Co to jest fibromialgia? Fibromialgia to niedawno scharakteryzowana choroba przewlekła należąca do grupy schorzeń reumatycznych tkanek miękkich (ścięgien i mięśni) o nieznanej etiologii. Fibromialgia w dosłownym tłumaczeniu to „ból włókien mięśniowych”. Ponieważ bóle promieniują na okolice mięśni, a przyczepy ścięgien są położone blisko stawów, fibromialgia bardzo często mylona jest ze zwyrodnieniową chorobą stawów. Ze względu na pozostałe objawy (inne niż ból), często cierpienia chorych na fibromialgię lekarze łączą z zespołem przewlekłego zmęczenia, a nawet schorzeniami ginekologicznymi czy psychicznymi. Dzieje się tak, ponieważ fibromialgii towarzyszy cała konstelacja objawów, z których tylko część występuje u wszystkich pacjentów. Fibromialgia to choroba bardzo mało znana nawet wśród lekarzy. Wielu z nich, nie mogąc się doszukać w jej przypadku jednoznacznego „czynnika reumatologicznego”, do dziś nie uznaje zespołu fibromialgii za osobną jednostkę chorobową.

Dolegliwości towarzyszące fibromialgii występują w różnym stopniu intensywności, na przemian rosną i maleją. W przeciwieństwie do innych chorób reumatycznych fibromialgia nie prowadzi do zesztywnienia stawów, nie jest też groźna dla życia pacjenta. Choroba zwykle samoistnie ustępuje w podeszłym wieku. Stale odczuwane w fibromialgii bóle (zwłaszcza w tak zwanych tender points – punktach tkliwości dotykowej), zmęczenie, brak energii i zaburzenia snu stanowią jednak olbrzymi dyskomfort i często prowadzą do poważnych dolegliwości psychologicznych i upośledzenia sprawności chorych.

Kto choruje? Ocenia się, że około 3% obywateli Niemiec cierpi na fibromialgię. Jej występowanie nie jest w żaden widoczny sposób związane z rozwojem cywilizacyjnym. Można więc założyć, że w Polsce na chorobę tę choruje 1,2-2,4 miliona osób. Fibromialgia atakuje przede wszystkim kobiety w wieku 40-60 lat (8 na 9 przypadków). Jednak może ona dotyczyć również mężczyzn a nawet dzieci w różnym wieku.

Ponieważ przyczyny są nieznane trudno więc jednoznacznie wskazać, kto ma predyspozycje do zachorowania na fibromialgię. Z wielu wywiadów z pacjentami wyłania się jednak pewien obraz typowego chorego. Jest to zazwyczaj wiele wymagający od siebie perfekcjonista, osoba zazwyczaj bardzo aktywna zawodowo i prywatnie, która zwykle bierze na siebie obowiązki innych, a jej organizm pracuje ponad miarę. Wśród chorych na fibromialgię często znajdują się osoby, które straciły rodziców w młodym wieku lub też poddane były innym znacznym naciskom jako dzieci (np. znęcaniu się). Do stworzenia podatnego gruntu dla rozwoju fibromialgii przyczyniają się także wrodzone lub nabyte zmiany w kręgosłupie lub stawach (np. nieprawidłowy zgryz).

Jakie są objawy? Fibromialgia charakteryzuje się obecnością wielu tkliwych i bolesnych miejsc, a także konstelacją objawów. U każdego pacjenta przebieg jest inny, a wzorzec podrażnienia indywidualny.

Ból w fibromialgii jest głęboki, rozlany i przewlekły. Nie ma konkretnych ograniczeń, może wędrować do wszystkich części ciała i zmieniać swą intensywność. Bóle są opisywane przez chorych jako głębokie bóle mięśni, pulsujące, świdrujące, wykręcające, kłujące i strzelające. Najczęściej bóle obejmują szyję, kark, plecy, łopatki, grzebień miednicy i ręce. Jednak każda część ciała może być zajęta. W późniejszych stadiach fibromialgii pacjenci uskarżają się na przykład na: bóle w okolicach szczęk, klatki piersiowej, a także w zgięciach palców rąk i nóg. Dolegliwości neurologiczne, takie jak: drętwienie, mrowienie, pieczenie, są częste i nasilają dyskomfort chorych. Największe jest poranne nasilenie bólu i sztywności. Zimna i wilgotna pogoda, zaburzenia snu, wyczerpujący wysiłek fizyczny, zmęczenie psychiczne, brak aktywności i stres nasilają dolegliwości.

Zmęczenie, na które w dzisiejszym świecie uskarża się wielu ludzi, w przypadku fibromialgii jest jeszcze bardziej dotkliwe. To coś znacznie więcej niż tylko bycie zmęczonym. To jest wszechogarniające wyczerpanie, które zaburza nawet najprostsze codzienne czynności. Z czasem może doprowadzić do ograniczenia zdolności chorego do działania zarówno fizycznego jak i w sferze mentalnej.

Problemy ze snem ma większość chorych na fibromialgię. Nie mogą oni uzyskać głębokiego, regenerującego snu. Badania dokumentują specyficzne i wyraźne nieprawidłowości w fazie REM (głębokiego snu) chorych na fibromialgię. Sen osób cierpiących na fibromialgię jest stale przerywany przez „wybuchy” aktywności „obudzonego” mózgu, ograniczając ilość czasu, który spędzają w fazie REM – koniecznej do pełnej regeneracji organizmu.

Inne objawy mogą obejmować: nadwrażliwość jelit i pęcherza moczowego, bóle głowy, zespół „niespokojnych nóg”, zaburzenia pamięci i koncentracji, nadwrażliwość skóry i wysypki, suchość oczu i jamy ustnej, niepokój, depresję, dzwonienie w uszach, zawroty głowy, zaburzenia widzenia, zespół Raynaud, objawy neurologiczne i zaburzenia koordynacji. Chory może też uskarżać się na uczucie „kluchy” w gardle, zimne ręce i nogi, dolegliwości żołądkowe, zaburzenia stolca, zaparcia lub skłonność do biegunek, pieczenie przy oddawaniu moczu, częste oddawanie moczu. Wyraźnie od chorób reumatycznych odróżnia fibromialgię bardzo często osłabiona odporność chorego.

Jak ją rozpoznać? Nie ma żadnej substancji, której wykrycie we krwi jednoznacznie wskazywałoby na istnienie fibromialgii. Żadne zmiany widoczne na zdjęciach rentgenowskich nie są wyznacznikiem fibromialgii, ponieważ u jej podłoża nie leżą żadne fizyczne zmiany w organizmie. Nawet – jak się powszechnie sądziło – nie świadczą o fibromialgii zmiany w obrębie kręgosłupa (np. wypadnięcie jądra macierzystego). Mimo że nie ma badań laboratoryjnych, które pozwoliłyby rozpoznać fibromialgię, warto je wykonać, aby przed ostateczną diagnozą wykluczyć istnienie innych chorób.

Kryteria. Rozpoznanie fibromialgii musi być przeprowadzone na podstawie stwierdzenia jej charakterystycznych cech. Według kryteriów Amerykańskiej Unii Reumatologicznej są to przede wszystkim: ból trwający co najmniej 3 miesiące w przynajmniej 3 okolicach ciała (powyżej i poniżej pasa, w okolicach kręgosłupa); bolesność w co najmniej 11 z 18 „tender points” zlokalizowanych w miejscach przyczepów ścięgien lub na ich przebiegu. Fibromialgii towarzyszy też występowanie tzw. punktów spustowych (trigger points) – guzkowatych lub pasmowatych stwardnień mięśni bolesnych przy ucisku, które wywołują dodatkowo ból promieniujący. Trigger points można wyczuć najczęściej na karku i powyżej pośladków.

Ponieważ choroba rozwija się powoli i nie od razu obejmuje całe ciało pacjenta, ocenia się, że potrzeba około pięciu-siedmiu lat trwania choroby, aby ustalić jej rozpoznanie. Ta liczba zależy nie tylko od stanu chorego, ale też od tego, jak szybko trafi na lekarza, który postawi prawidłową diagnozę. Winna tu jest nie tylko niska świadomość lekarzy, ale też fakt, że obrazy kilku dolegliwości charakterystycznych dla niej nakładają się na siebie.