Badania nad zespołem suchego oka prowadzone były już w latach 60-tych XX wieku, jednak szczególnego tempa nabrały w związku z produkcją soczewek kontaktowych. Po około 30 latach, w roku 1994 ogłoszono definicję ZSO, wg której jest to "zaburzenie filmu łzowego spowodowane niedostatkiem wydzielania łez, albo ich nadmiernym parowaniem, co skutkuje uszkodzeniem międzypowiekowej powierzchni oka, i związanymi z tym objawami dyskomfortu ze strony oczu".

Stały i stabilny film łzowy jest jednym z podstawowych warunków prawidłowego funkcjonowania oka, ponieważ kształtuje i zachowuje gładką powierzchnię rogówki, zapewnia wilgotne środowisko dla prawidłowego rozwoju komórek nabłonka rogówki i spojówki, zwilża powieki, transportuje produkty metaboliczne, ma właściwości bakteriostatyczne i bakteriobójcze, oraz rozpuszcza i zmywa potencjalnie szkodliwe substancje z powierzchni rogówki i spojówki. Film łzowy ma grubość 6-10 mm, całkowita jego objętość wynosi średnio 6,5 mm3. Przeciętna utrata i produkcja wyrównawcza cieczy łzowej w ciągu doby wynosi 0,6-1,2 mm3/min.Składa się on z trzech zasadniczych części: najbardziej powierzchowna to warstwa tłuszczowa, stanowiąca ok. 1% grubości, produkowana przez gruczoły Meiboma oraz gruczoły Zeissa i Molla, zapobiega wysychaniu łez. Warstwa środkowa - wodnista, stanowi ok. 98% grubości, wydzielana przez gruczoł łzowy i gruczoły łzowe dodatkowe Krausego i Wolfringa. Najbardziej wewnętrzna warstwa mucynowa (inaczej śluzowa) stanowi ok. 0,5% grubości, produkowana jest przez komórki kubkowe spojówek i śladowo przez nabłonek rogówki. Warunkuje ona trwałe przyleganie filmu łzowego do nabłonka rogówki.

Objawy ZSO to najczęściej: przekrwienie, kłucie, uczucie piasku pod powiekami, swędzenie, pieczenie oczu, ból, światłowstręt, zmniejszenie ilości łez lub nadmierne łzawienie, spadek ostrości wzroku niemożliwy do wyrównania korekcją okularową. W badaniu okulistycznym stwierdza się zwykle nawracające zapalenie spojówek, nawracające ubytki nabłonka rogówki, zmniejszenie lub brak menisku łzowego oraz niestabilność filmu łzowego.

Ocenia się, że dolegliwości związane z ZSO są przyczyną ok. 1/3 wizyt w poradniach okulistycznych. W około 80% przypadków zaburzenia dotyczą warstwy wodnistej i są spowodowane upośledzoną czynnością wydzielniczą gruczołów łzowych. U 1/3 pacjentów powyżej 40. roku życia stwierdza się obniżone wydzielanie łez spowodowane zanikiem gruczołów łzowych. Szczególnie narażone na to są kobiety w okresie okołomenopauzalnym, ponieważ obniżony poziom estrogenów wpływa na zmniejszenie produkcji łez (wiąże się to z obecnością receptorów estrogenowych w gruczole łzowym). Ocenia się, że z rozpoczynającym się klimakterium ok. 1/3 kobiet zaczyna odczuwać dolegliwości oczne. Ich częstość i nasilenie zależy od okresu, który upłynął od ostatniej miesiączki. U kobiet 10 lub więcej lat po menopauzie dwa razy częściej występują objawy ZSO niż bezpośrednio po jej wystąpieniu. U ponad 90% kobiet po menopauzie, u których stwierdzono ciężkie dolegliwości związane z ZSO, po włączeniu HTZ (z typowym leczeniem miejscowym), uzyskuje się istotną poprawę kliniczną (lepszy efekt daje długotrwałe stosowanie HTZ włączonej przed 60 rokiem życia). Zastosowanie takiego leczenia powoduje zwiększenie wydzielania łez, poprawę stabilności filmu łzowego oraz zmniejszenie subiektywnych dolegliwości spojówkowych.

Kobiety w okresie menopauzy częściej zapadają na choroby autoimmunologiczne, manifestujące się między innymi upośledzoną czynnością wydzielniczą gruczołów łzowych. Są to najczęściej: zespół Sjögrena, reumatoidalne zapalenie stawów, uogólniony toczeń rumieniowaty (ZSO stanowi wczesną manifestację i wskaźnik rozwoju choroby), twardzina, zapalenie wielomięśniowe i mięśniowo-skórne, pierwotna żółciowa marskość wątroby (typowo występująca u kobiet), choroba Gravesa-Basedowa. Na czoło wysuwa się tu zespół Sjögrena (9 razy częściej chorują kobiety, 90% chorych to kobiety po 40. roku życia),w okulistyce często uważany za synonim ZSO. Wyróżnia się dwie postaci tej choroby: izolowana - zwana pierwotnym zespołem Sjögrena lub wtórna, występująca łącznie z innymi schorzeniami autoimmunologicznymi. W chorobie tej dochodzi do przewlekłego zanikowego zapalenia gruczołów wydzielania zewnętrznego, co doprowadza do ZSO.

Choroba Gravesa-Basedowa występuje 5-8 razy częściej u kobiet w średnim wieku. Oftalmopatia w postaci subklinicznej może ujawnić się u ponad 90% chorych, którzy wykazują również objawy podobne do tych, które obserwuje się w ZSO. Wysychanie powierzchni rogówki w oftalmopatii Gravesa jest spowodowane retrakcją powieki górnej, wytrzeszczem, niedomykalnością szpary powiekowej, oraz obniżeniem częstości mrugania. Nie jest jednak do końca wyjaśnione, czy ZSO w chorobie Gravesa-Basedowa wynika tylko z oftalmopatii Gravesa, czy również z zajęcia procesem autoimmunologicznym gruczołu łzowego.

Wszystkie wyżej wymienione jednostki chorobowe charakteryzują się postępującym naciekaniem gruczołów łzowych przez limfocyty i komórki plazmatyczne oraz ich następowym włóknieniem. Z tego powodu przebieg tych schorzeń jest niejednokrotnie ciężki, z bolesnymi dolegliwościami ze strony oczu.