Do uczniów Ludwika Rydygiera (1850-1920) i jego następcy Hilarego Schramma (1857-1941) – profesorów chirurgii Uniwersytetu Lwowskiego z przełomu wieków, należał Ryszard Rodziński (ryc. 1), który położył pionierskie zasługi w dziedzinie znieczuleń okołordzeniowych. Do tej pory jednak niewiele faktów z jego życia jest znanych w środowisku polskich anestezjologów. O próbach wykonania przez Ryszarda Rodzińskiego analgezji zewnątrzoponowej z dostępu lędźwiowego wspomina jedynie urolog, profesor Stefan Wesołowski w swej pracy doktorskiej z 1938 r. [1]. Podobnie większości anestezjologów mało znane są losy (młodszego jedynie o 4 lata od R. Rodzińskiego) hiszpańskiego odkrywcy analgezji zewnątrzoponowej, z dostępu lędźwiowego, Fidela Pagésa Miravé (1886-1923) [2]. W obu przypadkach zdecydowały o tym podobne powody: 1) obaj odkrywcy publikowali w językach ojczystych, a więc w czasopismach mało znanych i trudno dostępnych ogółowi chirurgów; 2) ich kariery zawodowe i naukowe były krótkie, gdyż obaj zmarli młodo: Fidel Pagés zginął w wypadku samochodowym w 37 roku życia, a Ryszard Rodziński zmarł z powodu przewlekłej choroby płuc i niewydolności krążenia w 48 roku życia.

Dzięki IV Kongresowi FISHA w Hamburgu w 1997 r. sylwetka Ryszarda Rodzińskiego nie jest już całkiem obca historykom anestezjologii [3]. Ponieważ w ostatnich miesiącach udało się odszukać fotografie i uzyskać więcej szczegółów z życia Ryszarda Rodzińskiego, przedstawiamy je polskim anestezjologom.

Ojcem Ryszarda był lekarz wojskowy Herman Józef Rittigstein (1862-1925), który po skończeniu studiów medycznych na Uniwersytecie Wiedeńskim wstąpił w 1887 r. do armii austro-węgierskiej. W czasie I wojny światowej zmienił nazwisko rodowe na Rodziński i po odzyskaniu niepodległości przez państwo polskie występował pod tym nazwiskiem, dosługując się w Wojsku Polskim stopnia generała brygady [4].

Jako lekarz wojskowy Herman Rittigstein-Rodziński przenoszony był do jednostek w Dalmacji, Czechach, Austrii i na Węgrzech. Miał dwóch synów, którzy urodzili się w Spalato (Split) w Dalmacji, Ryszard w 1890 a Artur w 1892 r. (ryc. 2). Matką ich była Jadwiga z Wiszniewskich (1870-1950), pogodna, tolerancyjna i małomówna kobieta, o ujmującym sposobie bycia, zdominowana przez starszego o 8 lat, obowiązkowego i wymagającego męża. Do szkół obaj chłopcy uczęszczali we Lwowie, dokąd ojciec został przeniesiony służbowo w 1897 r. Mieli zupełnie różne temperamenty i charaktery. Starszy Ryszard („Riki”) spokojny i refleksyjny z natury, nie sprawiał kłopotów wychowawczych. Po zdaniu matury (1908) studiował medycynę na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie tuż przed I wojną uzyskał tytuł doktora wszech nauk lekarskich. Młodszy Artur („Turki”), wybitnie utalentowany (absolutny słuch i pamięć muzyczna), był bardziej żywiołowy. W chwili wybuchu I wojny światowej 22-letni Artur mieszkał z matką w Wiedniu, gdzie studiował prawo (zgodnie z życzeniem ojca), a chcąc zostać pianistą uczęszczał równocześnie do Akademii Muzycznej [5].

W tym czasie Ryszard Rodziński, młody adept sztuki lekarskiej (ryc. 3), zetknął się bardzo blisko z groźnym obliczem chirurgii, gdy Artur po operacji wyrostka robaczkowego, powikłanej zapaleniem otrzewnej był leczony przez kilka tygodni w klinice wiedeńskiej. Wiadomo również, że Artur, przerwawszy naukę z powodu przewlekłej choroby, wrócił do Lwowa. Tu w 1918 r. ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Lwowskim [6].

Z powodu wspomnianych obciążeń zdrowotnych Ryszard Rodziński mógł być zwolniony od szkolenia wojskowego (po czwartym roku studiów i po ich zakończeniu). Po wybuchu wojny większość lekarzy kliniki lwowskiej znalazła się na froncie. W tym okresie asystentami profesora Ludwika Rydygiera zostali dwaj lekarze odsunięci od służby wojskowej: Ryszard Rodziński (choroba płuc i serca) i Franciszek Chomicki (choroba stawu skokowego) [7]. Ojciec, Herman Rodziński, służył w tym czasie w sztabie sanitarnym, zostając w 1918 r. szefem sanitarnym Generalnego Okręgu Wojskowego WP we Lwowie [4]. Warto nadmienić, że w kwietniu 1917 r. (w związku z inspekcją obozów jenieckich w Austro-Węgrzech) przybył do Wiednia chirurg wojskowy Fidel Pagés, jako ekspert medyczny z neutralnej Hiszpanii [2].

Kiedy granice świeżo odrodzonej Polski zostały zagrożone od wschodu, wśród obrońców Lwowa znaleźli się także lwowscy chirurdzy. Za udział w obronie Lwowa (1918-1919) kapitan-lekarz Ryszard Rodziński otrzymał od dowódcy obrony Lwowa, generała Tadeusza Rozwadowskiego, honorową odznakę „Orlęta”.

Po śmierci Ludwika Rydygiera (1920) lwowską klinikę chirurgiczną objął 63-letni profesor Hilary Schramm (1857-1941), uczeń Krakowa (prof. A. Bryk 1880/81, prof. J. Mikulicz 1882-1885) i Wiednia (prof. T. Billroth 1881-1882). Prowadząc przez następne 12 lat chirurgię lwowską stworzył w klinice wyjątkową atmosferę, zachęcając do rozwoju naukowego, wyjazdów zagranicznych, publikowania prac i wygłaszania referatów na zjazdach chirurgów. Oprócz dwóch asystentów z czasów profesora Rydygiera tj. Rodzińskiego i Chomickiego w klinice lwowskiej znaleźli się utalentowani chirurdzy, szybko wstępujący na uniwersyteckie szczeble kariery naukowej m.in. [7,8,9]: od 1920: Stanisław Laskownicki (habilitowany w 1928 r.); od 1921: Henryk Hilarowicz (habilitowany w 1926 r.), Adam Gruca (habilitowany w 1923 r.); od 1923: Władysław Dobrzaniecki (habilitowany w 1931 r) (ryc. 4).

Zainteresowania naukowe prof. Schramma były wszechstronne i nie ograniczały się ściśle do chirurgii. Już rozprawa habilitacyjna z 1885 r. dotyczyła przydatności wlewów roztworów soli kuchennej przy ostrej utracie krwi a referat główny Zjazdu Chirurgów Polskich z 1894 r. dotyczył znieczulenia ogólnego eterem i chloroformem [8,9]. Ale, jak wspomina Stanisław Laskownicki, profesor Schramm „... był entuzjastą znieczulenia miejscowego, gdyż zwłaszcza znieczulenie tzw. przewodowe przerywało łuk odruchowy i nie powodowało wstrząsów pooperacyjnych...” oraz „... obowiązkiem asystenta było wykonanie znieczulenia miejscowego w czasie, kiedy profesor zaczynał się myć do operacji...” [7].

W tym czasie mogły więc powstawać „anestezjologiczne” prace asystentów profesora Schramma, dotyczące głównie znieczuleń miejscowych [10,11,12,13]. Ryszard Rodziński, poszukując bezpiecznego znieczulenia miejscowego do operacji w obrębie jamy brzusznej, zainteresował się kombinacją obu znieczuleń okołordzeniowych, tj. znanego od 1899 r. znieczulenia podpajęczynówkowego (nazywanego lędźwiowym) oraz znanego od 1901 r. znieczulenia zewnątrzoponowego z dostępu krzyżowego (nazywanego krzyżowym). Na początku lat dwudziestych opublikował kilka prac o wynalezionej przez siebie i stosowanej od października 1921 r. metodzie znieczulenia „dolnych obszarów ciała” [14,15,16]. Jedna z prac w języku niemieckim znalazła się w Zentralblatt für Chirurgie, głównym czasopiśmie chirurgów niemieckiego obszaru językowego [16]. Należy podkreślić, że istotę znieczuleń okołordzeniowych Ryszard Rodziński zgłębiał nie tylko w klinice, ale także doświadczalnie [10,13,14,17].

Referaty o znieczuleniu okołordzeniowym, wygłaszane przez Rodzińskiego na pierwszym w odrodzonej Polsce 18. Zjeździe Chirurgów Polskich w Warszawie (3-5.10.1921) [10] oraz na 19. Zjeździe Chirurgów Polskich również w Warszawie (29.6.-1.7.1922) [14] wskazują, że był on blisko idei metamerycznego znieczulenia zewnątrzoponowego z dostępu lędźwiowego, które w listopadzie 1920 r. odkrył Fidel Pagés, chirurg wojskowy z Madrytu [2].

Skrupulatnie badane i jak na ówczesną znajomość patofizjologii tych znieczuleń, bezpiecznie stosowane metody szybko zdobyły nowych zwolenników. Znieczulenie nazwane przez Rodzińskiego „krzyżowo-lędźwiowym” znalazło zastosowanie nie tylko w chirurgii [11,14,18], ale również w ginekologii i położnictwie [19] oraz w urologii [12,20]. W czasie swego pobytu stypendialnego we Francji Stanisław Laskownicki najlepiej przekonał się, jak dobrym znieczuleniem dysponuje ośrodek lwowski. Uderzyło go ubóstwo znieczuleń przewodowych we Francji, ojczyźnie znieczulenia krzyżowego [7,20].

W latach 1921-1925 brat Ryszarda Artur mieszkał w Warszawie, gdzie dyrygował w Operze, Teatrze Wielkim lub w Filharmonii. Po wizycie dyrygenta Leopolda Stokowskiego, Artur (jako jego asystent) wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie rozwinęła się jego kariera dyrygenta i twórcy wielkich orkiestr symfonicznych. W 1933 r. został obywatelem amerykańskim.