© Borgis - Medycyna Rodzinna 4/2007, s. 96-103
Monika Chaba1, *Halina Kempa2, Michał Łaska2, Magdalena Kempa3
Zastosowanie preparatów zawierających chlorheksydynę u pacjentów obciążonych chorobami ogólnoustrojowymi z zapaleniami protetycznymi błony śluzowej jamy ustnej
The clinical effectiveness of specimens containing chlorhexidine in treatment patients with systemic diseases and prosthetic stomatopathy
1Studenckie Koło Naukowe przy Katedrze i Zakładzie Periodontologii i Chorób Błony Śluzowej Jamy Ustnej Akademii Medycznej w Gdańsku
2Katedra i Zakład Periodontologii i Chorób Błony Śluzowej Jamy Ustnej Akademii Medycznej w Gdańsku
Kierownik: prof. ndzw dr hab. Jadwiga Sadlak-Nowicka
3Specjalistyczny Gabinet Stomatologiczny ul. Moniuszki 4, Gdańsk
Summary
Introduction. Patients with systemic diseases, such as diabetes mellitus, hypertension, digestive system disorders, rheumatoid arthritis, who refer to the dentist and use acrylic dentures, quite often have pathological changes on the oral mucous membrane. Most frequent reaction of the tissues is inflamation of the mucous membrane and fungial infection. Vital role in predispositions of occurence of the prosthetic stomatopathy is played by co-existing disorders and also farmacotherapy. But both, denture and oral hygiene can influence that as well. Chlorhexidine is a specimen that has a vide range of antibacterial and fungicidal effect and also reduces the dental plaque helping treating periodontitis and oral mucous membrane infections.
Material and methods. Examinations were carried out on 30 patients between 51 and 84 with prosthetic periodontopathy of 1st 2nd 3rd class according to Newtons scale with systemic diseases. During 3 consecutive weekly visits, clinical state of oral mucous membrane was examined and values of parameters of oral and denture hygiene after decolourization of bacterial plaque with basic fuchsin. State of parodontium of the residual teeth was examined and qualified. At the first visit patients underwent a process of specialist cleaning and also was instructed about the proper oral hygiene and the way of useing chlorhexidine specimens (Eludril, Elugel). A photo documentation that was created, allowed to notice and examine the changes on oral mucous membrane and on the surface of dentures before and after useing chlorhexidine specimens. During the research subjective opinion of patient was taken into account.
Results. In patients subjective opinion, negative symptoms (pain, itching) disappeared completely or was reduced in 7 days counting from the beginning of using the specimens. There was obserwed reduction of reddening of the area of denture foundation and dental and denture plaque. Improvement of clinical state was noticed in 1st & 2nd class of changes according to Newton.
Conclusion. Specimens containing chlorhexidine (Eludril and Elugel) can be used to support treatment of 1st & 2nd class (according to Newton) of denture foundation changes in or optionally used to sustain the results of complex fungial infection treatment. Patients who use acrylic dentures, especially with systemic diseases, should refer regularly for control visits to evaluate the state of oral mucouse membrane and introduce proper prophylaxis or treatment.
WPROWADZENIE
U pacjentów użytkujących akrylanowe uzupełnienia protetyczne ruchome często dochodzi do zmian patologicznych błony śluzowej jamy ustnej. Obraz kliniczny stomatopatii protetycznych jest różnorodny. Obejmuje:
– rumienie alergiczne,
– zmiany zapalno – zanikowe błony śluzowej jamy ustnej,
– zmiany o charakterze rozrostowym,
– owrzodzenia odleżynowe.
Zmiany te często powikłane są zakażeniem grzybiczym i/lub bakteryjnym (1-4). Często są to infekcje o charakterze przewlekłym i nawracającym.
Etiologia stomatopatii protetycznych jest wieloczynnikowa. Jako główne czynniki wymienia się urazy mechaniczne spowodowane płytą protezy, zaniedbania higieniczne uzębienia resztkowego i niedostateczna higiena protez, całodobowe korzystanie z uzupełnień protetycznych lub niewłaściwe ich przechowywanie poza jamą ustną w czasie snu (5, 6, 7, 8, 9). Do powstawania zmian urazowych przyczyniają się błędy jatrogenne w wykonawstwie klinicznym i laboratoryjnym, takie jak szorstkość i porowatość powierzchni płyty protezy (10). Porowata struktura powierzchni stanowi miejsce zalegania i namnażania się bakterii i grzybów. Zaobserwowano także odczyny alergiczne, wywołane wydzielającym się monomerem z akrylu.
Użytkowanie uzupełnień protetycznych stwarza niefizjologiczne warunki w środowisku jamy ustnej. Zmniejszony dostęp śliny wydzielanej przez duże i małe gruczoły ślinowe utrudnia samooczyszczanie błony śluzowej pod płytą protezy. Ponadto płyta protezy ogranicza dostęp tlenu do błony śluzowej jamy ustnej (11). Wszystko to sprzyja zaburzeniom metabolicznym błony śluzowej i zmianom zapalno – zanikowym. Wzrost temperatury i ograniczenie samooczyszczania błony śluzowej pod płytą protezy predysponuje do rozwoju bakterii i grzybów. Nie bez wpływu na występowanie stomatopatii protetycznych pozostają także takie czynniki jak: wiek pacjenta, niedobory witaminowe, obniżona odporność oraz współwystępujące choroby ogólnoustrojowe, m.in. cukrzyca, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, nadciśnienie tętnicze, choroba nowotworowa, AIDS i związana z nimi farmakoterapia lub konieczność radioterapii (12-15).
Preparaty zawierające chlorheksydynę od wielu lat są stosowane w profilaktyce i leczeniu stomatologicznym, ze względu na szerokie spektrum działania przeciwbakteryjnego i przeciwgrzybicznego, które utrzymuje się 8-12 godzin, a według niektórych autorów nawet do 24 godzin, po jednokrotnym zastosowaniu (16, 17). Chlorheksydyna posiadająca dodatni ładunek, przylega do ujemnie naładowanych struktur jamy ustnej, z których uwalnia się stopniowo i zakłóca równowagę osmotyczną komórek bakterii. Wykazuje działanie przeciwbakteryjne, silniejsze w odniesieniu do bakterii G+, słabsze do bakterii G- (17); redukuje ilość płytki nazębnej, hamuje wzrost grzybów drożdzopodobnych osłabiając ich adhezję do powierzchni zębów i płyty protezy (18-22). Najczęściej do odkażania jamy ustnej zalecane jest stężenie 0,1-0,2%, natomiast do odkażania protez 0,2-1%. Odkażanie protez i jamy ustnej preparatami zawierającymi chlorheksydynę można uznać za samodzielną metodę leczenia, jeden z elementów leczenia lub jako zabieg profilaktyczny (11).
Płyn do płukania jamy ustnej Eludril zawiera 0,1% dwuglukonianu chlorheksydyny, dodatkowo w jego składzie występuje 0,5% chlorbutanolu, który działa miejscowo znieczulająco oraz wspomaga działanie chlorheksydyny. Elugel jest preparatem żelowym zawierającym 0,2% dwuklukonianu chlorheksydyny. Producentem obu tych preparatów zalecanych do dezynfekcji jamy ustnej jest firma Pierre Fabre Medicament.
MATERIAŁ I METODY
Badaniami objęto grupę 30 osób, w tym 27 kobiet i 3 mężczyzn, w wieku od 51 do 84 lat (średnia wieku 62, 9 lat), ze stomatopatią protetyczną I, II, III klasy wg Newtona. Pacjenci, przez 2 tygodnie, stosowali miejscowo na błonę śluzową jamy ustnej, preparaty z chlorheksydyną – Eludril, Elugel.
Na pierwszej wizycie pytano pacjentów o zabiegi higienizacyjne uzębienia resztkowego i protez oraz czasokres ich użytkowania i subiektywne dolegliwości ze strony błony śluzowej. Następnie oceniano stan kliniczny błony śluzowej jamy ustnej i higienę protez; wszystkie dane odnotowywano w kartach indywidualnych. Następnie wykonywano skaling nad– i poddziąsłowy w uzębieniu resztkowym i udzielano instruktażu higieny jamy ustnej i uzupełnień protetycznych. W leczeniu domowym zalecono oczyszczanie protez po każdym posiłku – co najmniej 2 razy dziennie miękką szczotką z dodatkiem pasty, oraz zębów własnych szczotką średniej twardości z pastą z dodatkiem fluoru. Zalecano również przerwę w noszeniu protez w nocy i przechowywanie ich na sucho. Jako uzupełnienie powyższych zabiegów zalecono stosowanie preparatów Eludril oraz Elugel zgodnie z instrukcją. Preparaty ufundowane przez firme Pierre Fabre Medicament zostały wydane pacjentom nieodpłatnie. Pacjenci płukali płynem Eludril, jamę ustną i gardło 2 razy dziennie po umyciu zębów i protez. Natomiast na błonę śluzową podniebienia, języka, dziąseł oraz dośluzówkową powierzchnię protezy, stosowali 3 razy dziennie antyseptyczny żel Elugel.
Na kolejnych 3 wizytach, w odstępach tygodniowych, oceniano stan kliniczny błony śluzowej jamy ustnej oraz poziom higieny uzębienia i protez, po wybarwieniu płytki bakteryjnej fuksyną zasadową – preparatem Red Cote (**). Ocenę higieny i stanu zapalnego przyzębia uzębienia resztkowego przeprowadzono za pomocą wskaźników API i SBI .
Wskaźnik API (Approximalplaque Index) wg Langego i wsp. ocenia obecność płytki bakteryjnej lub jej brak w przestrzeniach miedzyzębowych Wskaźnik umożliwia ocenę kliniczną stopnia higieny jamy ustnej (23).
Wskaźnik SBI (Sulcus Bleeding Index) wg Muhlemanna i Sona ocenia występowanie lub brak krwawienia ze szczeliny dziąsłowej. Wskaźnik ocenia objaw kliniczny zapalenia dziąseł i przyzębia (24).
Stworzono dokumentację fotograficzną części przypadków przed i po leczeniu, umożliwiającą porównanie zakresu i stopnia nasilenia zmian na błonie śluzowej oraz zasięgu denture plaque, po jej wybarwieniu na płycie protezy. Odnotowywano subiektywne odczucia pacjentów (pieczenie, ból, suchość) przed i po zastosowanym leczeniu.
Tabela 1. Stan błony śluzowej oceniano wg klasyfikacji Newtona (wg 9).
| Klasa 0 | zdrowa błona śluzowa |
| Klasa I | czerwone punkty najczęściej usytuowane na błonie śluzowej wokół ujść gruczołów śluzowych |
| Klasa II | rozległe zaczerwienienie obejmujące całą błonę śluzową pokrytą płytą protezy |
| Klasa III | zapalenie przerostowe, zwykle w środkowej części podniebienia twardego; występowanie ewentualnych owrzodzeń tkanek i białych nalotów na błonie śluzowej |
Tabela 2. Higienę uzupełnień protetycznych oceniano wg wskaźnika fuksynowego płytki protez, przyjmując kryteria przedstawione przez Wojciechowską i Kamińską (6).
| Klasa 0 | brak płytki na protezie |
| Klasa 1 | płytka zajmująca do 1/3 powierzchni płyty protezy |
| Klasa 2 | płytka zajmująca od 1/3 do 2/3 powierzchni płyty protezy |
| Klasa 3 | płytka zajmująca więcej niż 2/3 powierzchni płyty protezy |
Zaobserwowany obraz błony śluzowej u badanych pacjentów przedstawiono na rycinach 1-4.
Ryc. 1. Klasyfikacja wg Newtona. Klasa 0. Pacjentka M.W., lat 65. Na rycinie widoczna zdrowa błona śluzowa. Stan po leczeniu.
Ryc. 2. Klasyfikacja wg Newtona. Klasa I. Pacjentka A.R., lat 70. Widoczne czerwone punkty na błonie śluzowej podniebienia wokół ujść gruczołów śluzowych. Stan przed leczeniem.
Ryc. 3. Klasyfikacja wg Newtona. Klasa II. Pacjentka A.D., lat 57. Widoczne rozległe zaczerwienienie obejmujące całą błonę śluzową pokrytą płytą protezy. Stan przed leczeniem.
Ryc. 4. Klasyfikacja wg Newtona. Klasa III. Pacjentka B.T., lat 66. Zapalenie przerostowe błony śluzowej, w środkowej części podniebienia twardego. Stan przed leczeniem.
Uzyskane dane z badań zobrazowano na rycinach 5-8.
Ryc. 5. Fuksynowy wskaźnik płytki bakteryjnej protez. Klasa 0. Proteza całkowita użytkowana przez pacjentkę N.W., lat 84. Brak płytki na powierzchni protezy.
Ryc. 6. Fuksynowy wskaźnik płytki bakteryjnej protez. Klasa 1. Proteza częściowa użytkowana przez pacjentkę. B.G., lat 62. Widoczna denture plaque zajmująca 1/3 powierzchni płyty protezy.
Ryc. 7. Fuksynowy wskaźnik płytki bakteryjnej protez. Klasa 2. Proteza całkowita użytkowana przez pacjenta T.G., lat 69. Widoczna płytka zajmująca ok 2/3 powierzchni płyty protezy.
Ryc. 8. Fuksynowy wskaźnik płytki bakteryjnej protez. Klasa 3. Proteza całkowita użytkowana przez pacjentkę A.R., lat 70. Denture plaque zajmująca całą powierzchnię płyty protezy.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Spośród badanych 30 pacjentów, 17 osób (56%) użytkowało protezy całkowite ruchome, 13 pacjentów (44%) częściowe (wykres 1). Ponad połowa badanych (52%) oczyszczała protezy i uzębienie resztkowe dwukrotnie w ciągu dnia, 32% po każdym posiłku, natomiast sporadyczne wykonywanie zabiegów higienicznych zgłaszało 4% badanych (wykres 2).
Wykres 1. Rodzaj uzupełnień protetycznych.
Wykres 2. Częstość zabiegów higienicznych uzębienia resztkowego i protez.
Podczas pierwszego badania pieczenie błony śluzowej jamy ustnej zgłaszało 17 pacjentów (56%), dolegliwości bólowe błony śluzowej jamy ustnej podawało 10 pacjentów (32%), 14 badanych (48%) skarżyło się na suchość jamy ustnej. Kilku pacjentów podawało występowanie wszystkich objawów jednocześnie.
W trakcie drugiego i trzeciego badania pacjenci podawali zmniejszone nasilenie objawów. Na trzeciej wizycie tylko 9 pacjentów (27,8%) zgłaszało pieczenie błony śluzowej jamy ustnej, 5 pacjentów (16,7%) nadal odczuwało dolegliwości bólowe oraz 5 pacjentów (16,7%) nadal skarżyło się na suchość błony śluzowej jamy ustnej. Natomiast u 2 badanych dolegliwości subiektywne ze strony błony śluzowej nasiliły się i pojawiły się zmiany o charakterze złuszczania nabłonka, być może miało to związek z nietolerancją preparatów.
Wykres 3. Objawy subiektywne przed i po zastosowaniu zabiegów profesjonalnych oraz preparatów Eludril i Elugel.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Dorocka-Bobkowska B., Szumała-Kąkol A.: Tlenowa flora bakteryjna jamy ustnej pacjentów ze stomatopatią protetyczną - doniesienia wstępne. Prot. Stomat., 2003, LIII, 2, 90-96.2. Pietruski J., i wsp.: Zakażenia grzybicze u pacjentów ze stomatopatią protetyczną. Część I. Ocena flory grzybiczej. Prot. Stomat., 1997, XLVII, 4, 197-202.3. Dorocka-Bobkowska B., i wsp.: Ocena wrażliwości In vitro grzybów drożdżopodobnych izolowanych z błony śluzowej jamy ustnej na leki przeciwgrzybiczne. Prot. Stomat., 2003, LIII, 4, 203-209.4. Michalik K., Bort A.: Etiologia i leczenie stomatitis prothetica mycotica. Mag. Stom., 1999, 8, 32-35.5. Słomińska M., i wsp.: Analiza badań ankietowych przeprowadzonych wśród użytkowników ruchomych uzupełnień protetycznych. Prot. Stomat., 2000, L, 1, 19-23.6. Wojciechowska E., Kamińska A.: Wpływ higieny protez i jamy ustnej na intensywność odkładania się płytki protez. Prot. Stomat., 2001, LI, 5, 295-300.7. Tarnawska B., i wsp.: Ocena poziomu świadomości zdrowotnej pacjentów użytkujących ruchome uzupełnienia protetyczne pod kątem profilaktyki występowania stomatopatii. Czas. Stomat., 1999, LII, 12, 828-833.8. Skrzypkowski A., Trykowski J.: Objawy oraz czynniki sprzyjające niektórym chorobom jamy ustnej. Stom. Współcz., 2006, 1, 13, 12-19.9. Łata A., i wsp.: Ocena aktualnej częstości wystepowania stomatopatii protetycznych oraz czynników sprzyjających ich rozwojowi. Porad. Stom., 2005, 2, 5-10.10. Siedlecki M., Niesłuchowska M.: Wpływ ruchomych uzupełnień protetycznych na bezzębny wyrostek zębodołowy w łuku przeciwstawnym. Nowa Stom., 2004, 3, 117-120.11. Mierzwińska-Nastalska E.: Leczenie infekcji grzybiczej jamy ustnej u użytkowników uzupełnień protetycznych. Czas. Stomat., 1999, LII, 10, 685-691.12. Dorocka-Bobkowska B., Włoch S.: Znaczenie cukrzycy insulinozależnej w etiopatogenezie stomatopatii protetycznych. Badania kliniczne. Czas. Stomat., 1997, L, 1, 53 -57.13. Frączak B., i wsp.: Częstość występowania stomatopatii protetycznych u pacjentów chorych na cukrzycę. Prot. Stomat., 1999, XLIX, 6, 311-315.14. Mierzwińska-Nastalska E., i wsp.: Wpływ terapii immunosupresyjnej na występowanie stomatopatii protetycznych powikłanych infekcją grzybiczą u pacjentów po przeszczepieniu narządów. Stom. Współcz., 2002, 6, 9, 21-25.15. Kempa H., i wsp.: Kandydoza błony śluzowej jamy ustnej - problem nie tylko stomatologiczny. Prz. Lek., 2006, 63, 5, 257-260.16. Pierzynowska E., i wsp.: Badanie wpływu różnych stężeń chlorheksydyny na redukcje liczby bakterii w ślinie. Nowa Stom., 2002, 3, 154-158.17. Pawlik A.: Chlorheksydyna - środek nie tylko do chemicznej kontroli płytki nazębnej. Twój Prz. Stom., 2005, 4, 41-42.18. Limanowska-Shaw H., Deręgowska-Nosowicz P.: Chlorheksydyna w profilaktyce i leczeniu chorób jamy ustnej. Mag. Stom., 2000, 12, 50-53.19. Richter S., i wsp.: Badanie in vivo skuteczności płukanki zawierającej 0,1% dwuglukonian chlorheksydyny. Dent. Med. Probl., 2003, 40, 1, 29-36.20. Karpiński M., i wsp.: Skuteczność wybranych środków przeciwbakteryjnych w leczeniu choroby przyzębia. Nowa Stom., 2005, 3, 147-150.21. Kulczyk T., i wsp.: Ocena przebarwień tworzyw i zębów akrylanowych po zastosowaniu preparatu Sebidin - badania in vitro. Prot. Stomat., 2002, LII, 5, 305-312.22. Luc Joele., i wsp.: Działanie bakterio- i grzybobójcze wybranych płukanek stosowanych w pielęgnacji jamy ustnej - badanie in vitro. Nowa Stom., 2004, 4, 181-183.23. Potoczek S.: Parodontologia, wyd. I polskie, Wrocław , wyd. Urban & Partner; 1995, s.74.24. Potoczek S.: Parodontologia, wyd. I polskie, Wrocław , wyd. Urban & Partner; 1995, s.68.25. Sadlak-Nowicka J., i wsp.: Suchość jamy ustnej: trudności i powodzenie w leczeniu. Forum Stomatol. 2004, 1, 4, 29-35.26. Spiechowicz E., i wsp.: Ocena niektórych czynników miejscowych i ogólnych u pacjentów geriatrycznych w aspekcie profilaktyki stomatopatii protetycznych. Protet. Stomatol., 1995: 45, 1, s. 8-16.
