Zespół Aspergera (ZA) został opisany po raz pierwszy w 1944 r. przez Austriaka Hansa Aspergera w pracy „Psychopatia autystyczna okresu dzieciństwa”. Nazwa zespołu została użyta dopiero w 1981 roku przez Lornę Wing, która tłumaczyła pracę Hansa Aspergera na angielski. Część psychiatrów traktuje zespół Aspergera jako odmianę autyzmu dziecięcego, charakteryzującego się mniejszym nasileniem objawów, nie zaś jako odrębną jednostkę nozologiczną (1). Ponadto ścisłe kryteria różnicowania zespołu Aspergera i autyzmu są dyskusyjne i do dziś niejednoznacznie zdefiniowane.

Patomechanizm choroby nie jest wyjaśniony. Według teorii biologicznych autyzm jest zespołem zachowań wynikających z różnego stopnia uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (2). Inna koncepcja mówi, że zahamowanie rozwoju psychicznego może wiązać się z niewłaściwą organizacją procesów neurofizjologicznych (2).

Według klasyfikacji ICD-10 (International Statistical Classfication of Disease and Health – related Problems, 10th revision) zespół Aspergera można rozpoznać, gdy spełnione są następujące kryteria:

1. Brakuje istotnego klinicznie opóźnienia w zakresie języka mówionego i rozumienia języka lub rozwoju czynności poznawczych:

– do 2. roku życia lub wcześniej dziecko wypowiadało pojedyncze słowa oraz wypowiadało komunikatywne wyrażenia do 3. roku życia lub wcześniej;

– posiadało umiejętność pomagania sobie, wykazywało zachowania adaptacyjne i zaciekawienie środowiskiem w okresie pierwszych 3 lat życia na poziomie odpowiadającym rozwojowi intelektualnemu;

– mogło wykazywać opóźnienie rozwoju ruchowego.

2. Występują jakościowe nieprawidłowości w zakresie wzajemnych interakcji społecznych.

3. Pacjent przejawia nasilone, wyizolowane zainteresowania albo stereotypowe wzorce zachowania, aktywności.

4. Zaburzenia nie można traktować jako innej z postaci całościowych zaburzeń rozwojowych, prostej schizofrenii, zaburzenia typu schizofrenii, zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, osobowości anankastycznej, zaburzeń przywiązania w dzieciństwie (3).

Zespół Aspergera to całościowe zaburzenie rozwoju, diagnozowane najczęściej w wieku przedszkolnym. Występuje u 0,1-0,26% populacji (4). Chorują głównie chłopcy o normalnym lub ponadprzeciętnym rozwoju inteligencji. Na czterech chłopców dotkniętych zespołem Aspergera przypada jedna dziewczynka (4). Znaczenie w rozwoju zaburzenia przypisuje się czynnikom genetycznym, jak również psychospołecznym. Niektórzy autorzy zwracają uwagę na rolę traumatycznych doświadczeń dziecka w pierwszych miesiącach życia, co uniemożliwia mu wyjście z fazy psychotycznej i blokuje dalszy rozwój (5). Może to mieć związek ze współdziałaniem osobniczej wrażliwości i nieswoistych czynników zewnętrznych (6). Natomiast według koncepcji biologicznych autyzm i ZA są behawioralną reakcją na różnego stopnia uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego. Zespół Aspergera charakteryzuje się wszystkimi objawami osiowymi jak w autyzmie. Różni się jednak od autyzmu brakiem opóźnienia lub upośledzenia rozwoju mowy i funkcji poznawczych. Podstawowym objawem zespołu Aspergera jest upośledzenie kontaktów społecznych (słownych i pozasłownych), niechęć do zaakceptowania zmian, brak myślenia abstrakcyjnego oraz bardzo szczególne, ograniczone zainteresowania (4). Pacjentów z zespołem Aspergera cechuje: utrudniony kontakt z otoczeniem, brak umiejętności wyrażania emocji, osłabiona koordynacja ruchowa, przesadna intelektualizacja, szczególne zainteresowania. Do tej grupy należą na przykład „ ludzie kalendarze” albo dzieci znające wszystkie przystanki czy rozkład jazdy autobusów w mieście (5). Dzieci z zespołem Aspergera chętnie pokazują duże możliwości swojej fragmentarycznej pamięci, natomiast duży kłopot sprawia im mechaniczna nauka w szkole, na przykład tabliczki mnożenia lub nauka wiersza na pamięć. Inaczej jest, oczywiście, jeśli przedmioty w szkole pokrywają się z zainteresowaniami dziecka. Pacjenci ci są skupieni na sobie i swoich myślach, rozpoczynają rozmowę na temat przez nich wybrany i dla nich interesujący, nie zważając na różnicę wieku, płci, inną pozycję społeczną czy obowiązujące zasady grzeczności (5), a także nie rozumieją żartów, metafor, przenośni, przysłów (4). Mają wąskie zainteresowania i dążą do codziennie powtarzającego się rytmu dnia i zajęć dla nich ważnych.