nie miało przekonania do tego, że edukacja zdrowotna powinna obejmować również karmienie piersią. Pokazuje to, jak dużą wagę przykładają ciężarne do karmienia naturalnego.
Również aż 99 (92,5%) kobiet uznało, że edukacja zdrowotna powinna objąć także żywienie w trakcie laktacji. Jedna osoba (0,9%) nie miała zdania na ten temat, a jedynie 7 (6,5%) badanych raczej lub zdecydowanie nie miało przekonania do tego, że edukacja zdrowotna powinna obejmować również żywienie w trakcie laktacji.
Na pytanie o to, czy jako kobiety ciężarne otrzymują odpowiednią edukację zdrowotną, 74 (69,1%) kobiety uznały, że edukacja zdrowotna jest odpowiednia (niemniej większość z nich – 58,5% całości N, zaznaczyła odpowiedź „raczej tak”). 16 badanych (14,9%) nie miało zdania na ten temat, a 17 (15,8%) kobiet nie uważało, że otrzymuje w okresie ciąży odpowiednią edukację zdrowotną.
68 (63,55%) kobiet uznało, że dzięki edukacji poznały odpowiedzi na wszystkie interesujące pytania dotyczące zdrowia (ale większość z nich – 55,1% całości N, zaznaczyła odpowiedź „raczej tak”). 16 badanych (14,95%) nie miało zdania na ten temat, a 23 (21,49%) kobiety uważały, że nie poznały odpowiedzi na swoje pytania dzięki edukacji. Widać, iż w większości przypadków edukacja zdrowotna dała poczucie pełnego zaspokojenia wiedzy, co najpewniej przekłada się na zmniejszenie lęku przed porodem i wychowywaniem dziecka.
Odnosząc się do pytania poprzedniego, 83 (77,5%) kobiety uznały, że dzięki edukacji zmieniły swoje nawyki zdrowotne w ciąży (ale większość z nich – 55,1% całości N, zaznaczyło odpowiedź „raczej tak”). 6 (5,61%) badanych nie miało zdania na ten temat, a 18 (19,82%) nie uważało, że zmieniło swoje zachowania zdrowotne.
Zdecydowana większość kobiet – 95 (88,79%) – zdecydowanie regularnie uczęszcza na wizyty lekarskie, a 11 (10,3%) robi to raczej regularnie. Tylko jedna kobieta (0,93%) uznała, że trudno jej powiedzieć, czy uczęszcza regularnie, czy też nie. Jest to zdecydowanie pozytywny wynik świadczący o odpowiedzialności ciężarnych za zdrowie swoje i dziecka.
Ponad połowa badanych (59,81%; 64 kobiety) dobrze ocenia swoją wiedzę na temat zachowań zdrowotnych w ciąży, a 21 (19,63%) bardzo dobrze. Mniej więcej jedna piąta kobiet (19,63%; 21 kobiet) ocenia swój stan wiedzy jako przeciętny, a tylko jedna (0,93%) jako niewystarczający.
Kolejne pytanie dotyczyło udziału w zajęciach szkoły rodzenia. Większość badanych (67,29%; 72 kobiety) nie uczęszczała na zajęcia w szkole rodzenia. 35 (32,71%) kobiet uczęszczało obecnie lub w przeszłości. Należy przypomnieć, iż szkoła rodzenia stanowi cenne i wiarygodne źródło informacji na temat okresu ciąży i laktacji.
Na pytanie „Jaką rolę spełnia szkoła rodzenia dla kobiety w ciąży i jej partnera, jeśli chodzi o edukację zdrowotną?” można było udzielić wielu odpowiedzi. Strukturę odpowiedzi pokazuje tabela 4.
Tabela 4. Jaką rolę spełnia szkoła rodzenia dla kobiety w ciąży i jej partnera, jeśli chodzi o edukację zdrowotną.
| Warianty odpowiedzi | Odpowiedzi | Procent obserwacji |
| N | Procent |
| Nie spełnia żadnej roli | 3 | 1,6 | 2,8 |
| Wpływa stresująco na kobietę i dziecko | 6 | 3,2 | 5,6 |
| Psychofizycznie przygotowuje do porodu i rodzicielstwa | 55 | 29,4 | 51,4 |
| Kształtuje nawyki zdrowotne w okresie ciąży | 21 | 11,2 | 19,6 |
| Zmniejsza lęk przed porodem | 41 | 21,9 | 38,3 |
| Uczy samokontroli nad własnym ciałem | 25 | 13,4 | 23,4 |
| Pozytywnie zmienia postawę męża wobec żony i dziecka | 17 | 9,1 | 15,9 |
| Brak doświadczeń | 19 | 10,2 | 17,8 |
| Ogółem | 187 | 100,0 | 174,8 |
Źródło: badanie własne
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Wojtczak A: Zdrowie publiczne wyzwaniem dla systemów zdrowia XXI wieku. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009. 2. Karski JB: Praktyka i teoria promocji zdrowia. Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2003. 3. Cianciara D: Zarys współczesnej promocji zdrowia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010. 4. Kitzinger S: Szkoła rodzenia. Wydawnictwo Wojciech Pogonowski, Warszawa 1996. 5. Pilch T: Zasady badań pedagogicznych. Wydawnictwo Żak, Warszawa 1995. 6. Kulik TB, Latalski M: Zdrowie publiczne. Podręcznik dla studentów i absolwentów wydziałów pielęgniarstwa i nauk o zdrowiu Akademii Medycznych. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2002. 7. Woynarowska B: Edukacja zdrowotna. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010. 8. Andruszkiewicz A, Banaszkiewicz M: Promocja zdrowia dla studentów studiów licencjackich kierunku pielęgniarstwo i położnictwo. Teoretyczne podstawy promocji zdrowia. Wydawnictwo Czelej, t. II, Lublin 2010. 9. Trapani G: Encyklopedia zdrowia dziecka. Od narodzin do okresu dojrzewania. Poradnik. Wydawnictwo Jedność, Kielce 2010.
