© Borgis - Medycyna Rodzinna 1/2015, s. 3-11
Alicja Dobrzewińska1, Radosław Owczuk1, Wioletta Mędrzycka-Dąbrowska1, 2, Katarzyna Kwiecień-Jaguś1, 2
Wpływ wybranych czynników na poziom satysfakcji członków rodzin pacjentów hospitalizowanych na oddziale intensywnej terapii – doniesienia wstępne
The influence of selected factors on the level of satisfaction of family members of ICU patients – preliminary results
1Katedra i Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Gdański Uniwersytet Medyczny
2Zakład Pielęgniarstwa Ogólnego, Gdański Uniwersytet Medyczny
Summary
Introduction. The evaluation of patient satisfaction in the intensive care unit environment becomes complicated due to the severity of illness and the degree of unconsciousness. Family satisfaction survey is the most useful tool for understanding the experiences of ICU patients.
Aim. The aim of the study was to evaluate the satisfaction of ICU patient’s family members and to assess the predictors of selected factors on the level of satisfaction.
Material and methods. Studies initially involved 110 family representatives of ICU patients. The study was conducted at the Department of Anaesthesiology and Intensive Care at the Medical University of Gdańsk. The research involved the diagnostic poll method, using the questionnaires as a research technique. Data were collected on the authorship questionnaire which was prepared on the basis of the Canadian version of FS-ICU 34. Statistical calculation were made with IBM SPSS Statistics 21 statistic package. The study was conducted from January to July 2013.
Results. Out of 110 family representatives, 80 participants were included. The study group was diverse in terms of gender, age, place of living, relationship with patients. The age of the studied respondents was oscillated between 16 to 82. Patients were staying on the intensive care unit from 3 to 67 days. The evaluation of family satisfaction included: the overall satisfaction with care, the evaluation of nursing skills, competence and communication, the evaluation of physician skills and competences, pastoral care, social work, satisfaction with decision making.
Conclusions. The most significant seems to be appropriate communication, reliability and consistency of information received, support in case of transfer of ICU patient into long term care facilities.
Wstęp
Specjalistyczna intensywna opieka zapoczątkowana została w Stanach Zjednoczonych w 1958 roku otwarciem pierwszego oddziału intensywnej terapii w Baltimore. Obecnie w USA około 65,5% szpitali zapewnia krytyczną opiekę, a liczba ta stale rośnie (1). W Polsce pierwszy oddział intensywnej terapii powstał w 1960 roku w Łodzi. Intensywna terapia to prosty pomysł zgromadzenia w jednym miejscu najbardziej dotkliwie chorych pacjentów, gdzie mogą być obserwowani i otoczeni specjalistyczną opieką przez zespół, który reaguje znacznie szybciej w sytuacji kryzysowej niż inne zespoły szpitalne. Ta prosta idea była początkiem rozwoju intensywnej opieki i krytycznej medycyny jako specjalności. Oddział intensywnej terapii to znane i bezpieczne miejsce dla pracujących w nim lekarzy, pielęgniarek i personelu, a dla rodziny początkowo obce i nieprzyjazne środowisko. Od oddziału intensywnej terapii oczekuje się wysokiego poziomu jakości opieki definiowanej jako „bezpieczeństwo, terminowość, efektywność, skuteczność, sprawiedliwość oraz skoncentrowanie na pacjencie” (2).
Pobyt w szpitalu dla wielu osób jest nowym i trudnym doświadczeniem, dla pewnej części kolejnym trudnym powrotem w obce środowisko. Trafiając do szpitala, pacjent zostaje pozbawiony bliskości osób, przedmiotów, miejsc, w których czuł się pewnie i bezpiecznie. Zmienia się rola społeczna, pozycja, jaką zajmował, oraz stopień poszanowania społecznego, który dotychczas osiągnął (3). Przyjęcie na oddział intensywnej terapii jest często, choć nie zawsze, nieoczekiwane, a stan pacjenta uznaje się zazwyczaj za niestabilny. Niepewność o stan zdrowia i rokowanie potrafi koncentrować całą energię rodziny, powodując zmianę ról i funkcji każdego członka rodziny i swoisty przewrót w codzienności dotychczas uporządkowanej i stabilnej. Całe życie rodziny zaczyna kręcić się wokół szpitala, ich czas zatrzymuje się i płynie powoli w poczekalni i przy łóżku krewnego, rodzina zmaga się z podjęciem indywidualnych trudnych decyzji. Dotychczasowe priorytetowe potrzeby schodzą na dalszy plan, niekiedy pojawiają się obawy finansowe, a jeśli sytuacja ta się przedłuża, może powodować to stan fizycznego i psychicznego wyczerpania i dezorientacji (1).
Pisząc o integralnej roli rodziny w intensywnej terapii i jej ogromnym potencjale, jaki wnosi w leczenie i opiekę nad pacjentem, nie należy równocześnie zapominać o tym, że od personelu oddziału intensywnej terapii (lekarzy, personelu pielęgniarskiego, duszpasterzy) oczekuje się wsparcia poprzez zrozumienie sytuacji kryzysowej, w której znalazła się rodzina. Udzielenie tego wsparcia wymaga od profesjonalistów intensywnej opieki znajomości i uświadamiania sobie sytuacji rodziny. Badania prowadzone na przestrzeni kilkunastu lat ukazują, że pobyt pacjenta na oddziale intensywnej terapii wiąże się z dużym stresem, depresją, zmęczeniem, bezradnością, strachem i niepokojem. Dotychczasowe badania nadal wykazują, że „potrzeby rodzin są w dużym stopniu ignorowane pomimo licznych badań przeprowadzonych w ostatnich kilkunastu latach” (4-8). Spotkanie się z potrzebami rodzin i pacjentów, dostrzeżenie i zrozumienie tych potrzeb niesie ze sobą równocześnie polepszenie satysfakcji z opieki i z pobytu.
Cel pracy
Celem niniejszej pracy było oszacowanie satysfakcji członków rodziny pacjenta przebywającego na oddziale intensywnej terapii oraz ocena związku wybranych czynników na poziom satysfakcji. Dla tak podjętego głównego celu pracy określono następujące cele szczegółowe, które miały nam dać odpowiedź na następujące pytania:
1. Czy ogólna satysfakcja z pobytu na intensywnej terapii ma związek z satysfakcją z opieki udzielonej: pacjentowi, członkowi rodziny, udzielonej przez pielęgniarki i lekarzy?
2. Czy ogólna satysfakcja z uczestnictwa w podejmowaniu decyzji względem opieki nad krytycznie chorym członkiem rodziny zależy od łatwości w uzyskiwaniu informacji oraz zrozumienia, rzetelności, kompletności i spójności przekazywanych informacji?
3. Czy członkowie rodziny krytycznie chorego pacjenta czują się zaangażowani w proces podejmowania decyzji?
Materiał i metody
Badaniem objęto 110 członków rodzin pacjentów przebywających w Klinice Anestezjologii i Intensywnej Terapii Centrum Medycyny Inwazyjnej Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdańsku. Po uzyskaniu pisemnej zgody Kierownika Kliniki rozpoczęto badania ankietowe na zasadzie anonimowości i dobrowolności. Cel badań oraz informacje dotyczące wypełnienia ankiety zostały przedstawione członkom rodziny w momencie otrzymania ankiety. Badania trwały 7 miesięcy, od stycznia do lipca 2013 roku. Otrzymano 80 prawidłowo wypełnionych ankiet.
W pracy zastosowano metodę sondażu diagnostycznego, wykorzystując ankietę jako technikę badawczą. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety wzorowany na kanadyjskiej ankiecie „Family Satisfaction with Care in the Intensive Care Unit” FS-ICU 34 (9, 10). FS-ICU została opracowana przez Heylanda i Tranmera w 2001 roku w celu pomiaru poziomu satysfakcji rodzin ze świadczonej opieki, przetłumaczona na kilka języków, używana w wielu badaniach i udoskonalana. W 2007 roku Wall i wsp. skrócili instrument z 43 do 24 pytań, który stał się uznaną metodą obejmującą 14 pytań z satysfakcji z opieki i 10 pytań z satysfakcji zadowolenia z informacji i podejmowania decyzji.
Ankieta FS-ICU składa się z trzech części. Część pierwsza, demograficzna, składa się z pięciu pytań dotyczących ankietowanego: płci, wieku, stopnia pokrewieństwa z pacjentem, zamieszkiwania z pacjentem i częstotliwości widywania się w przypadku niezamieszkiwania wspólnego oraz zamieszkania członka rodziny pod kątem dostępności do pacjenta, tzn. w mieście, gdzie jest ulokowany szpital lub poza miastem. Część druga ocenia satysfakcję pacjenta z opieki i jest podzielona na kilka podkategorii: satysfakcję z opieki udzielonej pacjentowi w ocenie członka rodziny, udzielonej członkowi rodziny, odbiór pielęgniarek, lekarzy, pracowników socjalnych, opieki duszpasterskiej, atmosfery w klinice (pokoju dla rodzin/poczekalni) oraz całościowej satysfakcji z dotychczasowego pobytu. Część trzecia ocenia satysfakcję z uczestniczenia w podejmowaniu decyzji względem opieki nad krytycznie chorym członkiem rodziny i jest podzielona na dwie podkategorie: zapotrzebowanie na informację, proces podejmowania decyzji oraz trzy pytania otwarte. Pytania zamknięte 1-6, 8 i 10-13 w drugiej części zawierały pięć odpowiedzi: „wspaniale”, „bardzo dobrze”, „dobrze”, „godziwie”, „źle”. Pytania 7 i 9 zawierały warianty odpowiedzi: „bardzo często”, „często”, „dość rzadko”, „rzadko”, „wcale”, a pytanie numer 14: „całkowicie zadowolony”, „bardzo zadowolony”, „średnio zadowolony”, „lekko niezadowolony”, „bardzo niezadowolony”. Niezaznaczenie żadnej odpowiedzi było traktowane jako odpowiedź „nie dotyczy”, o czym ankietowani byli poinformowani podczas przekazywania ankiety. Pytania zamknięte w trzeciej części od 1-5 również zawierały pięć odpowiedzi: „wspaniała/wspaniale”, „bardzo dobra/bardzo dobrze”, „dobra/dobrze”, „godziwa/godziwie”, „zła/źle”. W pytaniach od 6-16 należało wybrać jedną odpowiedź z trzech lub pięciu dostępnych, w zależności od tego, z którą odpowiedzią ankietowany najbardziej się utożsamiał. Pytania od 17-21 miały charakter otwarty i dobrowolny.
Wszystkie obliczenia statystyczne wykonano przy użyciu pakietu statystycznego IBM SPSS Statistics 21. Zmienne ilościowe zostały scharakteryzowane za pomocą średniej arytmetycznej, odchylenia standardowego, mediany, wartości minimalnej i maksymalnej. Zmienne typu jakościowego przedstawiono za pomocą liczności oraz wartości procentowych (czyli odsetka). Do weryfikacji hipotez badawczych zastosowano test jednorodności Kurskala-Wallisa. W zastosowanych testach podawano wartość p (prawdopodobieństwo testu, p-value), jako najniższy poziom istotności, przy którym sprawdzana hipoteza zerowa (brak zależności między zmiennymi) mogłaby być odrzucona przy danej wartości sprawdzianu. We wszystkich obliczeniach za poziom istotności przyjęto p < 0,05.
Wyniki
W badaniu uczestniczyło 80 respondentów (rodzin) Oddziału Intensywnej Terapii Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdańsku. Badana grupa była wewnętrznie zróżnicowana pod względem płci, wieku, miejsca zamieszkania oraz stopnia pokrewieństwa względem pacjenta. Najliczniejszą grupę badanych stanowiły kobiety (n = 52; 65%). Badane osoby były w wieku od 16 do 82 lat. Ponad połowa badanych była w wieku poniżej 50. r.ż., zaś 80 lat lub więcej miały 2 osoby. Średni wiek badanych wynosił 44,6 roku (SD ± 15,5), połowa z badanych osób miała nie więcej niż 42,5 roku (SD ± 15,5).
Wśród osób odwiedzających pacjentów oddziału intensywnej terapii przeważały dzieci chorych (n = 26; 32,5%). Pozostałe grupy pokrewieństwa (małżonek/partner, rodzice, rodzeństwo) liczyły od 15 do 17,5% badanych. Strukturę płci, wieku oraz stopnia pokrewieństwa badanych zebrano w tabeli 1.
Tabela 1. Charakterystyka społeczno-demograficzna badanych.
| Zmienne | Liczba respondentów (n = 80) |
| % | M/SD |
Płeć
K
M |
65
35 |
–
– |
Wiek (lata)
< 30 r.ż.
30-39
40-49
50-59
60-69
70 < |
17,5
21,25
22,5
21,25
11,25
6,25 | 44,60/± 15,55
|
Stopień pokrewieństwa względem pacjenta
dzieci
małżonek/partner
rodzice
rodzeństwo
inne osoby |
32,5
17,5
16,3
15,0
18,8 |
–
–
–
–
– |
Zamieszkiwanie z pacjentem
tak
nie |
47,5
52,5 |
–
– |
Częstość kontaktów osób
niemieszkających z pacjentem
kilka razy w tyg.
kilka razy w miesiącu
kilka razy w roku |
52,4
23,8
23,4 |
–
–
– |
| Długość pobytu chorego w szpitalu (dni) | | 17,68/± 12,6 |
M – średnia, SD – odchylenie standardowe
Spośród badanych rodzin pacjentów mniej niż połowa (n = 38) zamieszkiwała z pacjentem. Wśród osób niemieszkających z pacjentem ponad połowa widywała się z nim kilka razy w tygodniu, pozostałe osoby w równej części widywały się z pacjentem kilka razy w miesiącu lub kilka razy w roku.
Pacjenci badanych rodzin przebywali w szpitalu na oddziale intensywnej terapii od 3 do 67 dni. Średnia długość pobytu na oddziale intensywnej terapii wynosiła 18 dni (SD ± 12,6) (tab. 1).
Ocena satysfakcji z opieki udzielonej pacjentowi w Klinice Intensywnej Terapii
Oceniając satysfakcję z opieki udzielonej pacjentowi, wzięto pod uwagę następujące elementy: zainteresowanie i opiekę zapewnioną przez personel oraz postępowanie z następującymi objawami: ból, duszność, zaburzenia świadomości, zaburzenia ciśnienia krwi i akcji serca oraz zaburzenia temperatury ciała. Biorąc pod uwagę średnie wartości punktowe, najczęściej badane elementy zostały ocenione na poziomie 4,1: zainteresowanie, duszność, zaburzenia temperatury – była to jednocześnie najwyższa ocena. Najniżej oceniono satysfakcję z opieki w przypadku pacjentów z zaburzeniami świadomości – 3,9 (tab. 2).
Tabela 2. Ocena satysfakcji z opieki – ocena komponentów.
| Wyszczególnienie | n | M | SD |
Ocena satysfakcji z opieki udzielonej pacjentowi
zainteresowanie
ból
duszność
zaburzenia świadomości
zaburzenia AS/HR
zaburzenia temp. ciała |
80
76
76
72
73
73 |
4,1
4,0
4,0
3,9
4,1
4,1 |
0,7
0,7
0,8
0,9
0,7
0,8 |
Ocena satysfakcji z opieki udzielanej respondentom
potrzeby
wsparcie emocjonalne
wsparcie duchowe |
79
76
60 |
3,6
3,3
3,0 |
1,0
1,1
1,4 |
Satysfakcja z opieki pielęgniarskiej
umiejętności i kompetencje
częstotliwość komunikacji |
80
76 |
4,2
4,0 |
0,8
1,1 |
Satysfakcja z opieki lekarskiej
umiejętności i kompetencje
częstotliwość komunikacji |
80
79 |
4,1
4,1 |
0,8
0,9 |
| Ocena satysfakcji z opieki personelu socjalnego | 58 | 3,0 | 0,8 |
| Ocena satysfakcji z opieki duszpasterza | 50 | 3,0 | 1,2 |
| Ocena całościowej satysfakcji z pobytu w KIT | 78 | 4,2 | 0,7 |
Ocena satysfakcji rodziny z uczestnictwa w podejmowaniu decyzji.
Zapotrzebowanie na informację
łatwość uzyskania informacji
zrozumienie
rzetelność
kompletność
spójność |
80
79
79
80
79 |
3,7
3,7
3,8
3,7
3,4 |
0,8
0,8
0,7
0,9
1,0 |
M – średnia, SD – odchylenie standardowe
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Hunziker S, McHugh W, Sarnoff-Lee B et al.: Predictors and correlates of dissatisfaction with intensive care. Crit Care Med 2012; 5: 1554-1561. 2. Sheaffer H: The Met and Unmet Needs of Families of Patients in the ICU and Implications for Social Work Practice. Doctorate in Social Work Dissertations 2010 http://repository.upenn.edu/edissertations_sp2/2 (data dostępu: 12.01.2013). 3. Niebrój L, Kosińska M (Red.): Rodzina: opieka nad chorym. Wyd. Śląska Akademia Medyczna, Katowice 2003: 153-159. 4. Khalaila R: Patients’ family satisfaction with needs met at the medical intensive care unit. J Adv Nurs 2013; 69(5): 1172-1182. 5. Davidson JE: Family – Centered Care. Meeting the Needs of Patients’ Families and Helping Families Adapt to Critical Illness. http://ccn.aacnjournals.org/content/29/3/28.short (data dostępu: 12.12.2012). 6. Freitas KS, Kimura M, Ferreira KASL: Family Members’ Needs at Intensive Care Units: Comparative Analysis Between a Public and a Private Hospital. Rev Lat Am Enfermagem. 2007; 15(1): 84-92. 7. Williams CM: The identification of family members’ contribution to patients’ care in the intensive care unit: a naturalistic inquiry. Nurs Crit Care 2005; 10(1): 6-14. 8. Wasser T, Pasquale MA, Matchett SC et al.: Establishing reliability and validity of the Critical Care Family Satisfaction Survey. Crit Care Med 2001; 29(1): 192-196. 9. Heyland DK, Tranmer JE: Measuring Family Satisfaction With Care in the Intensive Care Unit: The Development of a Questionnaire an Preliminary Results. J Crit Care 2001; 16(4): 142-149. 10. Heyland D: Family Satisfaction in the Intensive Care Unit (FS-ICU 34) questionnaire. http://www.thecarenet.ca (data dostępu: 12.12.2012). 11. Hwang D, Robinson J, Bauthystia C et al.: Families with intensive care experience are not more satisfied with shared decision making. Critical Care Medicine 2013 Dec; 41(12); suppl. 1: A207 [Poster Session: Patient & Family Support 1: PDF Only]. http://ovidsp.tx.ovid.com/ (data dostępu: 12.10.2014). 12. Jongerden IP, Slooter AJ, Peelen LM. et al.: Effect of intensive care environment on family and patient satisfaction: A before-after study. Int Care Med 2013;39 (9): 1626-1634. 13. Henrich NJ, Dodek P, Heyland D et al.: Qualitative analysis of an intensive care unit family satisfaction survey. Crit Care Med 2011; 39(5): 1000-1005.
