W styczniu br. minęły pięćdziesiąt dwa lata od śmierci doktora Szymona Tadeusza Starkiewicza, lekarza pediatry, jednego z pionierów kompleksowej rehabilitacji dzieci, twórcy Sanatorium Dziecięcego „Górka” w Busku-Zdroju, społecznika i wolnomularza.

Ciało doktora Starkiewicza spoczęło w rodzinnym grobowcu, obok rodziców, żony Wandy i jednego z braci (Leona), na cmentarzu parafialnym w Busku-Zdroju. Po śmierci doktora Sanatorium Dziecięce „Górka’” oraz Szpital Specjalistyczny w Dąbrowie Górniczej nazwano jego imieniem, a biegnącą w pobliżu kompleksu leczniczego ulicę Wiślicką w Busku-Zdroju przemianowano na ulicę doktora S. Starkiewicza.

W lipcu 1962 roku, aby upamiętnić dokonania tego wielkiego społecznika, na południowej ścianie budynku sanatorium „Górka” wmurowano płytę wykonaną z białego piaskowca autorstwa.

Doktor Szymon Starkiewicz urodził się 22 sierpnia 1877 roku w Warszawie, obydwoje rodzice pracowali jako dyplomowani nauczyciele w szkołach powszechnych zaboru rosyjskiego. Jego ojciec Antoni Starkiewicz wywodził się z rodziny o silnych korzeniach litewskich. Dziadkowie Szymona rozmawiali i prowadzili korespondencję rodzinną w języku litewskim. Matka Leonia z Jundziłłów pochodziła z Kresów Wschodnich i była wyznania greckokatolickiego. Aby uniknąć przymusowego przejścia na prawosławie, co było ustanowione prawem w carskiej Rosji dla dzieci pochodzących z mieszanych małżeństw, rodzina Starkiewiczów przeprowadziła się do Będzina, gdzie mały Szymon został wpisany do księgi metrykalnej parafii rzymskokatolickiej i z roczną zwłoką ochrzczony w kościele Mariackim w Krakowie (1), wówczas znajdującym się na terenie zaboru austriackiego.

Szymon Starkiewicz wraz z trzema braćmi uczęszczał do szkoły powszechnej prowadzonej przez ojca, a następnie zdał egzaminy do ośmioklasowego gimnazjum filologicznego w Kielcach, które ukończył w 1897 roku, otrzymując świadectwo maturalne i srebrny medal za bardzo dobrą znajomość greki i łaciny. W tamtym czasie fascynował się pisarstwem zakazanego wówczas przez cenzurę Stefana Żeromskiego („Syzyfowe prace”, „Rozdziobią nas kruki, wrony...”, „Wiatr od morza”). W konsekwencji donosu złożonego przez inspektora gimnazjalnego, został wraz z kolegami zatrzymany i przesłuchany przez żandarmerię.

Ten epizod nie wpłynął jednak negatywnie na dalszą karierę naukową młodego Szymona i w 1898 roku rozpoczął studia na Wydziale Medycznym Uniwersytetu Moskiewskiego, gdzie istniała wówczas jedyna w Rosji katedra chorób dziecięcych, prowadzona przez klasyka klinicznej pediatrii europejskiej – profesora Niła Fiedorowicza Fiłatowa. Po upływie niespełna roku, będąc zagrożony gruźlicą, opuścił moskiewską uczelnię i powrócił do Kongresówki. W następnych latach kontynuował studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego. Jako student UW brał udział w budowaniu demokratycznej „Spójni” kierowanej przez wybitnego działacza PPS Norberta Balickiego, stanowiącej przeciwwagę dla opanowanej przez działaczy Narodowej Demokracji organizacji studenckiej „Bratnia Pomoc”.

Na czwartym i piątym roku studiów Szymon opracował pod kierunkiem profesorów: farmakologa Nikolskiego oraz neurologa i psychiatry Szczerbaka temat pracy: „Wpływ leków na stan odruchów żab”, za którą został nagrodzony złotym medalem, o czym informowała warszawska prasa. Po ukończeniu w 1904 roku Wydziału Lekarskiego UW eximia cum laude (łac. z niezwykłą pochwałą), Starkiewicz odbył w klinice internistycznej profesora Gutnikowa i instytucie położnictwa kilkumiesięczną praktykę z zakresu chorób wewnętrznych oraz trzymiesięczny staż w prywatnej lecznicy pediatrycznej znanego pediatry doktora Jana Witalisa Bączkiewicza.

Zaraz po zakończeniu praktyk i po wcześniejszym uzyskaniu indultu papieskiego zawarł związek małżeński ze swoją bliską kuzynką Kazimierą de domo Starkiewicz, z którą miał dwóch synów, Jerzego (ur. 1904 r.) i Witolda (ur. 1906 r.), po czym państwo Starkiewiczowie opuścili Warszawę i przenieśli się na teren Zagłębia Dąbrowskiego, gdzie doktor Starkiewicz rozpoczął praktykę lekarską w osadzie Siewierz odległej o szesnaście kilometrów od Zawiercia. Był to dla niego bardzo ciężki czas, gdyż kierując się dobrem swoich niezamożnych pacjentów, sprowadził i rozpowszechnił broszurkę informującą o tym, w jaki sposób obniżyć koszty lekarstw i samego leczenia, przez co popadł w konflikt z miejscowym aptekarzem i felczerem, gdyż swoim działaniem w istotnym stopniu ograniczył ich dochody. Ci zaś podjęli z nim bezpardonową walkę, sięgając nawet do chuligańskich metod, takich jak zrywanie i niszczenie szyldu lekarskiego oraz stosując szeptaną propagandę szkalującą i dyskwalifikującą Starkiewicza jako lekarza. Doktor nie wytrzymał presji i po upływie roku przeniósł się do Myszkowa niedaleko Częstochowy, gdzie poznał doktora medycyny Władysława Biegańskiego, będącego założycielem i prezesem Częstochowskiego Towarzystwa Lekarskiego (2).

Główny okres pracy zawodowej Szymona Starkiewicza jest związany z Zagłębiem. W 1906 roku dzięki pomocy i staraniom ojca znalazł zatrudnienie w Dąbrowie Górniczej. Pracę rozpoczął na stanowisku lekarza w ambulatorium kopalni Towarzystwa Franko-Włoskiego „Paryż” i „Koszelew” (3). Było to bezcenne doświadczenie, gdyż właśnie tam doktor poszerzył dość znacznie swoją wiedzę pediatryczną, lecząc setki dzieci z rodzin robotniczych, które na co dzień przebywały w bardzo trudnych warunkach. W kopalnianym ambulatorium, mając do pomocy doświadczonego felczera – Antoniego Rudnickiego, potrafił przyjmować około dwustu pacjentów dziennie. Poza pracą ambulatoryjną jeździł jeszcze do chorych leżących w domach. Bez wątpienia możemy przyjąć, że właśnie w tym czasie, jako lekarz i społecznik Starkiewicz określił swoje credo życiowe, od którego nie odstąpił do samego końca. Było nim sprawowanie stałej opieki lekarskiej nad dziećmi chorymi i ułomnymi.

Doktor Starkiewicz nie zaniedbywał również swojej edukacji, biorąc udział w szkoleniach organizowanych przez kliniki pediatryczne w Krakowie i Łodzi. W czasie jednego z takich wyjazdów nawiązał znajomość z dyrektorem Szpitala Dziecięcego im. Anny Marii w Łodzi, doktorem Józefem Brudzińskim. Za jego namową przetłumaczył z języka niemieckiego podręcznik Salgego pt.: „Einführung in die moderne Kinderheilkunde”. Po wprowadzeniu niezbędnych poprawek naniesionych przez dr. med. Łyskawińskiego, po pięciu latach od rozpoczęcia prac, tj. w 1918 roku, na rynku księgarskim ukazał się opublikowany nakładem Kasy im. Mianowskiego w Warszawie pierwszy nowoczesny podręcznik pt.: „Zarys pediatrii współczesnej”, stanowiący przez wiele lat kompendium wiedzy dla studentów medycyny na kierunku pediatrycznym. W efekcie dalszej współpracy z prof. Brudzińskim, młody lekarz Szymon Starkiewicz odczytał na posiedzeniu Łódzkiej Sekcji Pediatrycznej Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego jedną ze swoich prac pt.: „Kilka przypadków błonicy o niezwykle złośliwym przebiegu”. Poznał tam czołowych polskich pediatrów, m.in.: dr. Andersa z Warszawy, Jonschera, Mogielnickiego, Szejnacha, którzy walnie przyczynili się do powstania szkoły pediatrycznej kierowanej przez prof. Brudzińskiego. W ramach wyjazdów edukacyjnych Starkiewicz spędził dwa tygodnie w paryskiej klinice prof. Marfana. Pisywał prace naukowe zamieszczane na łamach „Przeglądu Pediatrycznego”, „Przeglądu Lekarskiego”, „Gazety Lekarskiej” i „Nowin Lekarskich”.

Po powrocie z Paryża Starkiewicz zorganizował w Dąbrowie Górniczej tzw. „Kroplę mleka” – trzecią na ziemiach polskich tego typu placówkę. Jej powstanie zapoczątkowało akcję społeczno-leczniczą pod nazwą „Stacja Opieki nad Matką i Dzieckiem”, w ramach której doktor organizował kolonie letnie oraz otworzył oddział dziecięcy w Szpitalu Miejskim (1). Placówki o analogicznym charakterze funkcjonowały już w Łodzi (uruchomiona przez dr. Serkowskiego) i w Krakowie przy ul. Strzeleckiej, w Szpitalu św. Ludwika, której założycielem był pediatra i znany literat Tadeusz Boy-Żeleński. Dzięki pracy na polu społeczno-lekarskim doktor Starkiewicz pomimo młodego wieku uzyskał dość dużą popularność wśród ubogich mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego. Jeszcze przed pierwszą wojną światową, gdy przejeżdżał przez górnicze kolonie, młode matki witały go przyjaźnie, a dzieci z radością krzyczały: „Nasz pan doktor jedzie”. Kolejnym dowodem przywiązania do jego osoby może być fakt, że kiedy w 1917 roku, niosąc pomoc lekarską „swoim” górnikom z kopalni „Reden”, ciężko zachorował na tyfus plamisty i gdy wszyscy z niepokojem oczekiwali na rozwój wydarzeń, na wniosek miejscowej ludności żydowskiej cadyk z Zawiercia odprawił mojżeszowe nabożeństwo w intencji jego szybkiego wyzdrowienia.

Starkiewicz wraz z innymi prelegentami organizował w Dąbrowie Górniczej wykłady skierowane do robotników z dziedziny higieny, biologii oraz szeroko rozumianej medycyny, wykorzystując do tego celu przeźrocza, stanowiące wówczas nowinkę techniczną. Po kilku udanych wykładach miejsce spotkań zostało zamknięte. Sam Starkiewicz o tym zdarzeniu pisał tak: „Rozfanatyzowany, reakcyjny kler, nie mający żadnych przyjaznych uczuć dla uciemiężonego ludu, wykorzystywał konfesjonały i kazalnice, by zabraniać ludziom uczęszczania na te wykłady. Z jadem nienawiści wyklinano z ambon mnie i dr. Adama Piwowara, jako bezbożników i heretyków, grożąc nie tylko mnie, ale i mojemu ojcu utratą posady. Ciemnota podtrzymywana przez reakcję szła w parze z wielką proletariacką nędzą, która uderzyła przede wszystkim w dziecko. Okropne warunki bytowo-mieszkaniowe, brak odpowiedniego i dostatecznego pożywienia, zaduch i brud były przyczyną wielu chorób, wobec których lekarz często był zupełnie bezsilny. Widziałem co dzień nędzę tego biednego ludu roboczego – górników i hutników, którzy stali mi się przez to jeszcze bliżsi i drożsi. Polubiłem ich serdecznie w mojej pracy zawodowej, pokochałem szczególnie ich dziatwę i młodzież, tę jakże w oczach moich wtedy smutną zapowiedź przyszłości naszego narodu” (2).

Szczególnie końcowe lata pierwszej wojny światowej w zdecydowany sposób utrwaliły jego prospołeczną postawę i lewicowy charakter oglądu świata, choć Starkiewicz nigdy nie należał do żadnej partii politycznej. Społeczeństwo Zagłębia w latach 1917-1919 dotkliwie odczuło konsekwencje wojny. Oto kolejny fragment wspomnień doktora: „W tych latach wojny byłem świadkiem, jakże bezsilnym, mimo moich czterdziestu lat, wielkiej klęski społecznej, która dotknęła Zagłębie. Głód powodował obrzęki głodowe i kurzą ślepotę; zagłodzone matki rodziły ślepe dzieci, straszliwa nędza, której towarzyszyły nagminnie szalejące tyfusy (plamisty, powrotny, brzuszny) wraz z czynną gruźlicą kosiły ludzi straszliwie. Przed oknami mojego ambulatorium, zwróconymi ku szosie wiodącej na cmentarz miejscowy, przechodziło codziennie po kilkanaście i więcej pogrzebów z trumnami, a najczęściej z trumienkami. Już wtedy rodziły się wśród nas, pracowników ambulatoryjnych, przeżywających ten tragiczny codzienny widok, jakieś bunty wewnętrzne z wołaniem o ratunek natychmiastowy dla zagrożonych ofiar, pozostałych jeszcze przy życiu. Rodziły się bunty przeciw nieludzkim wojnom, przeciw cynicznemu szelmostwu i jakiemuś potwornemu zaślepieniu »możnych tego świata« z jednej strony, a przeciw bezradności i bezsilności z drugiej, w moim wtedy pojęciu, uciemiężonych i obezwładnionych milionowych mas ludowych świata” (2).