© Borgis - Nowa Stomatologia 4/2014, s. 167-172
Tomasz Kowalik, *Joanna Szczepańska
Analiza nawyków żywieniowo-higienicznych oraz pH i pojemności buforowej śliny w aspekcie intensywności próchnicy u dzieci w wieku przedszkolnym
Analysis of dietary-hygienic habits and pH and buffer capacity of saliva in terms of the intensity of dental caries in pre-school children
Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego, Uniwersytet Medyczny, Łódź
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Joanna Szczepańska
Summary
Introduction. High caries susceptibility in pre-school children induces the search for the range of possible causes of such condition, constant monitoring of caries rates and effective means of caries prevention as this chronic condition affects a considerable part of the population. Improper patterns of behaviour such as bad dietary habits, insufficient oral hygiene together with biological factors such as saliva composition, pH level and buffer capacity all prove to have a significant effect on the onset and progression of carious process.
Aim. To determine the relation between dietary-hygiene habits, saliva pH, saliva buffer capacity and caries incidence in pre-school children.
Material and methods. Medical history and clinical dental examination were undertaken on a group of 121 children at the age of 4-6 years. The studied children were divided into 3 groups based on DMFT index: group I included children who were caries-free (dmft index = 0), group II – children with small amount of carious lesions (dmft ≥ 1 and ≤ 2) and group III included children with high caries rate (dmft ≥ 3). Saliva pH level, buffer capacity and data obtained from questionnaires directed to children parents were subjected to evaluation.
Results. Frequent consumption of sweets between meals results in the over two-fold increase in the risk of caries incidence. Only 14% of parents actively participate in their children tooth brushing routine. 33% percent of the children ingest meals and drinks after brushing their teeth in the evening. There is also a correlation between saliva pH and its buffer capacity (p = 0.00). The study also found some relations between saliva pH level and carious process progression (p = 0.04).
Conclusions. Improper diet-hygiene habits account for higher caries rates in pre-school children.
Wstęp
Duża podatność na próchnicę dzieci w wieku przedszkolnym zmusza do poszukiwania zbioru przyczyn takiego stanu, stałego monitorowania występowania próchnicy oraz skutecznego sposobu jej zapobiegania, jako przewlekłej chorobie dotykającej znaczą część populacji. Zgodnie z celami WHO na 2000 rok 50% dzieci 6-letnich powinno być wolnych od próchnicy, gdy tym czasem było ich tylko 13% (1). Proponowanym szczegółowym celem zdrowotnym do uzyskania w Polsce w punkcie kontrolnym w 2015 roku jest m.in. zwiększenie do 60 odsetka dzieci w wieku 6 lat bez próchnicy uzębienia (2). Natomiast oczekiwane efekty do 2015 roku przez FDI, IAPD, IARD oraz WHO w odniesieniu do dzieci przedszkolnych polegają na: 1) zahamowaniu wzrostu częstości występowania oraz obniżeniu ciężkości przebiegu choroby próchnicowej w uzębieniu mlecznym, szczególnie w grupach wysokiego ryzyka próchnicy; 2) upowszechnieniu w przedszkolach nawyku czyszczenia zębów po głównych posiłkach; 3) zwiększeniu odsetka dzieci w wieku 6 lat bez próchnicy uzębienia wraz z obniżeniem, w stosunku do 2002 roku, różnic występujących w zakresie odsetka dzieci z próchnicą między województwami i środowiskami zamieszkania (Narodowy Program Zdrowia na lata 2007-2015) (3).
Etiologia procesu próchnicowego jest złożona, obejmuje szereg czynników mniej lub bardziej zależnych od pacjenta. Według Szatko (4) określone wzorce zachowań w odniesieniu do jamy ustnej determinują w około 50% zapadalność na próchnicę, natomiast uwarunkowania środowiskowe, tj. społeczne, polityczne, ekonomiczne i naturalne, mają wpływ w 30% na ten proces. Pozostałe elementy to system opieki zdrowotnej oraz uwarunkowania osobnicze (po 10%). Niewłaściwe zachowania prozdrowotne, m.in. złe nawyki żywieniowe i niedostateczna higiena jamy ustnej, a z czynników biologicznych – skład śliny, jej pH i zdolności buforowe – mają zasadniczy wpływ na zapoczątkowanie oraz przebieg procesu próchnicowego.
Utrzymanie optymalnej wartości pH (6,7-7,3) możliwe jest dzięki właściwościom buforowym (kwas węglowy/wodorowęglan oraz kwas fosforowy/fosforan). W zobojętnianiu kwasów bierze również udział amoniak pochodzący z rozkładu mocznika przez bakterie lub z dezaminacji aminokwasów (5). Zachowanie równowagi pomiędzy demineralizacją, czyli migracją jonów wapniowych i fosforanowych z hydroksyapatytów szkliwa do śliny, będącej roztworem nienasyconym fosforanów wapnia, występującą podczas spadku pH, a procesem odwrotnym – remineralizacją, warunkuje pozostanie szkliwa w stanie niezmienionym (5, 6).
Cel pracy
Celem pracy było określenie zależności między nawykami żywieniowo-higienicznymi oraz pH i pojemnością buforową śliny a intensywnością próchnicy dzieci w wieku przedszkolnym.
Materiał i metody
Badanie podmiotowe przeprowadzono za pomocą ankiet skierowanych do rodziców/prawnych opiekunów 121 dzieci w wieku 4-6 lat (średnia wieku 5,01) uczęszczających do czterech łódzkich przedszkoli w latach 2012-2013. Kryterium włączenia do badań: dzieci ogólnie zdrowe, które skończyły 3 lata i do ukończenia 6. roku życia włącznie. Kryterium wyłączenia z badań: dzieci z ostrą lub przewlekłą chorobą ogólnoustrojową, dzieci poniżej 3. i powyżej 6. roku życia.
Pytania ankietowe dotyczyły zwyczajów żywieniowych, przeprowadzanych zabiegów higienicznych i stosowanej profilaktyki fluorkowej. Badanie przedmiotowe zostało przeprowadzone na terenie przedszkoli przy pomocy zgłębnika, lusterka oraz lampy czołowej i polegało na ocenie stanu uzębienia mlecznego w oparciu o wskaźnik puw. Dzieci podzielono na grupy ze względu na intensywność próchnicy. Grupę I stanowiły dzieci bez próchnicy, grupę II dzieci z puw ≥ 1 i ≤ 2, do grupy III zakwalifikowano dzieci z najwyższą intensywnością próchnicy – puw większe od 3. W celu porównania dzieci wolnych od próchnicy z dziećmi, u których stwierdzono ubytki próchnicowe lub następstwa próchnicy (niezależnie od wysokości wskaźnika puw) utworzono grupę IV z połączenia grup II i III (tab. 1).
Tabela 1. Podział na grupy badane względem płci, wieku i wartości wskaźnika puw oraz średnie wartości wskaźnika puw w grupach badanych.
| Płeć | Grupy | |
| puw = 0 | puw ≥ 1 i ≤ 2 | puw ≥ 3 | Razem |
| n | % | n | % | n | % | n | % |
| Chłopcy | 22 | 55,00% | 24 | 60,00% | 19 | 46,34% | 65 | 53,72% |
| Dziewczęta | 18 | 45,00% | 16 | 40,00% | 22 | 53,66% | 56 | 46,28% |
| Razem | 40 | 100,00% | 40 | 100,00% | 41 | 100,00% | 121 | 100,00% |
| Wiek | n | % | n | % | n | % | n | % |
| 3 | 1 | 2,50% | 1 | 2,50% | 0 | 0,00% | 2 | 1,65% |
| 4 | 18 | 45,00% | 14 | 35,00% | 3 | 7,32% | 35 | 28,93% |
| 5 | 13 | 32,50% | 11 | 27,50% | 20 | 48,78% | 44 | 36,36% |
| 6 | 8 | 20,00% | 14 | 35,00% | 18 | 43,90% | 40 | 33,06% |
| Razem | 40 | 100,00% | 40 | 100,00% | 41 | 100,00% | 121 | 100,00% |
| I grupa | II grupa | III grupa | IV grupa (razem II + III) |
| Średnie puw | SD | Średnie puw | SD | Średnie puw | SD | Średnie puw | SD |
| 0,00 | 0,00 | 1,77 | 0,94 | 6,6 | 2,39 | 4,22 | 3,03 |
Do badań laboratoryjnych wykorzystano ślinę mieszaną. W czasie uzyskiwania od dzieci śliny przeprowadzano stymulację psychologiczną polegającą na wspominaniu o kwaśnych produktach żywnościowych, tj. o cytrynie i grapefruitach, które na zasadzie odruchu bezwarunkowego miały powodować zwiększone wydzielanie śliny. Dzieci wypluwały do jałowych probówek ślinę w ilości minimum 3 ml. W przypadku trudności uzyskania śliny od dziecka pobierano ją przy pomocy jałowej strzykawki z dna jamy ustnej, po uprzednim masowaniu zewnątrzustnym okolicy podjęzykowej i przyusznej. Ślinę pobierano w godzinach przedpołudniowych (10.00-11.00) z zachowaniem minimum jednogodzinnego odstępu od ostatniego posiłku, po którym dzieci w przedszkolach miały szczotkowane zęby. Następnie probówki ze śliną umieszczano w lodówce transportowej i niezwłocznie przewożono do Zakład Mikrobiologii i Laboratoryjnej Immunologii Medycznej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. W laboratorium oceniano natychmiast wartość pH śliny z wykorzystaniem pH-metru ELMETRON CP-401 z elektrodą IJ44C i czujnikiem temperatury (Elmetron, Polska), następnie ślinę odwirowywano (3000 obr./min, 10 minut, 4°C) i porcjowano po 200 μl. Obliczono także pojemność buforową według wzoru: pojemność buforowa = 0,006 / (V(dcm3) próby x (pH - pH1), gdzie pH jest wartością wyjściową, a pH1 wartością pH po dodaniu 0,1M HCl.
Analizę statystyczną przeprowadzono za pomocą programu Statistica (StatSoft, 10.0 Łódź, Polska) w oparciu o współczynnik korelacji rang Spearmana, celem oceny zależności pomiędzy cechami mierzalnymi, oraz regresję logistyczną jednoczynnikową dla zmiennych jakościowych, celem oceny wpływu nawyków żywieniowo-higienicznych na intensywność procesu próchnicowego. Do porównania wartości przeciętnych zmiennych mierzalnych w dwóch grupach wykorzystano test Kruskala-Wallisa. Za istotne statystycznie uznano wartości p < 0,05.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Szatko F, Rabęda A, Bromblik A: Ocena skuteczności systemu opieki stomatologicznej na podstawie analizy porównawczej stanu uzębienia i potrzeb stomatologicznych dzieci w wieku przedszkolnym. Czas Stomatol 2008; 61(1): 61-68. 2. Adamowicz-Klepalska B, Wierzbicka M, Izabela Strużycka I: Założenia i cele zdrowia jamy ustnej w kraju na lata 2006-2020. Czas Stomatol 2005; LVIII(6): 457-460. 3. Narodowy Program zdrowia na lata 2007-2015. http://www.mz.gov.pl/zdrowie-i-profilaktyka/narodowy-program-zdrowia. 4. Szatko F: Społeczne uwarunkowania stanu zdrowotnego jamy ustnej. Praca na stopień doktora habilitowanego nauk medycznych w zakresie medycyny. Akademia Medyczna w Łodzi, 2001. 5. Macrotte H, Lavoie MC: Oral microbial ecology and the role of salivary immunoglobulin A. Microbiol Mol Biol Rev 1998; 62: 71-109. 6. Lenander-Lumikari M, Loimaranta V: Saliva and dental caries. Adv Dent Res 2000; 14(1): 40-47. 7. Szczepańska J: Prognozowanie występowania próchnicy u dzieci w oparciu o wieloaspektową analizę czynników ryzyka – część I. Nowa Stomat 2001; 6(4): 3-11. 8. Szczepańska J: Prognozowanie występowania próchnicy u dzieci w oparciu o wieloaspektową analizę czynników ryzyka – część II. Nowa Stomat 2002; 7(1): 3-7. 9. Gacek M: Sposób żywienia dzieci przedszkolnych ze środowiska wielkomiejskiego. Rocz Panstw Zakl Hig 2012; 63(4): 477-482. 10. Proc P, Filipińska-Skąpska R, Wochna-Sobańska M: Próchnica uzębienia dzieci łódzkich do lat 5. III. Czynniki etiologiczne próchnicy. Dent Med Probl 2006; 43(1): 65-70. 11. Bruzda-Zwiech A, Szydłowska-Walendowska B, Wochna-Sobańska M et al.: Wpływ nawyków higienicznych i żywieniowych na stan uzębienia dzieci w wieku przedszkolnym. Dent Med Probl 2005; 42(2): 267-272. 12. Bocarsly ME, Powell ES, Avena NM, Hoebel BG: High-fructose corn syrup causes characteristics of obesity in rats: Increased body weight, body fat and triglyceride levels. Pharmacol Biochem Behav 2010; 97(1): 101-106. 13. Malik VS, Popkin BM, Bray GA et al.: Sugar-sweetened beverages, obesity, type 2 diabetes mellitus, and cardiovascular disease risk. Circulation 2010; 121(11): 1356-1364. 14. Napierała M, Stachowska E: Żywienie w niealkoholowym stłuszczeniu wątroby w ujęciu klasycznym oraz zasad nutrigenomiki. Czynniki Ryzyka 2011; 3(1): 28-34. 15. Teff KL, Elliott SS, Tschop M et al.: Dietary fructose reduces circulating insulin and leptin, attenuates postprandial suppression of ghrelin, and increases triglycerides in women. J Clin Endocrinol Metab 2004; 89(6): 2963-2972. 16. Kuriakose S, Sundaresan C, Mathai V et al.: A comparative study of salivary buffering capacity, flow rate, resting pH, and salivary Immunoglobulin A in children with rampant caries and caries-resistant children. J Indian Soc Pedod Prev Dent 2013; 31(2): 69-73. 17. Sharma A, Singh M, Chaudhary S et al.: Dermatoglyphic characterization of dental caries and its correlation to salivary pH – an in vivo study. Indian J Contemp Dentistry 2013; 1(1): 5-8. 18. Yarat A, Akyuz S, Koc L et al.: Salivary sialic acid, protein, salivary flow rate, pH, buffering capacity and caries indices in subjects with Down’s syndrome. J Dent 1999; 27: 115-118. 19. Cogulu D, Sabah E, Kutukculer N, Ozkinay F: Evaluation of the relationship between caries indices and salivary secretory IgA, salivary pH, buffering capacity and flow rate in children with Down’s syndrome. Arch Oral Biol 2006; 51(1): 23-28. 20. Kobierska-Brzoza J: Stan jamy ustnej i wybrane składniki śliny u dzieci chorych na astmę oskrzelową. Dent Med Probl 2004; 41(4): 735-741. 21. Widowati W, Akbar SH, Tin MH: Saliva pH Changes in Patients with High and Low Caries Risk After Consuming Organic (Sucrose) and Non-Organic (Maltitol) Sugar. I M J M 2013; 12(2): 15-21. 22. Ahmadi-Motamayel F, Goodarzi MT, Hendi SS et al.: Evaluation of salivary flow rate, pH, buffering capacity, calcium and total protein levels in caries free and caries active adolescence. J Dent Oral Hyg 2013; 5(4): 35-39.
