© Borgis - Medycyna Rodzinna 2/2007, s. 30-33
Lech Sobański1, Małgorzata Sprzęczka-Niedolaz1, Grzegorz Łebek2, *Marian Jędrzejczak1
Profilaktyka przyjmowania środków psychoaktywnych przez młodzież w praktyce lekarza rodzinnego
Prophylaxis of taking psychoactive agents by adolescents in the practice of a family doctor
1NZOZ Medycyna Pracy & Medycyna Rodzinna w Kielcach
Dyrektor NZOZ: lek. Małgorzata Sprzęczka-Niedolaz
2Poradnia Lekarza Rodzinnego w Kielcach
Kierownik Poradni: lek. Grzegorz Łebek
Summary
Drug addiction among adolescents is a very important family problem. Until quite recently it has been thought to concern only pathological families. Unfortunately, recent studies have proved that this is also a problem for normal, not infrequently well off families.
The aim of the study was to determine the role and area of activity of family practitioners in the prophylaxis of drug addiction in affected families.
The study comprised 46 family practitioners in outpatient clinics in Kielce. A questionnaire was prepared concerning the forms of drug addiction prophylaxis which the family practitioners apply or want to apply. The family practitioners taking part in the study reported that the most common form of drug addiction prophylaxis which they apply among adolescents are meetings and lectures at schools.
In their opinion groups of support of families with the problems of drug addiction among adolescents are most effective. Unfortunately, lack of resources for this purpose in National Health Fund limits the activities of family practitioners.
Wprowadzenie
Lekarz rodzinny w swojej codziennej praktyce napotyka często na zjawiska, które wybiegają poza problematykę czysto medyczną, a mieszczą się w szeroko pojętej patologii społecznej. Szczególnie dotyczy to młodzieży, zarówno tej starszej, jak i tej młodszej, na poziomie klas gimnazjalnych.
Doniosłe zmiany systemowe zachodzące w Polsce odwracają społeczną uwagę od spraw życia rodzinnego, w którym jednym z głównych negatywnych problemów funkcjonowania młodzieży, ich rodzin oraz grup rówieśniczych są patologie społeczne. Wśród nich najszerszy zasięg ma niewątpliwie narkomania.
Środowisko rodzinne młodzieży zagrożonej narkomanią, które obserwujemy, wskazuje na kilka niepokojących zjawisk:
– Bardzo często młodzież przebywa w towarzystwie osób, których zachowanie oraz normy społeczne są nie do przyjęcia;
– Dostępność różnego rodzaju narkotyków jest praktycznie nieograniczona. Dilerzy docierają do coraz młodszych ludzi, bardzo często stosując metody nacisku, zachęty, czy nawet „promocji” towaru;
– Bardzo silną presję może wywierać środowisko rówieśnicze.
O tym, że w konsekwencji stosowanych form kontaktu z dzieckiem i popełnionych błędów wychowawczych zaistniały warunki, w których dziecko znalazło się w kręgu zagrożenia i bierze ono już środki uzależniające, rodzice dowiadują się często z opóźnieniem, nierzadko od ludzi obcych: lekarza, nauczyciela, czy policjanta (2, 3, 9, 10).
„Nie leczyć, lecz zapobiegać”, takie hasło powinno przyspieszać postępowanie wobec rodzin samotnie borykających się z problemami związanymi z uzależnieniami.
Młody człowiek zażywający środki psychoaktywne jest w szczególny sposób narażony na powstawanie różnych zaburzeń psychicznych. Jest to efektem zmian związanych z dojrzewaniem centralnego układu nerwowego, jego odmienności funkcjonalnej (4, 6, 7, 8).
Wszystkie substancje o działaniu psychotropowym mogą zmieniać funkcjonowanie psychiki krótko- lub długotrwale.
Większość substancji uzależniających działa poprzez aktywowanie układu nagrody (przyjemności), który jest końcowym szlakiem działania narkotyków. Układ ten składa się ze szlaku dopaminergicznego, w skład którego wchodzą jądra podkorowe mózgu, tzw. jądra brzuszne nakrywki, jądro półleżące oraz kora przedczołowa. U młodzieży występuje przewaga układu dopaminergicznego nad serotoninergicznym oraz niedojrzałość kory przedczołowej, stąd wraz z niedojrzałością funkcjonowania osobowości (głównie polegającą na zaburzeniach kontroli zachowań impulsowych) dochodzi do wzrostu zapotrzebowania na stymulację niosącą przyjemność. Narkotyki powodują stałe pobudzanie układu nagrody, głównie przez stymulację jądra półleżącego mózgu, co wywołuje w dłuższym okresie trwałe zmiany w tym jądrze i nasila patologiczne zachowania związane z poszukiwaniem stymulacji przez narkotyki.
Podstawowym powikłaniem używania tych środków jest uzależnienie od substancji psychoaktywnej.
Uzależnienie jest to zespół zjawisk psychicznych, behawioralnych i fizycznych, wynikających z działania środków psychoaktywnych na organizm ludzki, charakteryzujący się zmianą zachowania lub innymi reakcjami psychofizycznymi, koniecznością stałego lub okresowego używania tych środków w celu doznania ich wpływu na psychikę lub dla uniknięcia następstw wywołanych ich przyjmowaniem (1, 5, 9, 11).
Psychoaktywne środki uzależniające mogą ponadto:
– wpływać na zmianę osobowości,
– wywoływać zaburzenia na podłożu organicznym,
– indukować zaburzenia świadomości,
– wywoływać zaburzenia afektywne (manie, depresje),
– wpływać na pojawianie się psychoz, schizofrenii.
W celach klasyfikacyjnych wyróżnia się następujące stany kliniczne związane z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych: ostre zatrucia, zespoły uzależnienia, zespoły abstynencyjne, zespoły abstynencyjne przebiegające z zaburzeniami świadomości, zaburzenia psychotyczne, zespół amnestyczny, rezydualne i późno ujawniające się zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania, inne nieokreślone zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania.
Cel badań
Celem badań było określenie roli i zasięgu działań lekarzy rodzinnych w profilaktyce narkomanii w rodzinach dotkniętych tym problemem.
Materiał i metoda
Badaniem objęto lekarzy rodzinnych pracujących w poradniach medycyny rodzinnej na terenie miasta Kielce. W badaniach posłużono się metodą ankietową, wykorzystując technikę ankiety pocztowej. Ogółem wysłano 58 ankiet, z czego otrzymano 46. Badania przeprowadzono w 2005 r. na próbie całkowitej. Ankieta zawierała pytania otwarte i zamknięte.
Wyniki badań
Struktura socjologiczna badanych lekarzy przedstawiała się następująco.
Wśród badanych lekarzy ponad połowa (58,2%) posiadała specjalizację lekarza rodzinnego, 73,6% ogółu uczestniczących w badaniach to kobiety, a 26,4% mężczyźni. W zdecydowanej większości byli to lekarze z ponad dziesięcioletnim stażem pracy (81,3%).
Zdaniem badanych lekarzy picie alkoholu oraz zażywanie środków psychoaktywnych, przynależność lub tworzenie nieformalnych struktur i subkultur młodzieżowych, lekceważenie obowiązku nauki w szkole, brak zdecydowanych przeciwdziałań ze strony rodziców i instytucji społecznego oddziaływania (szkoła, kościół, policja), to najczęstsze zewnętrzne przejawy nieprawidłowo ukształtowanych osobowości młodych ludzi.
Przedsięwzięte w odpowiednim czasie działania profilaktyczne, głównie pomoc w rozwiązywaniu problemów rodzinnych, są znacznie bardziej skuteczne niż farmakoterapia.
To głównie w profilaktyce lekarze rodzinni dopatrują się skutecznej metody przeciwdziałania temu zjawisku (ryc. 1).
Ryc. 1. Skuteczność działań przeciwdziałających narkomanii wśród młodzieży w opiniach badanych lekarzy rodzinnych.
W swoich wypowiedziach badani lekarze wysoką skuteczność lekarzy rodzinnych uzasadniali: bezpośrednimi kontaktami z rodzinami objętymi problemami narkomanii, częstymi kontaktami z młodzieżą biorącą środki psychoaktywne i dużą znajomością środowiska, w którym pracują.
Aby mogli swoje zadania w zakresie skutecznej profilaktyki narkomanii wypełniać dobrze, potrzebne są pieniądze. Niestety, Narodowy Fundusz Zdrowia do tej pory nie przewiduje żadnych środków na ten cel. Stąd też ponad 83% badanych lekarzy ma świadomość, że ich działania w zakresie profilaktyki narkomanii wśród młodzieży są niewystarczające.
Badani lekarze pytani o formy profilaktyki, które uważają za najbardziej skuteczne i stosują je lub chcieliby stosować – udzielili następujących odpowiedzi:
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Bailey S., Hubbard R.L.: Development variation in the context of marijuana initiation among adolescents. Journal of health and social behavior, London 1990, s. 58-70. 2.Boroń-Hładki I.: Profilaktyka narkomanii w rodzinie - praca doktorska, UM Łódź, 2003 r. 3.Fatyga B., Rogala-Obłękowska J.: Style życia młodzieży a narkotyki. Instytut Spraw Publicznych Warszawa 2002. 4.Gaś Z.: Rodzina a uzależnienia. Lublin 1994, Wyd. UMCS, UMC, s.125. 5.Jessor R., et al.: Beyond adolescence: Problem behavior and young adult development, Cambridge University Press, Cambridge 1991. 6.Kaczorek J.: Psychospołeczne determinanty narkomanii młodzieży pochodzącej z rodzin patologicznych, nie opublikowana praca magisterska, przygotowana w 1996 r. pod kierunkiem J. Rogali-Obłękowskiej, UW. 7.Kapłan H. B., Johnston R.J.: Relationships between circumstances surrounding initial illicit drug use and escalation of use. Moderating effects of gender and early adolescent experien-ces, w: M. Glantz, R. Pickens (red.), Vulnerability to drug abuse, American Psychological Association, Washington DC 1992, s. 299-358. 8. Madera Z.: Więzi rodzinne a zdrowie. "Słupskie Prace Pedagogiczne", 2004, 3, 43-58. 9.Rogala-Obłękowska J.: Młodzież i narkotyki. Rodzinne czynniki ryzyka nałogu, Wyd. Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1999. 10.Sierosławski J.: Przyjęci do lecznictwa stacjonarnego w latach 1997-2004 z powodu nadużywania substancji psychoaktywnych, Problemy Narkomanii 2006, nr 2. 11.Wight J. C.: Family systems theory and adolescent substance abuse. A propsal for explaining the role of the school. Journal of Adolescent Chemical Dependency 1990, 1, s. 57-76.
