© Borgis - Nowa Pediatria 3/2014, s. 97-102
*Natalia Kołat
Zaburzenia przetwarzania sensorycznego u dzieci – diagnostyka i postępowanie
The sensory processing disorders of children – diagnostic an proceeding
Katedra Fizjoterapii, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław
Kierownik Katedry: dr hab. n. med. Małgorzata Paprocka-Borowicz
Summary
Exploring the world is possible by internal and external sensual arrangement since the birth. The sensory integration process means a particular regulation and selection in the central nervous system leads to the specific reaction. The problem of sensory processing disorders turn out to be a current and social problem. The Sensory Integration therapy help and normalize a sensory processes in the brain and create conditions to initiate appropriate reaction of the body. The precursor of sensory integration method thinks that the most important senses are touching, auricular system and proprioceptive system. A irregularities in integration processing may cause a number of regulatory disorders. The children’s problems wouldn’t often notice until appearing some difficulties with moving or problems in the emotional and social life in the future. The most important thing is a professional diagnosis possible by certificated therapist. The diagnosis is preceded by detailed conversation with parents to pay attention to the relationship between children’s behavior and sensory processing disorders. Therefore, it depends on parents level of knowledge about sensory integration to go the specialist on time and help their children. This article present possible causes of this kind of disorders and the rules of conduct in the therapeutic office and at home. In the case of classical sensory processing disorder, the effectiveness of this method was confirmed by many research.
Wstęp
Podstawy terapii integracji sensorycznej (Sensory Integration) stworzyła i opisała amerykańska psycholog i terapeutka J. Ayres w 1972 r. Prekursorka tej metody poświęciła 30 lat pracy z dziećmi. Wiedza Ayres dotarła do Polski w pierwszej połowie XX wieku. Wcześniej na zachodzie Europy stosowano szeroko pojętą kinezyterapię psychomotoryczną u dzieci. Od jakiegoś czasu w naszym kraju zanotowano wzrost rozpoznawania zaburzeń integracji sensorycznej u dzieci, a co za tym idzie – zwiększone zainteresowanie tą dziedziną. Celem diagnostyki i terapii tą metodą jest redukowanie lub eliminacja problemów na bazie wadliwej organizacji neuronalnej. Należy podkreślić fakt, iż odpowiednio wcześnie podjęta terapia SI jest skuteczna w przypadku klasycznych postaci zaburzeń integracji sensorycznej, gdzie została potwierdzona naukowo. W jednostkach chorobach takich, jak: zespół deficytu uwagi, upośledzenie umysłowe, autyzm oraz zespoły uwarunkowane genetycznie pełni rolę terapii wspomagającej. Może być ona także traktowana jako terapia uzupełniająca proces nauki pisania i czytania (1).
Wprowadzenie do metody Integracji Sensorycznej
Proces przetwarzania sensorycznego to rejestrowanie, selekcja, przetwarzanie informacji odbieranych przez układy zmysłów z własnego ciała i środowiska zewnętrznego, a w konsekwencji wywołanie odpowiedniej reakcji umożliwiającej modyfikowanie i adaptowanie otoczenia do indywidualnych potrzeb. (2) Wszystkie uczucia i myśli człowieka powstają na skutek ciągłego, dynamicznego współdziałania miliardów neuronów w układzie nerwowym człowieka. Niewłaściwa interpretacja obrazów, dźwięków, wrażeń dotykowych i ruchowych objawia się sporym zdenerwowaniem osób, u których występują zaburzenia przetwarzania sensorycznego. Pierwsze lata życia dziecka to okres intensywnego rozwoju i zdobywania nowych doświadczeń. To układy zmysłowe stanowią podstawę dojrzewania ludzkiego organizmu. Zaburzenia wymienionych procesów w ośrodkowym układzie nerwowym powodują zakłócenia w życiu emocjonalnym, społecznym i rodzinnym. Zmiany widoczne w zachowaniu dziecka pierwsi spostrzegają najczęściej rodzice i nauczyciele zastanawiający się nad ich przyczyną (3).
Zewnętrzne i wewnętrzne układy zmysłowe
Zewnętrzne (środowiskowe) układy zmysłowe odbierają wrażenia z otoczenia, spoza naszego organizmu. Cały proces nazywany jest ekstrorecepcją. Do tej kategorii należą zmysły: zapachu, smaku, wzroku, słuchu i dotyku. W miarę rozwoju układu nerwowego dochodzi do udoskonalenia wymienionych zmysłów. Do wewnętrznych kanałów zmysłowych – nazywanych także ukrytymi, specjalnymi, somatosensorycznymi – zalicza się zmysły: przedsionkowy, interoreceptywny i proprioreceptywny. Tych zmysłów człowiek jest nieświadomy i nie jest w stanie ich „zatrzymać” (4). W swoich publikacjach doktor J. Ayres podkreśla znaczenie trzech układów: dotykowego, przedsionkowego i proprioreceptywnego. To one umożliwiają prawidłowy rozwój dziecka (5).
Cztery poziomy integracji sensorycznej
Na podstawie książki J. Ayres z 1979 r. „Sensory Integration and the Child” zdefiniowano cztery poziomy integracji sensorycznej (ryc. 1). Pierwszy poziom obejmuje okres noworodkowy i niemowlęcy, w którym zauważalny jest rozwój mięśni działających przeciwko sile grawitacji. Jest to czas intensywnego odbierania informacji sensorycznych z otoczenia. Poziom drugi charakteryzuje opanowanie przez dziecka świadomości własnego ciała, wraz z którą kształtuje się integracja obustronna. Dziecko zaczyna wykonywać płynne, skoordynowane ruchy. Ponadto pojawiają się reakcje posturalne, a rozwijający się zmysł dotyku, przedsionkowy i proprioreceptywny, wspomaga planowanie ruchów. Kolejny – trzeci poziom – to czas poznawczego zrozumienia informacji sensorycznych. Polepszająca się dyskryminacja sensoryczna wzmaga umiejętności współdziałania z otoczeniem. Dziecko w wieku przedszkolnym przechodzi do ostatniego etapu, w którym nabywa umiejętność abstrakcyjnego myślenia i rozumowania. Wszystkie nowe umiejętności, takie jak złożone czynności motoryczne, poczucie własnego Ja i samokontrola, sprawiają, że dziecko jest bardziej celowe w działaniach oraz potrafi stłumić odruchowe reakcje (1).
Ryc. 1. Poziomy integracji sensorycznej.
Przyczyny zaburzeń
Według autorki C.S. Kranowitz czynnikami predysponującymi do zaburzeń integracji sensorycznej mogą być:
1. Uwarunkowania genetyczne lub dziedziczne.
2. Czynniki prenatalne, takie jak:
– substancje szkodliwe dla płodu,
– palenie papierosów, picie alkoholu lub stosowanie innych używek przez matkę,
– ciąże mnogie.
3. Przedwczesny poród.
4. Niska masa urodzeniowa.
5. Stres dziecka zaraz po narodzinach: głownie na skutek cięcia cesarskiego.
6. Niekorzystne okoliczności okołoporodowe, takie jak: czynniki środowiska, żółtaczka, niedostateczna stymulacja, długotrwała hospitalizacja.
7. Inne przyczyny (4).
Na podstawie badań przeprowadzonych w 2004 r. stwierdzono, że zaburzenia przetwarzania sensorycznego dotyczą około 5% dzieci. Według Carol Kranowitz – autorki wielu publikacji oraz redaktor naczelnej międzynarodowego magazynu „S.I. Focus” – aktualnie problem dotyczy od 10 do 15% dzieci.
Rodzaje zaburzeń
Zaburzenie przetwarzania sensorycznego (SPD) to brak umiejętności wykorzystania odbieranych przez zmysły informacji w celu powstania efektywnych interakcji z otaczającym światem. Cały proces ma miejsce w ośrodkowym układzie nerwowym kierowanym przez mózg, który w przypadku jakichkolwiek „zakłóceń” na drodze przetwarzania neurologicznego nie może prawidłowo pełnić swojej funkcji. SPD to nie jedno zaburzenie. To kilka zaburzeń, które nigdy nie występują wszystkie jednocześnie. Wymieniony problem nie jest wynikiem uszkodzenia mózgu, lecz – jak porównuje sama J. Ayres – „swoistym korkiem ulicznym w mózgu". Klasyfikacja zaburzeń przetwarzania sensorycznego obejmuje 3 główne kategorie: zaburzenie modulacji sensorycznej, zaburzenie dyskryminacji sensorycznej i zaburzenia motoryczne o podłożu sensorycznym oraz ich podtypy (ryc. 2) (6).
Ryc. 2. Podział zaburzeń przetwarzania sensorycznego (4).
Najczęstsze objawy
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Borkowska M, Wagh K: Integracja sensoryczna na co dzień. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010: 5-7, 13-18, 20-22. 2. Banaszek G, Borkowska M, Cywińska-Bernas A i wsp.: Fizjoterapia w pediatrii. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012: 122. 3. Przyrowski Z: Integracja sensoryczna. Wprowadzenie do teorii diagnozy i terapii. Empis, Warszawa 2011: 9-14, 98-100, 123-135. 4. Kranowitz CS: Nie-zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i postępowanie. Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2011: 11-13, 27-33, 42-53, 65-68, 218-223. 5. Cichorz-Sadowska J: Zrozumieć dziecko z zaburzeniami integracji sensorycznej. Sztuka leczenia 2007: 1-2: 25-33. 6. Schalock R (ed.): Intellectual disability. Definition, classification and systems supports. Washington DC, American Association on Intellectual Disabilities 2010: 10-15, 20-27. 7. Siegel DJ, Bryson TP: Zintegrowany mózg – zintegrowane dziecko. Rebis, Poznań 2013: 5-12, 20-26. 8. Kranowitz CS: Nie-zgrane dziecko w świecie gier i zabaw. Zajęcia dla dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego. Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2011: 27-30, 34-46. 9. Maas V: Uczenie się przez zmysły. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998: 30-35, 90-94, 126-128. 10. Odowska-Szlachcic B, Mierzejewska B: Wzrok i słuch – zmysły wiodące w uczeniu się w aspekcie integracji sensorycznej. Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2013: 19-29. 11. Odowska-Szlachcic B: Terapia integracji sensorycznej. Ćwiczenia usprawniające bazowe układy zmysłowe i korygujące zaburzenia planowania motorycznego. Zeszyt 1. Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2010: 18-34. 12. Sher B: Gry i zabawy we wczesnej interwencji. Ćwiczenia dla dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu i przetwarzania sensorycznego. Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2013: 33-37, 55-62. 13. Maas V. Integracja sensoryczna a neuronauka – od narodzin do starości. Fundacja Innowacja, Warszawa 2007: 55-68,148-154.
