Przypadki nagłych zachorowań manifestujących się u pacjenta zaczerwienieniem oka powinny zawsze zwrócić uwagę lekarza pierwszego kontaktu. Ważna jest także umiejętność zróżnicowania kilku podstawowych chorób oczu, która pozwala na podjęcie trafnej decyzji odnośnie dalszego postępowania terapeutycznego. Większość tych schorzeń, nazywanych potocznie mianem „czerwonego oka”, ma stosunkowo łagodny przebieg i lekarz pierwszego kontaktu może z powodzeniem leczyć je samodzielnie korzystając jednocześnie z konsultacji okulistycznych. Można także sięgnąć po leki homeopatyczne, o których będzie mowa poniżej. Zastosowanie leków homeopatycznych powoduje szybsze cofanie się dolegliwości obiektywnych i subiektywnych, jest całkowicie bezpieczne, a dużą zaletą tego leczenia jest możliwość jego zastosowania u małych dzieci, a także u kobiet w ciąży. Leki te nie wywołują reakcji alergicznych, są dobrze tolerowane i mogą być stosowane w stanach ostrych oraz w chorobach przewlekłych, i to przez długi okres z taką samą skutecznością, jak na początku leczenia.

Niezmiernie ważna w praktyce lekarza rodzinnego jest umiejętność odróżnienia banalnego stanu zapalnego przedniego odcinka oka od ostrego ataku jaskry lub zapalenia głębszych struktur oka, np. zapalenia tęczówki. Wiadomym jest, że w tym drugim przypadku nieodzowna staje się szybka interwencja okulisty, ponieważ może być to decydujące dla dalszych losów chorego i przyszłego funkcjonowania jego narządu wzroku. Natomiast kiedy pacjent z rozpoznaniem ustabilizowanej jaskry lub ustalonym leczeniem zespołu suchego oka wraca ponownie do lekarza pierwszego kontaktu, to istnieje wtedy możliwość przepisania oprócz leków konwencjonalnych także leków homeopatycznych, które w przewlekłych schorzeniach mają bardzo duże zastosowanie. Mam nadzieję, że poniższy artykuł, prezentujący główne zasady różnicowania „czerwonego oka” i przedstawiający możliwości zastosowania kilku najczęściej stosowanych leków homeopatycznych, będzie pomocny dla lekarzy rodzinnych w ich codziennej praktyce.

Kiedy pacjent zgłasza się do gabinetu z zaczerwienionym okiem, to lekarz pierwszego kontaktu po zebraniu wywiadu powinien zawsze sprawdzić na optotypach ostrość wzroku pacjenta. Ważne jest, aby badać osobno prawe i lewe oko. Konieczne jest też obejrzenie przedniego odcinka gałki ocznej; w tym celu oświetlamy oko z przodu i z boku, najlepiej światłem wziernika okulistycznego lub ewentualnie latarką. Należy też ocenić wygląd rogówki (przezierność, gładkość), głębokość komory przedniej i przezierność znajdującego się w niej płynu, wygląd tęczówki – zwracając uwagę na obecność naczyń krwionośnych w jej strukturze. Kolejną rzeczą jest ocena źrenicy – jej reakcji na światło, a przede wszystkim szerokości. Na koniec należy palpacyjnie sprawdzić napięcie gałki ocznej i porównać je w oku chorym i oku zdrowym.

Poniżej chciałabym przedstawić najczęstsze schorzenia oczu, których objawem jest tzw. czerwone oko. Są to kolejno:

1. wylew podspojówkowy

2. zapalenie spojówek

3. zapalenie rogówki

4. zapalenie tęczówki

5. ostry atak jaskry

6. zespół suchego oka.

Wylew podspojówkowy jest to nagłe wynaczynienie krwi pod spojówkę gałkową. Przeważnie występuje bez określonej przyczyny, sprzyja mu kruchość naczyń krwionośnych zmienionych miażdżycowo, a także nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, zaburzenia krzepliwości krwi. Nie występują w tym przypadku zaburzenia widzenia. Schorzenie jest całkowicie bezbolesne. Wylew przechodzi kolejne etapy resorpcji zmieniając swoją barwę z czerwonej na brązową, a następnie na żółtą.

W leczeniu stosujemy resorbentia i preparaty wapna. Dodatkowo, dla przyspieszenia cofania się wynaczynienia, zastosować możemy lek homeopatyczny o nazwie Arnica montana 9 CH, który działa w obrębie naczyń włosowatych. Dowiedziono, że zastosowanie Arniki znacznie skraca czas resorpcji wylewu. W przypadku tego schorzenia zalecamy przyjmować lek 3 razy dziennie po 5 granulek przez okres tygodnia, podając go – tak jak wszystkie leki homeopatyczne – podjęzykowo.

Najczęstszymi objawami zapalenie spojówek są:

– zaczerwienie oka

– odczucie pieczenia, swędzenia, „kłucia” oczu

– odczucie „ciała obcego”, zwykle pod górną powieką

– obecność wydzieliny – łagodnej lub drażniącej, sklejającej powieki, szczególnie rano

– światłowstręt

– łzawienie lub odczuwanie suchości w obrębie oczu,

– ciężkość powiek.

Podstawowe typy zapaleń spojówek to:

– zapalenia o typie infekcyjnym

– zapalenia nieinfekcyjne

– zapalenia towarzyszące innym chorobom.

Zapalenia spojówek infekcyjne mogą mieć różnorodną etiologię. Do najczęściej spotykanych należą:

– zapalenia bakteryjne

– zapalenia wirusowe

– zapalenia grzybicze

– zapalenia chlamydiowe.

Zapalenia bakteryjne wywoływane są najczęściej przez Streptococcus (typu pyogenes, viridans, pneumoniae), Staphylococcus ( aureus, epidermidis), Haemophilus influenzae i Moraxella lacunata.Najbardziej charakterystycznymi objawami zapaleń bakteryjnych są kolejno: obecność śluzowo-ropnej lub ropnej wydzieliny w worku spojówkowym, przekrwienie spojówek oraz niewielki obrzęk spojówkowy.

Zapalenia wirusowe wywoływane są przeważnie przez adenowirusy, rzadziej przez wirusy Herpes simplex.Objawiają się one przede wszystkim łzawieniem, znacznym zaczerwieniem i odczuciem „ciała obcego” pod powiekami. Często w późniejszej fazie proces zapalny obejmuje także rogówkę, co powoduje przewlekły i trudny do leczenia charakter tego schorzenia.

Zapalenia grzybicze, kiedyś rzadkie, a obecnie coraz częściej spotykane, mają zwykle związek z wcześniej stosowaną antybiotykoterapią lub leczeniem sterydami. Objawy tego zapalenia są mało charakterystyczne, zwykle występuje dyskomfort i niewielkie dolegliwości bólowe. Mogą także występować białe, nitkowate twory w obrębie załamka spojówki.

Zapalenia wywoływane przez Chlamydie (Chlamydia oculogenitalis) występują rzadko, a najczęstszą ich postacią jest zapalenie wtrętowe. Objawia się ono intensywnym przekrwieniem spojówek, obrzękiem, występowaniem śluzowo-ropnej wydzieliny w worku spojówkowym. Na spojówce, głównie w sklepieniach, obserwuje się duże szkliste grudki.

Pośród zapaleń nieinfekcyjnych można wyróżnić:

– zapalenia alergiczne

– odczynowe

– towarzyszące.

Zapalenia alergiczne objawiają się głównie pieczeniem, świądem i obecnością wodnistej, surowiczej wydzieliny w worku spojówkowym. Przedmiotowo można stwierdzić obrzęk i przekrwienie spojówek; po odwinięciu powieki górnej widoczne są grudki. Zapalenia alergiczne występują sezonowo (na przykład wiosenne zapalenie spojówek u dzieci) lub całorocznie (atopowe zapalenie spojówek towarzyszące atopowemu zapaleniu skóry). Inny typ zapalenia alergicznego związany jest z nadwrażliwością na kosmetyki lub leki podawane miejscowo. Zapalenia olbrzymiokomórkowe mają związek z noszeniem soczewek kontaktowych, szczególnie miękkich, i z osadami białkowymi wytrącającymi się na soczewkach. Występują częściej u osób ze współistniejącą astmą, katarem siennym i nadwrażliwością na sierść zwierząt.

Zapalenia tzw. odczynowe związane są z działaniem takich czynników jak: pył, wysoka temperatura, światło, dym, wiatr, woda morska, woda chlorowana. W takich przypadkach może dochodzić do odczynów alergicznych opisywanych powyżej, może być to także działanie fizyczne. Na przykład kurz może alergizować i przez to wywołać odczyn spojówkowy, ale też może on spowodować reakcje spojówek poprzez drażnienie mechaniczne. Zapalenia odczynowe mogą pojawić się z powodu niewyrównanej wady refrakcji lub złej tolerancji soczewek kontaktowych. Występują one u osób pracujących przy ekranach monitorów, a częstotliwość tego typu zapaleń rośnie obecnie lawinowo, w związku z masowym rozpowszechnieniem komputerów. Objawy odczynowego zapalenia spojówek zależą od czynnika etiologicznego, ale zwykle pacjent zgłasza pieczenie, swędzenie i łzawienie oczu, a przedmiotowo stwierdzamy niewielkiego stopnia przekrwienie spojówek oraz obecność śluzowej wydzieliny.

Zapalenia towarzyszące są to takie zapalenia, które towarzyszą innym schorzeniom, np. zespołowi suchego oka, kolagenozom lub nadczynności tarczycy. W tym przypadku nie ma jednolitych charakterystycznych objawów rozpoznawczych.

Nie sposób omówić wszystkich leków homeopatycznych, które mają zastosowanie w zapaleniach spojówek, w związku z tym omawiam poniżej kilka najczęściej zalecanych.

Apis 9 CH stosujemy wówczas, gdy obrzęk spojówek jest znaczny, szczególnie jeśli objaw ten nasila się pod wpływem ciepła. Spojówka, która wyściela wewnętrzną powierzchnię powieki może być tak nabrzmiała, że wystaje spod powieki. Spojówka gałkowa także może być mocno obrzęknięta, tak że wydaje się iż rogówka jest osadzona w płytkim wgłębieniu. Gałki oczne i powieki są silnie zaczerwienione. Łzy wyciekają stale i są gorące. Chory może odczuwać pieczenie lub kłucie oczu, a objaw ten nasila się w ciepłym pomieszczeniu. Przemywanie oka chłodnym płynem i zimne okłady przynoszą choremu znaczną ulgę.

Belladonna 9 CH może być podawana w najwcześniejszych okresach zapalenia spojówek, kiedy główny objaw – zaczerwienienie oka – wystąpił nagle, a spojówki stały się silnie przekrwione. Oko wydaje się być gorące i pulsujące. Występuje nadmierne wydzielanie łez. Światło powoduje podrażnienie oka.

Euphrasia officinalis 9 CH to lek, którego głównym wskazaniem jest zapalenie spojówek charakteryzujące się stałym wydzielaniem wodnistej wydzieliny drażniącej skórę twarzy. Z czasem wydzielina oka może stawać się bardziej gęsta i śluzowa. Oko wydaje się suche i pacjent może mieć wrażenie piasku pod powiekami. Spojówki, a często i powieki (szczególnie ich brzegi), są silnie zaczerwienione. Może towarzyszyć temu wydzielina kataralna.

(Należy podkreślić, że w przypadku bakteryjnego zapalenia spojówek leki homeopatyczne stosowane są wyłącznie komplementarnie).

Hepar sulfur 15 CH należy podać wówczas, gdy wydzielina ma charakter ropny, jest gęsta, żółtozielona, a także gdy dolegliwości ze strony oka nasilają się w zimnie i zmniejszają w cieple.

Pulsatilla 15 CH jest lekiem wskazanym wtedy, gdy ropna wydzielina z oka jest obfita, gęsta, żółta lub zielona. Na ogół wydzielina ta nie drażni skóry, może jednak pojawić się pieczenie w obrębie gałki ocznej. Nieraz pojawia się świąd, szczególnie w godzinach wieczornych. Brzegi powiek nieznośnie swędzą. Wyjście na świeże powietrze lub przemycie oczu zimną wodą przynosi ulgę, a pogorszenie występuje w cieple (odwrotnie niż we wskazaniach do podania leku Hepar sulfur).

Mercurius solubilis 15 CH to lek, nad którego zastosowaniem warto się zastanowić wówczas, gdy wydzielina z oka jest barwy żółtozielonej, ale nie drażni skóry i może być gęstsza niż u pacjentów, którym należy podać Pulsatillę.Wyciek z oka i ból nasilają się w godzinach nocnych, po ogrzaniu w łóżku i przy jasnym świetle. U pacjenta będą widoczne drobne wypryski, zaskórniki i łuseczki na skórze w okolicy oczu.

Monilia albicans 9 CH, czyli Candida albicans w homeopatycznym rozcieńczeniu, jest lekiem wskazanym przy wszystkich stanach zapalnych, jeśli jest podejrzenie, że są one pochodzenia grzybiczego. Jest to bardzo cenny lek, ponieważ zakażenia grzybicze oczu generalnie trudno poddają się leczeniu i nie ma na rynku leków miejscowych, skutecznych w przypadku tej dolegliwości.

Wszystkie wyżej wymienione leki stosujemy 2-3 razy dziennie po 5 granulek podjęzykowo, zmniejszając częstotliwość ich podawania wraz z poprawą stanu klinicznego. Lek Monilia albicans podajemy zwykle przez kilka tygodni, już po ustaniu ostrego stanu zapalnego.

Zapalenie rogówki może być przyczyną zgłoszenia się pacjenta do lekarza pierwszego kontaktu w trybie nagłym. Przyczyną zapalenia rogówki mogą być czynniki bakteryjne, wirusowe, rzadko grzybicze. Powikłaniem zapalenia rogówki jest powstanie owrzodzenia, które nieleczone lub leczone niewłaściwie może doprowadzić do perforacji rogówki. W przypadku zapalenia rogówki i obecności owrzodzenia, oko jest zwykle bardzo podrażnione, bolesne, występuje światłowstręt i łzawienie. Oglądając przedni odcinek oka i rogówkę w dobrym oświetleniu, można zauważyć silne przekrwienie i obrzęk spojówek, rogówka jest przymglona, a w miejscu owrzodzenia widać zagłębienie. W komorze przedniej oka niekiedy widoczny jest poziom wysięku ropnego. Dobrze jest wpuścić takiemu pacjentowi krople antybiotykowe, założyć maść z antybiotykiem i zasłonić oko opatrunkiem. Pacjent powinien być skierowany do lekarza okulisty.

Cinnabaris 15 CH, lek wskazany, gdy oprócz zmętnień rogówki pojawiają się intensywne, przeszywające bóle w okolicy oczodołu, występuje silne zaczerwienienie oka i znaczna nadwrażliwość na światło.

Mercurius solubilis 15 CH zalecamy, gdy owrzodzenia rogówki występują wraz z towarzyszącą charakterystyczną zielonożółtą wydzieliną w worku spojówkowym i bóle oczu nasilają się szczególnie w godzinach nocnych. Lek wskazany jest głównie w przypadku zapaleń bakteryjnych.

Rhus toxicodendron 15 CH ma zastosowanie wtedy, gdy występują silne bóle oka z obecnością bardzo licznych zmian pęcherzykowych na rogówce, a dolegliwości pogarszają się pod wpływem wilgotnych okładów. Lek ten wskazany jest przede wszystkim w zapaleniach rogówki na tle wirusowym.

Powyższe leki podajemy 2 razy dziennie po 5 granulek, do czasu ustąpienia dolegliwości.

Zapalenie błony naczyniowej o ciężkim przebiegu, zwłaszcza obejmujące przedni odcinek oka (zapalenie tęczówki i ciałka rzęskowego) charakteryzuje się bardzo dużą bolesnością i może prowadzić nawet do całkowitego zaniewidzenia. Masywny wysięk i okrężne zrosty źrenicy mogą znacznie ograniczyć widzenie, nawet w ciągu kilku lub kilkunastu godzin. W przebiegu ostrego zapalenia przedniego odcinka błony naczyniowej oko jest zazwyczaj silnie zadrażnione, przekrwione i bolesne. Rogówka może być przymglona, w komorze przedniej widać wysięk, czasami układający się dołem jako poziome pasmo, źrenica jest wąska, niekiedy nierówna z powodu zrostów.

W przypadku rozpoznania ostrego zapalenia błony naczyniowej, chory powinien być w trybie pilnym skierowany do lekarza okulisty. Jeśli jest to możliwe, należy podać mu od razu leki rozszerzające źrenicę, krople antybiotykowe, a oko zasłonić opatrunkiem. Natomiast późniejszym zadaniem lekarza pierwszego kontaktu jest pomoc w diagnostyce i ustaleniu ewentualnej pierwotnej przyczyny schorzenia, co pozwoli przeprowadzić skuteczne leczenie i zapobiec nawrotom choroby.

Bywa, że nie udaje się ustalić przyczyn zapalenia błony naczyniowej. W rachubę wchodzą różne schorzenia ogólne o podłożu reumatoidalnym (zespół Reitera, zzsk-choroba Bechterewa), schorzenia metaboliczne (cukrzyca), choroby bakteryjne (gruźlica, kiła), obecność ognisk zakażenia (ogniska okołozębowe, zapalenie zatok przynosowych), kolagenozy, choroby odzwierzęce (toksokaroza, toksoplazmoza). W przypadku tych ostatnich schorzeń, wysiękowe zmiany dotyczą przeważnie tylnego odcinka błony naczyniowej.

Arsenicum album 15 CH jest wskazany, gdy występują: piekący ból oka, przekrwienie tęczówki, bardzo silny światłowstręt, a pacjent odczuwa ulgę wtedy, gdy stosuje ciepłe okłady na chore oko.

Mercurius corrosivus 15 CH stosujemy, gdy stan zapalny połączony jest z podrażniającym łzawieniem i występuje bardzo duża nadwrażliwość na dotyk – pacjenta trudno jest zbadać lub zrobić mu opatrunek.

Rhus toxicodendron 15 CH podajemy wtedy, gdy ból nasila się szczególnie po założeniu na oko ciasnego opatrunku. Pacjent stara się poruszać chorym okiem, ponieważ zmniejsza to jego dolegliwości. Najczęściej lek ten stosujemy w schorzeniach występujących na tle reumatycznym.

Wymienione powyżej leki można stosować 2 razy dziennie po 5 granulek, łącznie z lekami konwencjonalnymi.

Kolejnym stanem nagłym z zaczerwienieniem oka jest atak jaskry. Zawsze należy brać taką możliwość pod uwagę, jeśli chory zgłasza ból głowy, ból oka, nudności lub wymioty oraz pogorszenie widzenia. Badaniem makroskopowym można stwierdzić nastrzyknięcie gałki ocznej, poszerzenie źrenicy oraz spłycenie komory przedniej. Badanie palpacyjne gałki ocznej pozwala stwierdzić znacznego stopnia wzmożenie jej napięcia. Całkowicie bez znaczenia jest informacja, czy chory był uprzednio leczony z powodu jaskry, ponieważ może to być pierwszy rzut tej choroby. Należy pamiętać, że pacjent zgłaszający intensywne, nagle pojawiające się bóle głowy może cierpieć właśnie z powodu nie rozpoznanej jaskry. Największym problemem są jednak chorzy z przebiegającą przez dłuższy czas bezobjawowo jaskrą prostą. Stąd też zalecenia, aby każdy pacjent po ukończeniu 40. roku życia (a zwłaszcza osoby z rodzin, w których występowała jaskra) był corocznie poddawany badaniu kontrolnemu w tym właśnie kierunku.