Urologia jest częścią chirurgii zajmującą się leczeniem pacjentów ze schorzeniami układu moczowego i męskich narządów płciowych. Rzetelna znajomość anatomii jest w związku z tym nieodzowną koniecznością, umożliwiającą codzienną pracę, skuteczne i bezpieczne poruszanie się w polu operacyjnym, a także zrozumiały dla wszystkich jego opis. Narządy układu moczowo-płciowego mają pierwotne położenie zaotrzewnowe.

W nerce wyróżniamy dwie powierzchnie: przednią i tylną, dwa brzegi: boczny i przyśrodkowy oraz dwa bieguny: górny i dolny. Brzeg przyśrodkowy jest przerwany wnęką, ograniczoną przez wargi: przednią i tylną. We wnęce znaleźć można korzeń nerki: tętnicę(e), żyłę(y), moczowód i naczynia limfatyczne. Wnęka przedłuża się ku środkowi narządu w zatokę nerkową. Nerka wraz z nadnerczem objęte są torebką tłuszczową, z zewnątrz otoczoną powięzią nerki (Geroty). Blaszki powięzi nerkowej – przednia i tylna, zwane również powięzią przednerkową i zanerkową zrastają się powyżej nadnercza przechodząc w powięź przepony, ku dołowi oraz bocznie – w powięź lędźwiową. Wewnątrz torebki tłuszczowej leży torebka włóknista, składająca się z błony włóknistej i błony mięśniowej. Powyższy aparat powięziowy odgrywa zasadniczą rolę w mechanice narządu. Jego niewydolność skutkować może np. występowaniem nerki opadającej (wędrującej, ruchomej), czy obecnością ortostatycznego białkomoczu. Jest mechanizmem naturalnie ograniczającym szerzenie się niektórych procesów chorobowych (np. ropni, krwiaków). Jego znajomość ułatwia opis zaawansowania chorób nowotworowych czy też rozległość urazów.

Uwzględniając topografię nerki, rodzaj schorzenia oraz cel operacji rozróżniamy kilka podstawowych dostępów operacyjnych, przede wszystkim drogę tylną, lędźwiową (cięcie von Bergmanna, Israela), otwierającą przestrzeń zaotrzewnową oraz przednią, przezotrzewnową.

Miąższ nerkowy składa się z kory i rdzenia. Kora stanowi część obwodową oraz wnika pomiędzy piramidy rdzenia w postaci słupów nerkowych. Rdzeń utworzony z kilkunastu piramid nerkowych obejmuje zatokę nerkową. Podstawa piramidy skierowana jest ku obwodowi, jej wierzchołek tworzy brodawkę nerkową.

Nerka z reguły unaczyniona jest przez pojedynczą tętnicę nerkową, choć odmiany anatomiczne są wielorakie. Tętnica nerkowa zwykle oddaje gałęzie boczne do nadnercza, moczowodu i torebki tłuszczowej, a przy wnęce dzieli sie na gałęzie przedmiedniczkowe biegnące do przodu i zamiedniczkowe, biegnące ku tyłowi. W zatoce naczynia te dzielą się i wnikają w miąższ nerki jako tętnice międzypłatowe. Na wysokości podstaw piramid przechodzą w naczynia łukowate (tętnice końcowe). Z nich odgałęziają się tętnice międzyzrazikowe, a następnie naczynia doprowadzające (ryc. 1). Żyły zwykle towarzyszą tętnicom i mają podobne nazwy, jednak naczynia łukowate łączą się ze sobą tworząc rodzaj arkad. W unaczynieniu nerki znajdują się trzy rodzaje anastomoz tętniczo-żylnych: w ścianie kielichów nerkowych, między tętnicami i żyłami międzyzrazikowymi oraz na powierzchni, w torebce włóknistej. Naczynia chłonne nerki tworzą sieć powierzchowną i głęboką. Chłonka spływa głównie przez naczynia i węzły zatoki oraz wnęki, w kierunku węzłów znajdujących się wzdłuż żyły głównej dolnej i aorty. Poznanie charakterystycznego unaczynienia nerki stworzyło podwaliny rozwoju chirurgii nerkooszczędzającej. Wyróżniono trzy główne segmenty nerki: górny, dolny i tylny, zaopatrywane przez odpowiednie gałęzie: przedmiedniczkową górną i dolną oraz zamiedniczkową. Na granicy segmentów głównych wyróżniono mniejsze segmenty graniczne: szczytowy, pośredni i tylno-dolny, wchodzące w skład segmentów głównych lub stanowiące oddzielne jednostki naczyniowe.

Drogi odprowadzające mocz rozpoczynają sie cewkami zbiorczymi miąższu nerkowego. Z brodawek nerkowych mocz spływa do kielichów nerkowych mniejszych (8-10) łączących się w zwykle dwa lub trzy kielichy nerkowe większe, uchodzące do miedniczki nerkowej. W kielichu wyróżnić można sklepienie obejmujące brodawkę oraz szyjkę, która jest częścią najwęższą. Zmienność kształtu układu kielichowo-miedniczkowego jest ogromna. Połączenie miedniczkowo-moczowodowe zwykle znajduje się u wyjścia z wnęki nerkowej. Ściana kielichów, miedniczki i moczowodu jest trójwarstwowa. Składa się z wewnętrznej błony śluzowej, środkowej błony mięśniowej i błony zewnętrznej. Począwszy od dystalnej części cewek zbiorczych drogi odprowadzające mocz wyściela nabłonek przejściowy – urotelialny, mający pochodzenie mezodermalne.

Moczowód jest cylindrycznym narządem o niewielkim świetle, długości zazwyczaj 30-35 cm, łączącym miedniczkę nerkową z pęcherzem moczowym. Wyróżnia się jego część brzuszną i część miedniczną. Dystalny odcinek części miednicznej – część śródścienna wnika do pęcherza moczowego, kończąc się ujściem moczowodu, stanowiącym kąt trójkąta pęcherzowego. Moczowód w całości leży pozaotrzewnowo, w swej części brzusznej na mięśniu biodrowym większym, w części miednicznej ku tyłowi od naczyń jądrowych, bądź jajnikowych, do przodu od miejsca podziału naczyń biodrowych wspólnych, pod nasieniowodem u mężczyzn i tętnicą maciczną u kobiet. Cechą charakterystyczną moczowodu jest obecność ruchów perystaltycznych.