Zespół „ostrej moszny” jest to silny, często gwałtowny ból i obrzęk moszny lub elementów w niej zawartych. Objawom miejscowym będącym istotą zespołu mogą towarzyszyć symptomy ogólne, których rodzaj i natężenie zależą od etiologii i czasu trwania choroby.

Zespół ostrej moszny może wystąpić z powodu:

– skrętu szypuły jądra,

– skrętu przyczepka jądra lub najądrza,

– zapalenia najądrza,

– zapalenia jądra,

– obrzęku limfatycznego,

– uwięźniętej przepukliny,

– wylewu do guza nowotworowego,

– urazu.

Skręt jądra to kilkakrotny obrót jądra wokół długiej osi powrózka nasiennego, zwykle w kierunku do wewnątrz. W początkowym okresie zaburzony jest odpływ krwi żylnej, a następnie ograniczeniu ulega tętnicze ukrwienie gonady. Najczęściej zdarza się w okresie dojrzewania pomiędzy 15 a 20 rokiem życia i u dzieci do 3 roku życia, ale może występować w każdym wieku. Częstość rozpoznania choroby wynosi 1 na 4000 mężczyzn poniżej 25 roku życia. Częściej dotyczy jądra lewego niż prawego (6:4), co związane jest z większą długością lewego powrózka nasiennego. Obustronny skręt jest dużą rzadkością. Czynnikami predysponującymi są jądra niezstąpione, wady osłonki pochwowej (nadmiernie luźna osłonka lub zbyt wysoko umiejscowiony jej przyczep do jądra), nieprawidłowy przyczep i przebieg mięśnia dźwigacza jądra, brak lub nieprawidłowe umiejscowienie przyczepu jądrowodu, nieprawidłowe położenie najądrza w stosunku do jądra. Rozróżnia się skręt zewnątrzosłonkowy, czyli powrózka nasiennego wraz z osłonką pochwową, wewnątrzosłonkowy, czyli skręt powrózka nasiennego pomiędzy najądrzem a przyczepem osłonki pochwowej jądra oraz skręt pomiędzy jądrem a najądrzem.

Dominującym objawem jest nagły jednostronny ból moszny lub jądra. Ma on charakter stały, nie związany z pozycją ciała i zazwyczaj przebiega bez gorączki, nudności i wymiotów. Bywa poprzedzony wysiłkiem fizycznym lub urazem moszny, ale czasem może pojawić się podczas snu. W czasie badania stwierdza się powiększenie, obrzęk i przekrwienie moszny. Jądro jest bardzo żywo bolesne, zwykle uniesione, czasem ustawione poprzecznie (objaw Brunzela). W rozpoznaniu różnicowym pomocny jest objaw Prehna; w przypadku skrętu uniesienie jądra nasila ból, natomiast zmniejsza się on w zapaleniu jądra lub najądrza.

Powyższe objawy nakazują pilne skierowanie pacjenta do szpitala, gdzie rozpoznanie powinno być uzupełnione ultrasonografią moszny, w której przy wykorzystaniu funkcji Color Doppler stwierdza się osłabienie lub brak przepływu przez tętnicę jądrową (czułość 82%, specyficzność 100%). Usg bez tej funkcji jest mało przydatna w rozpoznaniu.

Leczenie skrętu jądra jest zawsze operacyjne i powinno być podjęte w trybie pilnym, gdyż tylko operacja wykonana przed upływem 4 do 6 godzin od wystąpienia pierwszych objawów daje szansę zachowania gonady. Polega ona na odsłonięciu i odkręceniu jądra oraz umocowaniu go do osłonek (orchidopexio). Postępowaniem rutynowym powinno być umocowanie drugiego jądra, ponieważ predyspozycje do wystąpienia skrętu mogą występować obustronnie. Opóźnienie leczenia operacyjnego powoduje martwicę narządu i konieczność jego usunięcia, a zaniechanie prowadzi do trwałego uszkodzenia jądra, zaniku i upośledzenia czynności hormonalnej i plemnikotwórczej.

Występuje często u chłopców w okresie dojrzewania pomiędzy 15 a 20 rokiem życia. Ból związany ze skrętem przyczepka jądra lub najądrza jest mniej gwałtowny niż w przypadku skrętu szypuły jądra i jest dokładnie umiejscowiony w górnej części moszny w pobliżu górnego bieguna jądra. Nie występują nudności, wymioty, gorączka. Charakterystycznym patognomonicznym objawem jest występowanie tzw. „niebieskiej plamki” związanej z martwicą skręconego przyczepka i widocznej przez cienką skórę moszny jako zasinienie. Ultrasonografia z funkcją Color Doppler jest mało przydatna i zawsze stwierdza się prawidłowy przepływ w tętnicy jądrowej. Leczenie operacyjne w trybie pilnym polega na usunięciu przyczepka. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości diagnostycznych wykonuje się chirurgiczną rewizję moszny i usuwa się przyczepek, nawet jeśli jest on niezmieniony.

Ostre zapalenie najądrza występuje u ok. 1% mężczyzn powyżej 19 roku życia. Objawy najczęściej występują jednostronnie. Do zakażenia dochodzi na drodze wstępującej ze stercza, cewki lub pęcherza moczowego, rzadziej drogą limfatyczną lub krwionośną (choroby zakaźne). W 4% jest powikłaniem operacji urologicznych. Rzadką nieinfekcyjną przyczyną zapalenia najądrza jest przyjmowanie leku amiodaron, który kumuluje się w dużych stężeniach w najądrzu, wywołując zapalenie, czasem obustronne.