Witold Chodźko – lekarz psychiatra i neurolog, działacz społeczny i polityczny, wolnomularz – to jeden z przedstawicieli rozgałęzionej na Litwie rodziny szlacheckiej pieczętującej się herbem Kościesza. W Polskim Słowniku Biograficznym można odnaleźć ośmiu członków tej rodziny posiadających znaczne zasługi dla polskiej literatury i nauki. Wśród nich jest odnotowany daleki kuzyn, Michał Borejko Chodźko (1808-1879) – organizator powstania listopadowego na Litwie, poeta i działacz polityczny na emigracji, członek loży wolnomularskiej w Paryżu (1).

Witold Chodźko urodził się 1 listopada 1875 roku w Piotrkowie Trybunalskim, w rodzinie Leonarda i Zofii z domu Jasińskiej. Jego dziadek po mieczu, Jan Chodźko, był właścicielem majątku Wilejkowicze w parafii Żodziszki. Posiadał kilkoro dzieci, z których najstarszy syn – Tyburcy Chodźko, za udział w powstaniu styczniowym wyrokiem sądu wojennego został w 1864 roku zesłany na dwadzieścia siedem lat do Wiatki. Drugi, i najmłodszy, syn Leonard, ojciec Witolda, ukończył wileńskie gimnazjum i w 1865 roku zamieszkał w Piotrkowie Trybunalskim. Tamże od stycznia 1873 roku z inicjatywy Antoniego Porębskiego wydawano czasopismo „Tydzień”, do którego Leonard Chodźko pisywał artykuły wstępne i teksty literackie. Jednak stosunkowo szybko pojawiły się trudności w zdobywaniu przez redakcję nowego materiału dziennikarskiego, a za nimi kłopoty finansowe. W konsekwencji dobrze zapowiadające się czasopismo zaczęło ukazywać się nieregularnie. W następstwie tego Leonard Chodźko po roku zrezygnował z pracy dziennikarskiej i założył własną księgarnię. W 1883 roku przerwał pracę zawodową z powodu choroby płuc, powrócił w rodzinne strony na Litwę, gdzie niedługo po tym zmarł (2).

Jego syn Witold w 1894 roku ukończył IV Gimnazjum w Warszawie i w tym samym roku, mając dziewiętnaście lat, rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego, które po pięcioletniej nauce przyniosły mu upragniony dyplom lekarza. Po ukończeniu studiów wyjechał na praktykę zagraniczną, aby rozwijać swoje zainteresowania w zakresie neurologii. W jednej z paryskich klinik został asystentem na oddziale neurologicznym dr. Józefa Babińskiego, pod którego kierunkiem w 1900 roku napisał pracę pt.: „Przyczynek do kwestii objawu ruchu paluchowego Babińskiego”, opartą na zbadaniu przeszło tysiąca osób zarówno chorych, jak i zdrowych. Podczas pobytu w Paryżu odbył również staż w klinice profesora Alexisa Joffroya w Hôpital de la Pitiè-Salpêtrière. Z Paryża Witold wyjechał do Grazu do Kliniki Neurologicznej profesora Gabriela Antona.

Po powrocie do kraju wobec niemożności uzyskania płatnego etatu w szpitalach warszawskich Chodźko osiadł w osadzie Zaremby Kościelne koło Małkini jako lekarz z wolną praktyką. W 1901 roku znalazł zatrudnienie na stanowisku asystenta Władysława Olechnowicza w Lublinie, w prywatnej klinice dla chorych psychicznie. Rok później został nadetatowym (niepobierającym wynagrodzenia) asystentem w Szpitalu św. Wincentego a Paulo w Lublinie. W 1903 roku przeniesiono go do Szpitala św. Jana Bożego, gdzie objął stanowisko ordynatora. W tym szpitalu do 1907 roku prowadził już samodzielnie, jako młodszy ordynator, oddział psychiatryczny. W tym samym roku objął zwolnione przez Jana Mazurkiewicza stanowisko dyrektora Zakładu dla Psychicznie i Nerwowo Chorych w Kochanówce niedaleko Łodzi. Posadę tę sprawował do 1914 roku. Jednocześnie udzielał się jako członek Towarzystwa Lekarskiego Lubelskiego, brał aktywny udział w pracach Komisji do Spraw Przemysłu Lekarskiego T.L.L. oraz został członkiem Oddziału Lubelskiego Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego. W 1906 roku współtworzył Lubelskie Towarzystwo Szerzenia Oświaty „Światło”, którego był wiceprezesem (na prezesa wybrano Stefana Żeromskiego), oraz pełnił obowiązki prezesa Towarzystwa „Kropla Mleka”. Działał w ruchu antyalkoholowym. W 1910 roku opublikował jedną ze swych najważniejszych prac pt.: „Objaw mostkowy”. Po wyjeździe z Kochanówki przez rok kierował prywatnym zakładem dla psychicznie chorych w Czerwonym Borze pod Radzyminem. W 1915 roku przeniósł się do Warszawy, gdzie do 1918 roku pracował jako ordynator Oddziału Psychiatrycznego w Szpitalu św. Jana Bożego. W 1915 roku opublikował kolejną pracę pt.: „Najpilniejsze zadania polskich instytucji samorządowych w zakresie opieki nad umysłowo chorymi”.

17 lutego 1917 roku został mianowany referentem sanitarnym Departamentu Spraw Wewnętrznych Tymczasowej Rady Stanu (3). Kilka miesięcy później z referatu stworzono wydział, następnie przekształcony w sekcję i Dyrekcję Służby Zdrowia Publicznego. 23 lutego 1918 roku został szefem sekcji administracyjnej MSW. Do 1918 roku był dyrektorem Służby Zdrowia, Opieki Społecznej i Ochrony Pracy Spraw Wewnętrznych Rady Regencyjnej. Kierował kolejno wszystkimi szczeblami organizacyjnymi zarówno w Radzie Stanu, jak i w Radzie Regencyjnej za czasów premiera rządu Jana Kucharzewskiego. W tym czasie angażował się w działalność polityczną. Pod koniec 1904 roku wstąpił razem z Rafałem Radziwiłłowiczem do Związku Postępowo-Demokratycznego. W tworzeniu tej partii znaczny udział mieli przedstawiciele PPS. Zasady programowe opierały się o autonomię dla Królestwa Polskiego z Konstytuantą w Warszawie (4). Był też aktywnym członkiem Ligi Państwowej Polskiej. Od 1917 roku należał do Centrum Narodowego. Był członkiem Stronnictwa Postępowej Demokracji. W roku 1916 brał udział w wyborach do Rady Miejskiej miasta Warszawy jako przedstawiciel Centralnego Komitetu Demokratycznego. 10 lipca tegoż roku został radnym i członkiem Komisji Budżetowej. Funkcje te pełnił do 1919 roku (4). W tym czasie, pracując w Warszawie, ogłosił następujące publikacje: „Organizacja i służby zdrowia publicznego w mieście st. Warszawie” (1916), „Szpitalnictwo i sprawy sanitarne w budżecie miasta st. Warszawy na r. 1917”, „Organizacja państwowej służby zdrowia w Królestwie Polskim w przeszłości i chwili obecnej”(1917), „Polskie prawodawstwo sanitarne w rozwoju historycznym” (1917).

4 kwietnia 1918 roku Rada Regencyjna wyłączyła dział zdrowia z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i przekazała go Ministerstwu Opieki Społecznej i Ochrony Pracy. Witold Chodźko dalej kierował departamentem; 30 grudnia tego samego roku Rada Regencyjna wydzieliła z tego Ministerstwa nowy resort, tzn. Ministerstwo Zdrowia Publicznego i Opieki Społecznej. 13 grudnia 1918 roku, już po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, Naczelnik Państwa Józef Piłsudski mianował Witolda Chodźkę podsekretarzem stanu w tym Ministerstwie, powierzając mu jednocześnie kierownictwo resortu. 16 stycznia 1919 roku objął stanowisko podsekretarza stanu, zaś od grudnia 1919 roku ponownie kierował Ministerstwem Zdrowia Publicznego. W tym samym roku na podstawie opublikowanych prac naukowych otrzymał tytuł doktora medycyny na Uniwersytecie Jagiellońskim (3).