Cukrzyca jest jedną z najczęstszych chorób endokrynologicznych u człowieka, włączając okres dzieciństwa i wiek młodzieńczy. Pięćdziesiąt procent przypadków cukrzycy insulinozależnej wśród dzieci rozpoczyna się przed ukończeniem 14. roku życia. Jako choroba metaboliczna jest ona stanem bezwzględnego lub względnego niedoboru insuliny, charakteryzująca się hiperglikemią spowodowaną zaburzeniami wydzielania lub działania insuliny bądź kombinacją obu tych przyczyn. W efekcie organizm traci zdolność do spożytkowania i zużycia glukozy jako bezpośredniego źródła energii. Konsekwencje tej sytuacji to wzrost stężenia glukozy we krwi obwodowej, pojawienie się glukozy w moczu. Do uzyskania energii wykorzystywane są białka i tłuszcze, w związku z tym pojawia się kwasica metaboliczna i objawy kliniczne z nią związane. Cukrzyca insulinozależna jest chorobą rozwijającą się stopniowo, której pierwsze objawy kliniczne pojawiają się lub mogą pojawić, gdy około 80% trzustkowych komórek beta ulegnie zniszczeniu.

Moment rozpoznania cukrzycy u dzieci najczęściej stanowi przypadek nagły, wymagający szybkiej interwencji, gdyż objawy dekompensacji metabolicznej postępować mogą gwałtownie i stanowią często zagrożenie nie tylko zdrowia, lecz także życia.

Klasyczne objawy początkowe wymieniane w podręcznikach to: polidypsja, poliuria z nykturią, osłabienie. Objawy laboratoryjne to hiperglikemia: glikemia przygodna ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) lub glikemia na czczo ≥ 126 mg/dl (7,0 mmol/l). Glikemię na czczo oznacza się przynajmniej po 8 godzinach od ostatniego posiłku (2 kolejne dni). Oczywiście istnieją metody diagnostyczne przy wątpliwościach dotyczących rozpoznania – najpowszechniejsza to test doustnego obciążenia glukozą.

Zaburzenia metaboliczne prowadzą do ubytku masy ciała, odwodnienia i kwasicy (zakwaszenie płynów ustrojowych), które nieleczone powodują utratę przytomności (śpiączka) i zgon. Zaburzenia elektrolitowe to utrata potasu, następnie sodu, wapnia i fosforanów. W ramach prób utrzymania równowagi metabolicznej podejmowanych przez organizm następuje utrata naturalnych buforów – początkowo dwuwęglanów, następnie dwutlenku węgla. Objawami klinicznymi towarzyszącymi zaburzeniom metabolicznym są: postępująca drażliwość, męczliwość, zaburzenia oddychania, bóle brzucha, wymioty. U pacjentów, u których choroba postępuje powoli, dodatkowymi objawami mogą być: utrata energii życiowej, pogorszenie wyników w nauce, upośledzenie wzrastania i zwiększona podatność na infekcje (wolniejsze gojenie ran, nawracające zapalenia jamy ustnej, stany zapalne sromu lub napletka).

Najczęstsze objawy chorobowe, z którymi dzieci zgłaszają się do pediatry w przebiegu rozwijania się zaburzeń metabolicznych to:

– bóle brzucha z objawami zapalenia otrzewnej lub kolki nerkowej;

– wymioty z biegunką lub zaparciem sugerujące zatrucie pokarmowe z odwodnieniem;

– infekcje układu oddechowego z dusznością (astma, spastyczne zapalenie oskrzeli);

– grzybice, zwłaszcza narządów moczopłciowych;

– anoreksja – wyniszczenie organizmu z brakiem apetytu, zwłaszcza u dzieci nastoletnich, które przed rozwojem choroby miały nadwagę;