© Borgis - Medycyna Rodzinna 4/2014, s. 189-197
Paweł Moćko, Paweł Kawalec, Ewa Stawowczyk
Analiza kosztów pośrednich stwardnienia rozsianego w Europie – przegląd systematyczny
Analysis of the indirect costs of multiple sclerosis in Europe – a systematic review
Zakład Gospodarki Lekiem, Instytut Zdrowia Publicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński, Kraków
Summary
Multiple sclerosis (MS) is the most common chronic demyelinating disease of the central nervous system of unknown and probable autoimmune etiology. MS is lifelong illnesses which have a significant impact on quality of life and personal burden through a loss of productivity of the patient, which is expressed by costs related to sickness absence, sick leave, early retirement or informal care. Indirect costs represent a significant part of total expenditures.
The aim of this study is to conduct a systematic review of the indirect costs of multiple sclerosis. The search was carried out in Medline, EMBASE, the Centre for Reviews and Dissemination, and reference lists of identified articles. Articles written in Polish, English, published from 2000 to 2014, were included. All costs were converted into U.S. dollars at purchasing power parity (USD PPP) and adjusted to 2012 values by using the consumer price index. In all identified studies estimation of the indirect costs was performed with human capital method. The most often considered category of indirect costs were: absenteeism, early retirement and long-term sick leave.
Results of the identified studies showed that indirect costs comprise a significant contribution in the total costs associated with the MS and their range was 11 003 USD and 57 468 USD. Moreover a dominant role in the structure of indirect costs had a cost of early retirement (89% of total indirect costs), an average value was 20 432 USD per patient per year. This literature synthesis indicated that multiple sclerosis generate significant indirect costs, mainly due to loss of productivity resulting from the early retirement.
In summary, the indirect costs associated with multiple sclerosis are a serious burden in the total costs associated with the disease for national budgets.
Wstęp
Stwardnienie rozsiane (SR) jest najczęstszą przewlekłą, demielinizacyjną chorobą ośrodkowego układu nerwowego (OUN) o nieznanej etiologii i prawdopodobnym podłożu autoimmunologicznym. Charakteryzuje się dużą zmiennością oraz trudnym do przewidzenia przebiegiem (1, 2). SR jest główną przyczyną niepełnosprawności neurologicznej i drugą przyczyną niepełnosprawności po urazach u młodych dorosłych (2, 3). Według szacunków na świecie na SR choruje około 1 mln osób, przy czym częstość występowania choroby waha się między 15 a 180 przypadków na 100 tysięcy. W Polsce na SR choruje około 50 tys. osób, a rocznie przybywa blisko 1000 nowych zachorowań (4). Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w Polsce w 2009 roku żyło około 8 mln osób niepełnosprawnych (osoby, które z powodu problemów zdrowotnych deklarowały ograniczoną zdolność do wykonywania czynności), przy czym blisko 4,2 mln posiadało orzeczenie o niepełnosprawności (5). Biorąc pod uwagę rozpowszechnienie SR (4), szczyt zachorowań przypadający na 30. rok życia (6), wieloletni skomplikowany przebieg, negatywny wpływ na jakość życia chorych i ich rodzin (4), a także nieuleczalny charakter choroby (3), stwardnienie rozsiane stanowi ogromny problem nie tylko zdrowotny i społeczny, ale również ekonomiczny (4). Znaczenie ekonomiczne stwardnienia rozsianego można określić poprzez ocenę wyników badań nad kosztami choroby. Badania te pozwalają na pomiar i ocenę zasobów zużytych z powodu SR, a także ustalenie punktu odniesienia, względem którego można szacować korzyści wynikające z danej metody terapeutycznej. Badania kosztów identyfikują grupy chorych, które mogą odnieść największe korzyści z leczenia (4).
W analizie kosztów w ochronie zdrowia najczęściej wyróżnia się trzy podstawowe kategorie kosztów: koszty bezpośrednie (medyczne i niemedyczne), koszty pośrednie oraz koszty społeczne. Światowa Organizacja Zdrowia najogólniej definiuje koszty pośrednie jako stratę produkcji spowodowaną zmniejszeniem zasobu pracy w wyniku choroby. Należy jednak zaznaczyć, że w literaturze nie istnieje jedna powszechnie stosowana definicja kosztów pośrednich. W literaturze przedmiotu do kosztów pośrednich najczęściej zalicza się: utratę produkcji wynikającą z nieobecności w pracy osoby chorej (absenteizm), obniżenie produktywności związane ze złym samopoczuciem lub chorobą osoby obecnej w pracy (prezenteizm), stratę produkcji spowodowaną trwałą niezdolnością do pracy lub stratę produkcji spowodowaną zgonem, koszty opieki nieformalnej (opieka nieformalna definiowana jako opieka sprawowana przez osoby z najbliższego otoczenia chorego) oraz koszty pracy wykonywanej nieodpłatnie (produkcja niewchodząca w skład PKB). Niezależnie od różnic w definicji, koszty pośrednie mają w zamierzeniu pokazywać koszty choroby ponoszone nie tylko przez pacjentów, ale także przez gospodarkę jako całość (7). Koszty pośrednie stanowią więcej niż połowę całkowitych kosztów choroby (8).
Do głównych metod szacowania kosztów utraconej produkcji zalicza się: metodę kapitału ludzkiego (ang. human capital approach – HCA), metodę kosztów frykcyjnych (ang. friction cost metod – FCM) oraz metodę gotowości do zapłaty (ang. willingness-to-pay method). Metoda kapitału ludzkiego jest najpopularniejszą i najczęściej stosowaną metodą szacowania kosztów pośrednich. Występowanie choroby powoduje, że kapitał, jakim dysponuje jednostka, nie może zostać w pełni wykorzystany. Takie podejście sprawia, że koszty pośrednie występują tak długo, jak długo potencjał wykorzystania kapitału ludzkiego jest ograniczony (7). W metodzie HCA koszty pośrednie szacuje się jako iloczyn czasu choroby (czyli czasu, w którym kapitał ludzki nie jest wykorzystywany) i produktywności pracownika w jednostce czasu (produktywności kapitału ludzkiego), jest to więc oszacowanie potencjalnej utraty produktywności (9). Z kolei w metodzie kosztów frykcyjnych koszty związane z chorobą analizuje się z perspektywy przedsiębiorstwa, przy czym w podejściu FCM postuluje się, aby ocena długookresowego wpływu choroby pracownika uwzględniała, że pracownik może zostać zastąpiony np. przez nowo zatrudnionego (7, 9); metoda umożliwia więc obliczenie realnej utraty produktywności. Metoda gotowości do zapłaty jest stosowana głównie do wyceny dóbr i usług nieposiadających swojej ceny rynkowej. Metoda gotowości do zapłaty pozwala na wyrażenie straty produkcji poprzez wartość pieniężną, jaką dana osoba byłaby w stanie zapłacić za obniżenie prawdopodobieństwa choroby lub przedwczesnej śmierci (7).
Koszty bezpośrednie leczenia SR spoczywają na płatniku publicznym, natomiast koszty nieformalne zazwyczaj ponosi rodzina chorego, przy czym koszty pośrednie pokrywane są z dochodów chorego (10).
Cel pracy
Celem niniejszego przeglądu jest przedstawienie analizy kosztów pośrednich stwardnienia rozsianego w Europie.
Materiał i metody
Przeprowadzono przegląd systematyczny dostępnej literatury zgodnie z zasadami Cochrane Collaboration. Przeszukano medyczne bazy danych: MEDLINE – dostęp przez PubMed, EMBASE oraz Centre for Reviews and Dissemination (CRD) za okres od 2000 roku do marca 2014 roku (data przeszukania 10.03.2014 r.) oraz piśmiennictwo badań włączonych do analizy, zgodnie z wytycznymi Cochrane Handbook (11). Strategia wyszukiwania została przeprowadzona przy wykorzystaniu indeksacji synonimów MeSH (Medical Subject Headings) i EMTREE (Elsevier’s Life Science Thesaurus) oraz z wykorzystaniem operatorów logicznych Boole’a (tab. 1). Analizą objęto badania opublikowane w języku angielskim i polskim, dotyczące oceny kosztów pośrednich wynikających ze stwardnienia rozsianego w Europie. Okres analizy obejmował publikacje, które ukazały się w latach 2000-2014. Selekcja badań została przeprowadzona niezależnie przez dwóch analityków (autorów niniejszej pracy – P.M. i P.K.).
Tabela 1. Strategia wyszukiwania badań (10.03.2014 rok).
| Słowa kluczowe |
| Problem zdrowotny | (Multiple Sclerosis OR Sclerosis, Multiple OR MS OR Sclerosis, Disseminated OR Disseminated Sclerosis OR Multiple Sclerosis, Acute Fulminating OR Chariot Disease OR Disseminated Sclerosis OR Insular Sclerosis OR Multiple Sclerosis, Chronic Progressive OR Multiple Sclerosis, Relapsing-Remitting OR Primary Progressive Multiple Sclerosis OR Relapsing-Remitting Multiple Sclerosis OR Relapsing Remitting Multiple Sclerosis OR Sclerosis Multiplex OR Sclerosis, Disseminated OR Sclerosis, Insular OR Sclerosis, Multiple OR Secondary Progressive Multiple Sclerosis) |
| Interwencja | ((Indirect OR Productivity) AND (Cost OR Costs OR (Human AND Capital))) |
| Metodyka badań | Baza PubMed: Humans; Baza Embase: Humans; Baza CRD – nie stosowano limitów |
| Język | polski, angielski |
W celu porównania wyników dotyczących kosztów pośrednich pomiędzy badaniami dokonano ich przeliczenia na roczny koszt na pacjenta, a także poszczególne koszty zostały przeliczone na dolary amerykańskie siły nabywczej (USD PPP). W analizie uwzględniono parytet siły nabywczej (PPP) z 2012 roku (12). Ze względu na fakt, że zidentyfikowane badania zostały przeprowadzone w różnym okresie, dostosowano koszty do roku 2012 przy pomocy kalkulatora indeksu cen konsumpcyjnych (ang. consumer price index – CPI) (13). W przypadku, gdy dane kosztowe przedstawione w zidentyfikowanych publikacjach zostały wyliczone w oparciu o określony czasy, w obliczeniach przyjęto dolny zakres przedziału jako rok bazowy.
Wyniki
W wyniku przeszukiwania baz danych łącznie zidentyfikowano 303 rekordy. Do analizy ostatecznie włączono 18 badań dotyczących oceny kosztów pośrednich w SR (głównie analizowanych z perspektywy społecznej), w tym po dwa badania z Hiszpanii (14, 15), Niemiec (16, 17), Polski (18, 19), Szwecji (20, 21), Włoch (22, 23) oraz pojedyncze badania z Austrii (24), Belgii (25), Czech (26), Francji (27), Holandii (28), Norwegii (29), Szwajcarii (30) i Wielkiej Brytanii (31). We wszystkich zidentyfikowanych badaniach do oszacowania kosztów pośrednich zastosowano metodę kapitału ludzkiego. Najczęściej uwzględnianą kategorią kosztów pośrednich były: absenteizm, renta i długoterminowe zwolnienie (tab. 2).
Tabela 2. Charakterystyka zidentyfikowanych badań.
| Badanie | N (% mężczyzn; śr. wiek) | Nasilenie choroby (śr. EDSS) | Składniki kosztów pośrednich | Metoda szacowania kosztów |
| Kobelt G i wsp. 2006 (14) (Hiszpania) | 1848 (35%, 45 lat) | 4,5 | Absenteizm krótkoterminowy, długoterminowe zwolnienie lekarskie, renta | Kapitału ludzkiego |
| Casado V i wsp. 2006 (15) (Hiszpania) | 200 (36%, 42 lata) | 2,8 | Absenteizm krótkoterminowy z powodu SR, absenteizm krótkoterminowy z innego powodu, absenteizm długoterminowy | Kapitału ludzkiego |
| Kobelt G i wsp. 2006 (16) (Niemcy) | 2793 (27%, 45 lat) | 3,8 | Absenteizm krótkoterminowy, długoterminowe zwolnienie lekarskie, renta | Kapitału ludzkiego |
| Reese JP i wsp. 2011 (17) (Niemcy) | 144 (31%, 42 lata) | 3,5 | Zwolnienie lekarskie, renta, niepełnosprawność, zmniejszenie czasu pracy, bezrobocie | Kapitału ludzkiego |
| Matschay A i wsp. 2008 (18) (Polska) | 120 (grupa I n = 60, grupa II n = 60) (18%, 37 lat) | – | Utrata produktywności pracownika/rencisty | Kapitału ludzkiego |
| Orlewska E i wsp. 2005 (19) (Polska) | 148 (grupa I = 57, grupa II = 56, grupa III = 35) (37%, 44 lata) | – | Utrata produktywności, nieformalna opieka | Kapitału ludzkiego |
| Berg J i wsp. 2006 (20) (Szwecja) | 1339 (26%, 53 lata) | 5,1 | Absenteizm krótkoterminowy, długoterminowe zwolnienie lekarskie, renta | – |
| Henriksson F i wsp. 2001 (21) (Szwecja) | 413 (29%, 49 lat) | – | Absenteizm krótkoterminowy, długoterminowe zwolnienie lekarskie i renta | Kapitału ludzkiego |
| Kobelt G i wsp. 2006 (22) (Włochy) | 921 (34%, 46 lat) | 4,6 | Absenteizm krótkoterminowy, długoterminowe zwolnienie lekarskie, renta | Kapitału ludzkiego |
| Pia Amato M i wsp. 2002 (23) (Włochy) | 552 (33%, -) | – | Opieka nieformalna, utrata produktywności | Kapitału ludzkiego |
| Kobelt G i wsp. 2006 (24) (Austria) | 909 (28%, 41 lat) | 4,4 | Absenteizm krótkoterminowy długoterminowe zwolnienie lekarskie, renta | Kapitału ludzkiego |
| Kobelt i wsp. 2006 (25) (Belgia) | 799 (31%, 48 lat) | 3,9 | Absenteizm krótkoterminowy długoterminowe zwolnienie lekarskie, renta | Kapitału ludzkiego |
| Dusankova JB i wsp. 2012 (26) (Czechy) | 1019 (29%, 50 lat) | 3,4 | Renta, zwolnienie lekarskie, opieka nieformalna | Kapitału ludzkiego |
| Kobelt G i wsp. 2009 (27) (Francja) | 1 355 (25%, 49 lat) | 4,4 | Absenteizm krótkoterminowy, długoterminowe zwolnienie lekarskie i renta | Kapitału ludzkiego |
| Kobelt G i wsp. 2006 (28) (Holandia) | 1549 (30%, 47 lat) | 3,9 | Absenteizm krótkoterminowy, długoterminowe zwolnienie lekarskie, renta | Kapitału ludzkiego |
| Svendsen B i wsp. 2012 (29) (Norwegia) | 423 (35%, 38 lat) | 4,3 | Zwolnienie lekarskie, rehabilitacja, renta | Kapitału ludzkiego |
| Kobelt i wsp. 2006 (30) (Szwajcaria) | 1101 (33%, 53 lata) | 5,0 | Absenteizm krótkoterminowy, długoterminowe zwolnienie lekarskie, renta | Kapitału ludzkiego |
| Kobelt G i wsp. 2006 (31) (Wielka Brytania) | 2048 (25%, 51 lat) | 5,1 | Absenteizm krótkoterminowy długoterminowe zwolnienie lekarskie, renta | Kapitału ludzkiego |
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Członkowska A, Mirowska-Guzel D: Stwardnienie rozsiane. [W:] Gajewski P (red.): Interna Szczeklika 2013. Medycyna Praktyczna, Kraków 2013: 2130-2134. 2. Kantarci OH, Pirko I, Rodriqez M: Novel immunomodulatory approaches for the management of multiple sclerosis. Clin Pharmacol Ther 2014; 95(1): 32-44. 3. Rice CM, Kemp K, Wilkins A et al.: Cell therapy for multiple sclerosis: an evolving concept with implications for other neurodegenerative diseases. Lancet 2013; 382: 1204-1213. 4. Członkowska A, Mirowska-Guzel D: Koszty stwardnienia rozsianego. Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii 2005; 3: 235-240. 5. Raciborski F, Władysiuk M, Bebrysz M et al.: Utrata produktywności w następstwie chorób reumatycznych – absencja i prezenteizm. Reumatologia 2013; (51)5: 355-362. 6. Szafirska M, Urbanik A, Róg T: Zmiany metaboliczne w obrębie blaszek u chorych na stwardnienie rozsiane – ocena w technice protonowej spektroskopii MR (HMRS). Przegl Lek 2013; 70(5): 328-334. 7. Raport opracowany przez EY na zlecenie Związku Pracodawców Innowacyjnych Firm Farmaceutycznych Infarma – Metodyka pomiaru kosztów pośrednich w polskim systemie ochrony zdrowia. Warszawa 2013. 8. Hermanowski T, Drozdowska A: Ocena wartości życia i zdrowia, pomiar korzyści związanych z technologiami medycznymi, rodzaje kosztów w opiece zdrowotnej. [W:] Hermanowski T (red.): Szacowanie kosztów społecznych choroby i wpływu stanu zdrowia na aktywność zawodową i wydajność pracy. ABC Wolters Kluwe business, Warszawa 2013: 13-30. 9. Jakubczyk M, Hermanowski T: Choroby a funkcjonowanie rodziny w kontekście kosztów pośrednich. [W:] Hermanowski T (red.): Szacowanie kosztów społecznych choroby i wpływu stanu zdrowia na aktywność zawodową i wydajność pracy. ABC Wolters Kluwe business, Warszawa 2013: 31-47. 10. McMillan L: International Comparison of the Financial Impact of Multiple Sklerosis on Families. Międzynarodowa Konferencja SM w Berlinie w dniach 20-24 września 2003 rok (Prezentacja). 11. Higgins JPT, Green S: Cochrane handbook for systematic reviews of interventions. Cochrane Collaboration and John Wiley 2008. 12. World Bank – Working for a World Free of Poverty. PPP conversion factor, GDP (LCU per international $), http://data.worldbank.org/indicator/PA.NUS.PPP (dostęp dnia 19.03.2014 roku). 13. Inflation calculator and change price between 2 dates, http://fxtop.com/en/inflation-calculator.php (dostęp dnia 19.03.2014 roku). 14. Kobelt G, Berg J, Lindgren P et al.: Costs and quality of life of multiple sclerosis in Spain. Eur J Health Econ 2006; 7: 65-74. 15. Casado V, Martínez-Yèlamos S, Martínez-Yèlamos A: Direct and indirect costs of Multiple Sclerosis in Baix Llobregat (Catalonia, Spain), according to disability. BMC Health Services Research 2006; 6: 143. 16. Kobelt G, Berg J, Lindgren P et al.: Costs and quality of life of multiple sclerosis in Germany. Eur J Health Econ 2006; 7: 34-44. 17. Reese JP, John A, Wienemann G et al.: Economic Burden in a German Cohort of Patients with Multiple Sclerosis. Eur Neurol 2011; 66: 311-321. 18. Matschay A, Nowakowska E, Hertmanowska H et al.: Cost analysis of therapy for patients with multiple sclerosis (MS) in Poland. Pharmacological Reports 2008; 60: 632-644. 19. Orlewska E, Mierzejewski P, Zaborski J et al.: A prospective study of the financial costs of multiple sclerosis at different stages of the disease. European Journal of Neurology 2005; 12: 31-39. 20. Berg J, Lindgren P, Fredrikson S et al.: Costs and quality of life of multiple sclerosis in Sweden. Eur J Health Econ 2006; 7: 75-85. 21. Henriksson F, Fredrikson S, Masterman T et al.: Costs, quality of live and disease severity In multiple sclerosis: a cross-sectional study In Sweden. European journal of Neurology 2001; 8: 27-35. 22. Kobelt G, Berg J, Lindgren P et al.: Costs and quality of life of multiple sclerosis in Italy. Eur J Health Econ 2006; 7: 45-54. 23. Pia Amato M, Battaglia MA, Caputo D et al.: The costs of multiple sclerosis: a cross-sectional, multicenter cost-of-illness study in Italy. J Neurol 2002; 249: 152-163. 24. Kobelt G, Berg J, Lindgren P et al.: Costs and quality of life of multiple sclerosis in Austria. Eur J Health Econ 2006; 7: 14-23. 25. Kobelt G, Berg J, Lindgren P et al.: Costs and quality of life of multiple sclerosis in Belgium. Eur J Health Econ 2006; 7: 24-33. 26. Dusankova JB, Kalincik T, Dolezal T et al.: Cost of multiple sclerosis in the Czech Republic: The COMS study. Multiple Sclerosis Journal 2012; 18(5): 662-668. 27. Kobelt G, Texier-Richard B, Lindgren P: The long-term cost of multiple sclerosis in France and potential changes with disease-modifying interventions. Multiple Sclerosis 2009; 15: 741-751. 28. Kobelt G, Berg J, Lindgren P et al.: Costs and quality of life in multiple sclerosis in The Netherlands. Eur J Health Econ 2006; 7: 55-64. 29. Svendsen B, Myhr KM, Nyland H et al.: The cost of multiple sclerosis in Norway. Eur J Health Econ 2012; 13: 81-91. 30. Kobelt G, Berg J, Lindgren P et al.: Costs and quality of life of multiple sclerosis in Switzerland. Eur J Health Econ 2006; 7: 86-95. 31. Kobelt G, Berg J, Lindgren P et al.: Costs and quality of life of multiple sclerosis in the United Kingdom. Eur J Health Econ 2006; 7: 96-104. 32. Kobelt G, Berg J, Lindgren P et al.: Costs and quality of life in multiple sclerosis in Europe: method of assessment and analysis. Eur J Health Econ 2006; 7: 5-13. 33. Kolasa K: Ile kosztuje stwardnienie rozsiane – systematyczny przegląd literatury. Przegl epidemiol 2013; 67: 157-160. 34. Wytyczne oceny technologii medycznych (HTA) – Agencja Oceny Technologii Medycznych (AOTM), Warszawa, kwiecień 2009.
