© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 9/2013, s. 622-626
*Monika Piotrowska-Matyszczak1, Marzena Samardakiewicz2
Style radzenia sobie rodziców w sytuacji choroby nowotworowej dziecka a poziom lęku – na przykładzie stylu skoncentrowanego na zadaniu (SSZ) i stylu skoncentrowanego na emocjach (SSE)
Styles of coping in parents of child cancer patients vs state and trait anxiety levels – case of task-oriented (SSZ) and emotion-oriented (SSE) coping strategies
1Instytut Pedagogiki, Uniwersytet Wrocławski
Kierownik Instutytu: dr hab. Alicja Szeląg, prof. UWr
2Klinika Hematologii, Onkologii i Transplantologii Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny, Lublin
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Jerzy R. Kowalczyk
Streszczenie
Wstęp. Konsekwencje choroby nowotworowej dziecka dotykają wszystkich członków systemu rodzinnego. Rodzice, którzy są najbliższymi osobami dla chorego dziecka, muszą uruchomić strategie radzenia sobie, aby efektywnie uczestniczyć w procesie leczenia dziecka. Style radzenia, jakie preferują rodzice dzieci chorych na nowotwory, wpływają na odczuwany przez nich poziom lęku. Dodatkowo w Modelu Circumplex opracowanym przez Olsona, Russell i Sprenkle’a istotnymi elementami systemu rodzinnego są: spójność, adaptacyjność oraz komunikacyjność. Powyższe czynniki w sposób znaczący wpływają na funkcjonowanie psychospołeczne rodziców, a co za tym idzie również poszczególnych członków systemu rodzinnego.
Cel. Celem pracy było zbadanie stylów radzenia sobie rodziców (ojca i matki) w sytuacji choroby nowotworowej dziecka oraz lęku jako cechy i stanu.
Materiał i metody. W badaniach uczestniczyła grupa 60 rodziców dzieci chorych na nowotwory (30 par, diad rodzicielskich). Badania zostały przeprowadzone w 2010-2011 roku w Klinice Transplantacji Szpiku, Onkologii i Hematologii AM we Wrocławiu. Badania przeprowadzono po upływie jednego miesiąca od rozpoznania. Do badania wykorzystano: Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych (CISS), Inwentarz Stanu i Cechy Lęku (STAI) oraz ankietę autorską. Artykuł przedstawia wyniki badań 12-osobowej grupy rodziców (6 diad rodzicielskich) preferujących styl zadaniowo-emocjonalny.
Wyniki. Rodziców preferujących styl zadaniowo-emocjonalny charakteryzowała spójność, czyli silna więź emocjonalna, prawidłowa komunikacyjność oraz adaptacyjność. Lęk jako stan znajdował się na wysokim poziomie, zaś lęk jako cecha był na poziomie przeciętnym. Dodatkowo diady rodzicielskie aktywnie poszukiwały wsparcia społecznego i potrafiły z niego korzystać.
Wnioski. Funkcjonowanie psychospołeczne rodziców dzieci chorych na nowotwór jest związane z modyfikacją i poszukiwaniem strategii zaradczych, które są warunkowane preferowanym stylem radzenia sobie w sytuacji trudnej oraz poziomem lęku jako stanu i cechy. Dodatkowymi czynnikami warunkującymi funkcjonowanie systemu rodzinnego są jego spójność, adaptacyjność oraz komunikacyjność.
Summary
Introduction. Consequences of cancer in a child affect all members of the family system. Being the closest source of support, parents must employ coping strategies in order to participate effectively in the treatment process of a child. Individual styles of coping preferred by parents of child with cancer are determined by the levels of anxiety. According to the Circumplex Model by Olson, Russell and Sprenkle, the essential elements of a family system are: cohesion, adaptability and communication.
Aim. The aim of this study were to examine the styles of coping in parents of child cancer patients and state and trait anxiety.
Material and methods. A group of 60 parental dyads of children with cancer participated in the study. The study was conducted at the Department of Paediatric Oncology, Haematology, and Bone Marrow Transplantation in Wrocław in the years 2010-2011. Time elapsed from diagnosis was one month. Methods used: Coping Inventory for Stressful Situations (CISS), State-Trait Anxiety Inventory (STAI), and the author’s questionnaire. This article presents the results of a study in a group of 12 parents (6 dyads) preferring task-oriented (SSZ) and emotion-oriented approach (SSE).
Results. Parents preferring SSZ and SSE displayed cohesion, adequate communication and adaptability. Level of state anxiety was high, whereas score for trait anxiety was at medium level. In addition, parents were found to actively seek social support and be capable of taking advantage of it.
Conclusions. Psychosocial functioning of parents of child with cancer is associated with seeking and modifying strategies determined by the preferred style of coping in a difficult situation as well as by the level of state and trait anxiety. Additional determinants of functioning of a family system are its cohesion, adaptability and communication.
WSTĘP
Choroba nowotworowa dziecka jest dużym obciążeniem dla całego systemu rodzinnego. Z uwagi na ujmowanie rodziny jako systemu, na który oddziałują różne czynniki zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne ulega ona ciągłym sprzężeniom zwrotnym. Wpływa to na funkcjonowanie poszczególnych członków systemu, jak również na system holistycznie.
W badaniach odwołano się do Modelu Circumplex opracowanego przez Olsona, Russell i Sprenkle’a (1). Badacze wyodrębnili trzy główne wymiary, w obrębie których charakteryzowane jest funkcjonowanie rodziny. Jest to:
– spójność rodziny (ang. family cohesion) definiowana jako więź emocjonalna łącząca wzajemnie członków rodziny oraz stopień indywidualnej autonomii, jakiego doświadczają (2). Spójność każdej rodziny określana jest przez stopień, w jakim każdy z jej członków jest z nią związany lub też odseparowany od niej. Przy określeniu spójności rodziny z dzieckiem chorym na nowotwór brano pod uwagę takie elementy systemu rodzinnego, jak: więź emocjonalną łączącą rodziców, niezależność, granice, przyjaciół, podejmowanie decyzji oraz zainteresowania (spędzanie czasu wolnego),
– adaptacyjność rodziny definiowana jako zdolność systemu małżeńskiego lub rodzinnego do zmiany swojej struktury władzy, układu ról i zasad w odpowiedzi na stres rozwojowy lub sytuacyjny (3),
– komunikacyjność w rodzinie, czyli porozumiewanie się. Efektywna komunikacja ułatwia utrzymywanie się systemu na zrównoważonym poziomie. Tego rodzaju porozumiewanie się wymaga od każdego członka systemu rodzinnego umiejętności przesyłania zrozumiałych i spójnych wewnętrznie komunikatów, podtrzymywania wymiany informacji i empatii.
Rodzice dziecka chorego przeżywają silny stres. W literaturze przedmiotu podejście oparte na paradygmacie różnic indywidualnych koncentruje się na radzeniu sobie ujmowanym w kategoriach stylu, który ma wiele wspólnego z pojęciem cechy, czyli zgeneralizowanej tendencji do określonych zachowań przejawiających się w różnych, spójnych z tą tendencją sytuacjach (4). Zatem, jeżeli przyznamy stylowi status cechy, to możemy stwierdzić, iż jest on względnie stałą tendencją do stosowania przez jednostkę różnych strategii celem zminimalizowania stanu stresu. Tak więc styl jest traktowany jako względnie trwała i charakterystyczna dla jednostki dyspozycja do radzenia sobie w sytuacjach trudnych odpowiadająca jej cechom osobowościowym.
CEL PRACY
Celem pracy było zbadanie stylów radzenia sobie rodziców (ojca i matki) w sytuacji choroby nowotworowej dziecka oraz lęku jako cechy i stanu. Dobór tych parametrów badania pozwolił podjąć próbę określenia interakcji pomiędzy lękiem jako cechą i stanem a stylami radzenia sobie rodziców w sytuacji trudnej.
MATERIAŁ I METODY
W badaniach uczestniczyła grupa 60 rodziców dzieci chorych na nowotwory (30 par/diad rodzicielskich). Badania zostały przeprowadzone w latach 2010-2011 w Klinice Transplantacji Szpiku, Onkologii i Hematologii AM we Wrocławiu. Kryterium doboru grupy badawczej: rozpoznanie choroby nowotworowej u dziecka, zgoda obojga rodziców na udział w badaniu, czas jaki upłynął od diagnozy lekarskiej to jeden miesiąc. Badani to młodzi rodzice (matki w wieku 26-41 lat, ojcowie w wieku 27-44 lata). Wykształcenie podstawowe i zawodowe posi dało 60% ojców i 40% matek, średnie 20% ojców i 46,6% matek, a wyższe 20% ojców i 16,6% matek. Większość rodzin (86,6%) mieszkała w mieście. U większości badanych dzieci zdiagnozowano nowotwór układu krwiotwórczego (n = 24). U trójki dzieci zdiagnozowano nowotwór układu chłonnego. U dwójki dzieci zdiagnozowano nowotwór kości. W jednym przypadku zdiagnozowano nowotwór mózgu.
Metodami, którymi posłużono się w procesie badawczym, były:
– Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych (CISS) (2), który służy do pomiaru trzech względnie niezależnych stylów radzenia sobie ze stresem: stylu skoncentrowanego na zadaniu (SSZ), stylu skoncentrowanego na emocjach (SSE) i stylu skoncentrowanego na unikaniu (SSU). Za pomocą CISS można również dokonać pomiaru dwóch form stylu skoncentrowanego na unikaniu: angażowania się w czynności zastępcze (ACZ) i poszukiwania kontaktów towarzyskich (PKT),
– Inwentarz Stanu i Cechy Lęku (STAI) (5), który służy do określenia lęku jako cechy (L-cecha) i stanu (L-stan),
– ankieta autorska przeznaczona do zbierania danych demograficznych oraz danych dotyczących diagnozy, wieku badanych, wieku dziecka chorego, wieku i liczby dzieci w rodzinie, wykształcenia, poszukiwania i otrzymywania wsparcia społecznego oraz poszukiwania wiedzy o chorobie.
WYNIKI
W pracy wykorzystano pomiar stylów radzenia sobie ze stresem oraz pomiar lęku jako stanu i jako cechy. Wśród zbadanych diad małżeńskich 40% preferowało SSZ i SSE, 23,3% SSE i SSU, 16,7% SSZ, SSE i SSU, 10% SSU i 10% SSZ i SSU.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Olson DH, Sprenkle DH, Russell CS: Circumplex model of marital and family systems. I: Cohesion and adaptability dimensions, family types, and clinical application. Family Process 1979; 18: 3-28.
2. Strelau J, Jaworska A, Wrześniewski K, Szepaniak P: Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych CISS. Pracownia Testów Psychologicznych, Warszawa 2007: 1-80.
3. Olson DH, McCubbin HI: Circumplex model of marital and family systems V: Application to family stress and crisis intervention. [In:] McCubbin HI, Cauble AE, Patterson JM (eds.): Family stress, coping, and social support. IL: Charles C. Thomas, Springfield 1982: 48-68.
4. Strelau J: Psychologia różnic indywidualnych. Scholar, Warszawa 2002: 1-378.
5. Wrześniewski K, Sosnowski T, Jaworska A, Fecenec D: Inwentarz Stanu i Cechy Lęku. Polska adaptacja STAI. Pracownia Testów Psychologicznych, Warszawa 2006: 1-97.
6. Rodin J, Salovey P: Psychologia zdrowia. [W:] Heszen-Niejodek I, Sęk H (red.): Psychologia Zdrowia. Wydawnictwo Naukowe PAN, Warszawa 1997: 62-110.
7. Szepaniak P, Strelau J, Wrześniewski K: Diagnoza stylów radzenia sobie ze stresem za pomocą polskiej wersji kwestionariusza CISS Endlera i Parkera. Przegląd Psychologiczny 1996; 1(39): 187-210.
8. Ledwoń M, Wróbel M: Regulacja nastroju oraz radzenie sobie ze stresem wśród matek dzieci chorych na chorobę nowotworową. Psychoonkologia 2006; 2(10): 41-50.
9. Pawełczak-Szastok M, Pilarczyk J, Pobudejska-Pieniążek A et al.: Lęk w rodzinach dzieci chorujących na nowotwory. Psychoonkologia 2012; 2(16): 29-36.
10. Trask PC, Patterson AG, Trask ChL et al.: Parent And Adolescent Adjustment to Pediatric Cancer: Associations with Coping Social Support, and Family Function. J Pediatr Oncol Nurs 2003; 1(20): 36-47.
