© Borgis - Medycyna Rodzinna 2/2015, s. 79-88
Marlena Broncel1, Kamila Wójcik2, Elżbieta Jabłonowska2
Znaczenie złożonych schematów leczenia w jednej tabletce w wybranych dziedzinach terapeutycznych*
Expanding role of single tablets regimens in selected therapeutic areas
1Klinika Chorób Wewnętrznych i Farmakologii Klinicznej, Uniwersytet Medyczny, Łódź
2Kinika Chorób Zakaźnych i Hepatologii, Uniwersytet Medyczny, Łódź
Summary
One of the main methods for improving adherence to therapeutic recommendations is simplification of treatment regimens or decrease of the frequency and number of medicines taken during a day. Unfortunately, in the case of most chronic illnesses, such as: arterial hypertension, coronary disease, cardiac insufficiency, HIV or HCV infection, it is not possible to reduce the number of medicines, because only using several drugs with different mechanisms of action provides high efficacy and safety of therapy. Thus the concept of a single tablet regimen (STR).
A huge progress has been made in the treatment of HIV infection. At the moment, there are many antiretroviral drugs available on the market, which limit HIV replication and progression of the disease. Typical antiretroviral regimen consists of three different drugs, which may be combined in one tablet. Single tablet regimens are as effective as other therapeutic schemes and have a favorable safety profile. In many studies, the highest adherence has been described for drugs taken once a day in the form of one tablet. According to Polish and international recommendations, compound drugs, such as Atripla, Eviplera and Stribild, belong to preferred antiretroviral regimens. Single tablet regimen administered once a day is the perfect therapeutic option in patients looking for simplified therapy.
Development of research on antiretroviral drugs contributed to currently observed revival in the treatment of HCV infection. Recently approved drugs are characterized by high efficacy and good tolerance and safety. Their mechanism of action involves direct inhibition of HCV replication. The use of the right combination of these drugs in most patients allows elimination of HCV infection without the use of pegylated interferon. At the moment, Harvoni is the only compound available as STR approved in Poland for interferon-free treatment of HCV infection. It shows few interactions with other drugs, which is especially important in patients with HIV co-infection, who take antiretroviral drugs. Harvoni is highly effective and very well tolerated even by people with liver cirrhosis or HIV/HCV co-infection.
O skutecznej i bezpiecznej farmakoterapii decyduje nie tylko właściwa diagnoza lekarska i ordynacja odpowiedniego leku, ale przede wszystkim dobra współpraca pomiędzy pacjentem a zespołem terapeutycznym (lekarzem, farmaceutą, pielęgniarką).
Mimo rozpowszechnienia wiedzy na temat chorób przewlekłych oraz olbrzymiego postępu w tworzeniu coraz to lepszych leków, pacjenci nadal są leczeni nieskutecznie (1).
Przyczyny tego zjawiska są różnorodne, ale jedną z najważniejszych, wymienianych zawsze na pierwszym miejscu, jest nieprzestrzeganie przez pacjenta zaleceń terapeutycznych, określane w języku angielskim terminem non-adherence (tab. 1) (2-4).
Tabela 1. Przyczyny nieskutecznej farmakoterapii.
| Nieprzestrzeganie zasad terapii (poor adherence lub non-adherence) |
| Podeszły wiek pacienta |
| Polifarmakoterapia |
| Niekorzystne interakcje leków |
| Polekowe działania niepożądane |
| Inercja lekarska |
| Oporność na działanie leku |
| Niska skuteczność monoterapii |
Adherence definiuje się jako współpracę chorego z leka-rzem i obejmuje ono dwa zasadnicze pojęcia: compliance – stopień stosowania się do zaleceń lekarskich, oraz persistence, czyli czas właściwie przez pacjenta realizowanej terapii. Najczęściej używanym wykładnikiem compliance jest wskaźnik MPR (ang. medication possesion ratio), czyli stosunek liczby dawek leku przyjętych przez pacjenta w danym okresie do zalecanej przez lekarza liczby dawek (2-4). Zaś miarą persistence jest procent pacjentów pozostających w terapii w zaleconym okresie czasu (bez przerw dłuższych niż 30 dni) (2-4).
O stopniu przestrzegania zaleceń decyduje wiele czynników: wiek pacjenta, jego zdolności percepcyjne, wiedza chorego o przewlekłej naturze i konsekwencjach choroby, indywidualne podejście do zastosowanej farmakoterapii, rodzaj i czas trwania choroby, schemat leczenia, organizacja ochrony zdrowia w zakresie danej jednostki chorobowej, częstość wizyt lekarskich, ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, polipragmazja, status ekonomiczny chorego (tab. 2) (2). Należy pamiętać, że chorzy regularnie przyjmują leki wówczas, gdy ich dawkowanie ograniczone jest do 1-2 razy dziennie, liczba tabletek nie przekracza dwóch na dobę, a czas terapii nie trwa dłużej niż 3-6 miesięcy (5). Pacjent po opuszczeniu gabinetu lekarskiego przypomina sobie około 50% informacji przekazanych przez lekarza, przy czym połowa z nich jest zapamiętywana niepoprawnie. Im więcej danych, im bardziej skomplikowany schemat leczenia, tym większe prawdopodobieństwo nieskutecznej terapii (2). W Walii 38,2% pacjentów z nadciśnieniem tętniczym nie stosuje się do zalecanej terapii, w Anglii – 41,5%, w Polsce – 57,6%, a na Węgrzech aż 70,3% (6). Stopień przestrzegania zaleceń jest najwyższy na początku leczenia i zmniejsza się wyraźnie z upływem czasu. Wyniki badania PREMIER (Prospective Registry Evaluating Myocardial Infarction: Event and Recovery) wykazały, że nieprawidłowa realizacja planu terapeutycznego przez pacjentów po zawale serca jest najważniejszą przyczyną zmniejszenia skuteczności terapii (7). Już po miesiącu od zakończenia hospitalizacji z zaleceniem przyjmowania kwasu acetylosalicylowego, leku beta-adrenolitycznego i statyny 12% pacjentów przerwało przyjmowanie wszystkich trzech leków, 4% – dwóch leków i 18% – jednego leku (7). Sytuacja ta przedstawiała się jeszcze bardziej dramatycznie po upływie 3 lat od zawału serca – ponad połowa chorych nie stosowała leków zgodnie z wytycznymi (8). U chorych, którzy całkowicie zaprzestali przyjmowania preparatów leczniczych, roczne przeżycie było znamiennie krótsze (88,5 vs. 97,7%) w porównaniu z tymi, którzy terapię kontynuowali (7). W innej pracy, opublikowanej przez grupę badaczy kanadyjskich, oceniano wpływ przestrzegania przez pacjentów zaleceń terapeutycznych, w odniesieniu do statyn, na występowanie incydentów naczyniowo-mózgowych (9). Do analizy włączono 112 092 chorych w prewencji pierwotnej leczonych statynami w latach 1999-2004. Zalecanych leków nie stosowało 55% badanych i tak jak można było się spodziewać wśród tych, którzy przestrzegali zaleceń lekarskich, częstość incydentów naczyniowo-mózgowych była znamiennie mniejsza niż u pozostałych (9). W populacji pacjentów z cukrzycą typu 2 około 20% chorych, przez 1/5 roku, nie przyjmowało ordynowanych im doustnych leków przeciwcukrzycowych, hipotensyjnych oraz statyn (10).
Tabela 2. Przyczyny non-adherence pacjentów.
| Skomplikowany schemat dawkowania |
| Długi czas leczenia |
| Polipragmazja |
| Podeszły wiek |
| Bezobjawowość choroby |
| Problem z zapamiętywaniem zaleceń, demencja |
| Depresja, samotność |
| Niskie poczucie choroby przez pacjenta |
| Wysokie ryzyko działań niepożądanych |
| Wysoki koszt terapii |
| Brak porozumienia między pacjentem a lekarzem |
| Zła organizacja służby zdrowia, szczególnie w krajach rozwijających się |
| Inercja lekarska |
Brak właściwego przestrzegania zaleceń powoduje niewłaściwą kontrolę choroby, pogorszenie stanu zdrowia chorego, wzrost częstości hospitalizacji oraz kosztów lecze-nia (2). Według danych WHO z 2003 roku przyjmuje się, że około połowa pacjentów stosujących leki przewlekle to pacjenci typu non-adherence (1). U tych chorych ryzyko zgonu może być nawet dwukrotnie wyższe w porównaniu do pacjentów z wysokim stopniem przestrzegania zaleceń terapeutycznych (11). W badaniu CODE-2 (Cost of diabetes in Europe-2) wykazano, że koszty leczenia ponad 10 mln pacjentów z cukrzycą typu 2 wynosiły 29 mld $, co stanowiło około 5% wszystkich wydatków zdrowotnych krajów, w których to badanie było prowadzone. Natomiast koszty związane z niewłaściwym stosowaniem się do zasad terapii wynikające z leczenia powikłań cukrzycy były 3-4 razy wyższe niż u chorych regularnie przyjmujących leki (12).
Wśród jednostek chorobowych, w których leczeniu pacjenci wykazują się niesystematycznym stosowaniem leków, wymienia się między innymi: choroby układu sercowo-naczyniowego (nadciśnienie tętnicze, chorobę wieńcową, zaburzenia lipidowe), depresję, cukrzycę, przewlekłą chorobę obturacyjną płuc, astmę oskrzelową, osteoporozę, gruźlicę (13, 14). Od momentu wprowadzenia terapii antyretrowirusowej (ang. combined antiretroviral therapy – cART) do grupy tej zalicza się również leczenie zakażenia wirusem HIV, którego kliniczną manifestacją jest zespół nabytego niedoboru odporności (ang. acquired immune deficiency syndrome – AIDS). Wspólnym mianownikiem tych chorób jest ich przewlekły charakter, konieczność polifarmakoterapii i stosowania jej do końca życia pacjenta.
Jeżeli dodatkowo spojrzy się na częstość występowania wymienionych powyżej chorób przewlekłych, wówczas nieprzestrzeganie zaleceń terapautycznych urasta do problemu o światowym zasięgu, nie tylko w aspekcie zdrowia pojedynczego pacjenta, ale ze względu na poważne globalne konsekwencje społeczne i ekonomiczne. Prognoza WHO na rok 2020 przewiduje, że choroby te będą stanowić około 65% wszystkich jednostek chorobowych (1). Dlatego też poprawa przestrzegania przez pacjentów zasad zalecanej terapii powinna stać się? głównym wyzwaniem dla służb medycznych w XXI wieku.
Głównymi działaniami zmierzającymi do poprawy adherence są:
– uproszczenie schematów dawkowania,
– stosowanie leków o przedłużonym działaniu, długim okresie półtrwania,
– zwiększenie systematyczności wizyt lekarskich,
– poprawa komunikacji między pacjentem a zespołem terapeutycznym,
– edukacja pacjenta.
Poprzez uproszczenie terapii rozumie się zmniejszenie częstości i ilości przyjmowanych leków w ciągu doby. Niestety w większości przypadków nie jest możliwa redukcja liczby leków, ponieważ tylko i wyłącznie stosowanie kilku leków o różnych mechanizmach działania gwarantuje wysoką skuteczność i bezpieczeństwo terapii (tab. 3). Stąd też zrodziła się koncepcja leków złożonych.
Tabela 3. Korzyści związane ze stosowaniem leków złożonych.
| Poprawa przestrzegania zaleceń terapeutycznych |
| Uproszczenie schematu leczenia |
| Większa skuteczność kliniczna (efekt addycyjny/synregistyczny) |
| Zmniejszenie działań niepożądanych |
| Niższy koszt terapii |
Najwcześniej o przewadze polifarmakoterapii nad monoterapią w chorobach przewlekłych przekonano się u pacjentów chorych na nadciśnienie tętnicze. Wyniki dużych randomizowanych badań ASCOT (Anglo-Scandinavian Cardiac Outcomes) (15) i HOT (Hypertension Optimal Treatment) (16) niezbicie udowodniły, że docelowe wartości ciśnienia tętniczego w monoterapii osiąga niewielki odsetek pacjentów. W ramieniu nadciśnieniowym badania ASCOT-BPLA, blisko 90% pacjentów z HA, należących do grupy wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego, musiało otrzymywać co najmniej dwa leki hipotensyjne, celem obniżenia wartości ciśnienia tętniczego poniżej 140/90 mmHg. Ponadto wykazano wśród chorych stosujących amlodypinę i perindopril znamienną redukcję w zakresie śmiertelności całkowitej, sercowo-naczyniowej, występowania incydentów sercowo-naczyniowych i udarów mózgu, a także nowych zachorowań na cukrzycę. Metaanaliza wyników 42 kontrolowanych badań przeprowadzonych u 11 000 chorych z nadciśnieniem tętniczym udowodniła, że dodatkowy efekt hipotensyjny wynikający z połączenia leków z dwóch różnych grup jest prawie 5-krotnie wyższy niż podwojenie dawki pojedynczego leku (17).
Pierwsze leki złożone, które pojawiły się już w latach 50. XX wieku, zawierały hydralazynę lub rezerpinę. W latach 60. wprowadzono leki będące połączeniem metylodopy z diuretykiem, rezerpiny z diuretykiem. Stanowiły one wówczas wartościowe uzupełnienie leczenia nadciśnienia tętniczego, odznaczając się wysoką skutecznością hipotensyjną. Jednak częste i poważne działania niepożądane przyczyniły się do wycofania tychże leków z rynku farmaceutycznego. Na kolejne leki złożone przyszło nam czekać kilkanaście lat.
Obecnie stosuje się skojarzenia leków o dłuższym czasie działania i korzystniejszym profilu metabolicznym. Najczęściej zalecanymi są leki zawierające substancję blokującą układ renina-angiotensyna-aldosteron (inhibitor enzymu konwertazy angiotensyny – ACEI lub sartan) w połączeniu z diuretykiem bądź antagonistą wapnia. Korzystnym metabolicznie jest połączenie ACEI z diuretykiem tiazydopodobnym (indapamidem). Skojarzenie zaś ACEI z diuretykiem tiazydowym obniża ryzyko rozwoju cukrzycy de novo, która może się pojawić w przypadku monoterapii tiazydem. Ponadto diuretyk zwiększa wrażliwość leków oddziałujących na układ renina-angiotensyna-aldosteron. Korzystnym pozostaje przeciwstawny wpływ diuretyku i ACEI lub sartanów na gospodarkę potasową. Pierwszym dużym badaniem wieloośrodkowym z zastosowaniem prepratu złożonego było badanie ADVANCE (Action in Diabetes and Vascular Disease: preterax and diamicron MR Controlled Evaulation) (18). Uczestniczyło w nim 11 140 chorych na cukrzycę typu 2, którzy losowo oprócz standardowego leczenia otrzymali terapię skojarzoną perindoprilu z indapamidem lub placebo. Połączenie ACEI z diuretykiem tiazydopodobnym znamiennie obniżyło częstość występowania zdarzeń wieńcowych (RRR = 14%, p = 0,02), śmiertelność z przyczyn sercowo-naczyniowych (RRR = 18%, p = 0,027), śmiertelność całkowitą (RRR = 14%, p = 0,025) oraz ryzyko rozwoju mikroalbuminurii (RRR = 21%, p < 0,0001) i nasilenia nefropatii (RRR = 24%, p < 0,05). Kolejnym programem badawczym, w którym stosowano złożony preparat hipotensyjny (benazepril + amlodypina), było badanie ACCOMPLISH (Avoiding Cardiovascular Events through COMbination Therapy in Patients Living with Systolic Hypertension) (19). Otrzymane wyniki wykazały po raz kolejny, że zastąpienie dwóch leków hipotensyjnych preparatem złożonym istotnie poprawia skuteczność terapii nadciśnienia tętniczego (odsetek pacjentów z prawidłowymi wartościami ciśnienia tętniczego wzrósł dwukrotnie). Należy również podkreślić, że terapia lekiem złożonym nie wymaga podawania maksymalnych dawek leków, co zmniejsza istotnie ryzyko działań niepożądanych. Zgodnie z zaleceniami Europejskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego ESH (European Society of Hypertension) prepraty złożone można stosować nie tylko w sytuacji, gdy monoterapia jest nieskuteczna i zachodzi konieczność dołączenia drugiego leku, ale także w momencie rozpoczynania terapii hipotensyjnej (20, 21). W badaniu STRATHE (STRAtegies of Treatment in Hypertension Evaluation) u pacjentów z niepowikłanym pierwotnym nadciśnieniem tętniczym zastosowano trzy schematy leczenia hipotensyjnego z wykorzystaniem perindroprylu i indapamidu: I – leczenie skojarzone tymi dwoma lekami hipotensyjnymi w małych dawkach, II – monoterapia, III – rozpoczęcie leczenia od monoterapii poprzez zwiększanie dawki lub dołączenie kolejnego leku w przypadku nieskuteczności monoterapii. Obserwacja trwała 9 miesięcy. W grupie I stwierdzono najwyższy odsetek skutecznie leczonych chorych – 62%, w grupie II – 49%, a w III – 47% (22). Częstość objawów niepożądanych we wszystkich przypadkach była porównywalna, przy czym w grupie I u ponad połowy chorych leczonych optymalnie nie zaobserwowano żadnych działań niepożądanych.
Należy zwrócić jednak uwagę, że terapia dwulekowa nie wyrównuje ciśnienia tętniczego u wszystkich pacjentów (23). U około 60% chorych należy dołączyć trzeci lek. W ubiegłym roku na rynku polskim pojawił się lek zawierający trzy bardzo ważne substancje o działaniu hipotensyjnym: perindopryl, amlodypinę i indapamid. Badanie PIANIST (Perindopril-Inadapamide plus AmlodipiNe in high rISk hyperTensive patients) przeprowadzone u 4731 pacjentów wyjściowo z niewyrównanym ciśnieniem tętniczym wykazało, że przestawienie na terapię trójlekową na okres 4 miesięcy pozwala uzyskać docelowe wartości ciśnienia tętniczego u 72% pacjentów. Średnie obniżenie ciśnienia tętniczego wyniosło 28,3 mmHg, umożliwiając w ten sposób osiągnięcie średniej wartości pomiaru ciśnienia tętniczego w gabinecie lekarskim 132,2/80 mmHg. U pacjentów z ciężkim nadciśnieniem tętniczym spadek ciśnienia wyniósł do 45 mmHg, u chorych zaś z postacią łagodną – do 18 mmHg. Skuteczność terapii trójlekowej była niezależna od wyjściowego rodzaju leczenia hipotensyjnego (24).
W ślad za hipotensyjnymi lekami złożonymi pojawiły się skojarzone wziewne leki (beta-2 długodziałający sympatykomimetyk + glikokortykosteroid, np. salmeterol/flutykazon, formoterol/budezonid) zalecane w astmie i przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc, leki obniżające stężenie cholesterolu LDL (symwastatyna/ezetymib) oraz leki przeciwbólowe. Jednym z najbardziej obecnie rozpowszechnionych leków złożonych jest skojarzenie tramadolu z paracetamolem (25). Takie połączenie gwarantuje skuteczną terapię przeciwbólową u pacjentów z umiarkowanym i ciężkim ostrym bólem oraz u chorych z bólem przewlekłym, szczególnie o charakterze zaostrzeń. Skojarzenie tych dwóch substancji czynnych w jednej tabletce pozwoliło na zmniejszenie dawki leków przy jednoczesnej poprawie skuteczności terapeutycznej i lepszej tolerancji, z wyraźnie mniejszym odsetkiem działań niepożądanych (51% całkowitych działań niepożądanych leku złożonego vs. 73% tramadolu) oraz znacznie lepszym wypełnianiem zaleceń lekarskich przez pacjenta. Ponadto początek działania leku złożonego jest szybszy niż tramadolu i czas działania dłuższy niż każdego z tych leków oddzielnie (25).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Sabate E (ed.): Adherence to long-term therapies evidence for action. World Health Organization, Geneva 2003. 2. Osterberg L, Blaschke T: Adherence to medication. N Engl J Med 2005; 353: 487-497. 3. Jasińska M, Kruczewska U, Orszulak-Michalak D: Zjawisko non-adherence w procesie opieki farmaceutycznej. Farm Pol 2009; 67: 765-771. 4. Wąsowski M: Przestrzeganie zasad leczenia – czy jest problemem u osob w wieku podeszłym? Postępy Nauk Medycznych 2011; 5: 446-452. 5. Yusuf S, Pais P, Afzal R et al.: Effects of a polypill (Polycap) on risk factors in middle-aged individuals without cardiovascular disease (TIPS): a phase II, double-blind, randomised trial. Lancet 2009, 373: 1341-1351. 6. Grzelak-Hodor J: ABC nieprzestrzegania zaleceń terapeutycznych. Puls Medycyny 2012; 1: 7. 7. Ho PM, Spectus JA, Masoudi FA et al.: Impact of medication therapy discontinuation on mortality after myocardail infarction. Arch Intern Med 2006; 166: 1842-1847. 8. Shah ND, Dunlay SM, Ting HH et al.: Long-term medication adherence after myocardial infarction: experience of a Community. Am J Med 2009; 122: 961. 9. Perreault S, Ellia L, Dragomir A et al.: Effect of statin adherence on cerebrovascular disease in primary prevention. Am J Med 2009; 7: 647-655. 10. Ho P, Rumsfeld J, Masoudi F et al.: Effect of medication nonadherence on hospitalization and mortality among patients with diabetes mellitus. Arch Intern Med 2006; 166: 1836-1841. 11. Simpson S, Eurich D, Majumdar S et al.: A meta-analysis of the association between adherence to drug therapy and mortality. BMJ 2006; 33: 15-20. 12. Liebl A: Complications, co-morbidity, and blond glucose control In type 2 diabetes mellitus patients In Germany – results from the CODE-2 study. Exp Clin Endocrinol Diab 2002; 110: 10-16. 13. Munger M, Van Tassell B, LaFleur J.: Medication nonadherence: an unrecognized cardiovascular risk factor. Med Gen Med 2007; 9: 58. 14. Claxton AJ, Kramer J, Pierce C: A systemic review of the associations between dose regiment and medication compliance. Clin Ther 2001; 23: 1296-1310. 15. Dahlof B, Sever PS, Poulter NR et al.: Prevention of cardiovascular events with an antihypertensive regimen of amlodipine adding perindopril as required versus atenolol adding bendroflumethiazide as required, in the Anglo-Scandinavian Cardiac Outcomes Trial-Blood Pressure Lowering Arm (ASCOT-BPLA): a multicentre randomised controlled trial. Lancet 2005; 366: 895-906. 16. Hansson L, Zanchetti A, Carruthers SG et al.: Effects of intensive blood-pressure lowering and low-dose aspirin in patients with hypertension: principal results of the Hypertension Optimal Treatment (HOT) randomised trial. HOT Study Group. Lancet 1998; 351: 1755-1762. 17. Wald DS, Law M, Morris JK et al.: Combination therapy versus monotherapy in reducing blond pressure: meta-analysis on 11,000 participants from 42 trials. Am J Med 2009; 3: 290-300. 18. ADVANCE Collaborative Group. Effects of a fixed combination of perindopril and indapamide on macrovascular and microvascularoutcomes in patients with type 2 diabetes mellitus (the ADVANCE trial): a randomized controlled trial. Lancet 2007; 370: 820-840. 19. Jamerson K, Weber MA, Bakris GL et al.: ACCOMPLISH Trial Investigators. Benazepril plus amlodipine or hydrochlorothiazyde for hypertension in high-risk patients. NEJM 2008; 359: 2417-2428. 20. Wożakowska-Kapłon B, Filipiak KJ, Czarnecka D et al.: Miejsce leków złożonych w terapii nadciśnienia tętniczego – aktualne problemy w Polsce. Stanowisko Ekspertów Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego i Sekcji Farmakoterpii Sercowo-Naczyniowej Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Kardiologia Polska 2013; 71: 433-438. 21. Egan BM, Bandyopadhyay D, Shaftman SR et al.: Initial monotherapy and combination therapy and hypertension control the first year. Hypertension 2012; 59: 1124-1131. 22. Mourad JJ, Waeber B, Zannad F et al.: Comparison of different therapeutic strategies in hypertension: a low-dose combination of perindopril/indapamide versus a sequential monotherapy or a stepped-care approach. J Hypertens 2004; 22: 2379-2386. 23. Thoenes M, Neuberger HR, Volpe M et al.: Antihypertensive drug therapy and blood pressure control in men and women: an international perspective. J Hum Hypertens 2010; 24: 336-344. 24. Tóth K; PIANIST Investigators: Antihypertensive efficacy of triple combination perindopril/indapamide plus amlodipine in high-risk hypertensives: results of the PIANIST study (Perindopril-Indapamide plus AmlodipiNe in high rISk hyperTensive patients). Am J Cardiovasc Drugs 2014; 14: 137-145. 25. McClellan K, Scott LJ: Tramadol/paracetamol. Drugs 2003; 63: 1079-1086. 26. Yusuf S: Two decades of progress in preveting vascular disease. Lancet 2002; 360: 2-3. 27. Wald NJ, Law MR: A strategy to reduce cardiovascular disease by more than 80%. Br Med J 2003; 326: 1419-1428. 28. Thom S, Poulter N, Field J et al.: Effects of a fixed-dose combination strategy on adherence and risk factors in patients with or at high risk of CVD. The UMPIRE Randomized Clinical Trial. JAMA 2013; 310: 918-929. 29. http://www.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/hiv_aids/index.htm. 30. http://www.aids.gov.pl/. 31. Zalecenia PTN AIDS 2014. http://www.ptnaids.pl/attachments/article/20/Rekomendacje%20PTN%20AIDS%202014.pdf. 32. http://hivbook.files.wordpress.com/2011/10/hivbook-2012.pdf. 33. Paterson DL, Swindells S, Mohr J et al.: Adherence to protease inhibitor therapy and outcomes in patients with HIV infection. Ann Intern Med 2000; 133(1): 21-30. 34. http://www.fpnotebook.com/hiv/Pharm/AntRtrvrlThrpy.htm. 35. Maggiolo F, Ravasio L, Ripamonti D et al.: Similar adherence rates favor diffrent virologic outcomes for patients treated with nonnucleoside analogues or protease inhibitors. Clin Infect Dis 2005; 40(1): 158-163. 36. Ammassari A, Trotta MP, Murri R et al.; AdICoNA Study Group: Correlates and predictors of adherence to highly active antiretroviral therapy: overview of published literature. J Acquir Immune Defic Syndr 2002; 31 (suppl. 3): S123-127. Review. 37. Stone VE, Jordan J, Tolson J et al.: Perspectives on adherence and simplicity for HIV-infected patients on antiretroviral therapy: self-report of the relative importance of multiple attributes of highly active antiretroviral therapy (HAART) regimens in predicting adherence. J Acquir Immune Defic Syndr 2004; 36(3): 808-816. 38. Bangsberg DR, Ragland K, Monk A, Deeks SG: A single tablet regimen is associated with higher adherence and viral suppression than multiple tablet regimens in HIV+ homeless and marginally housed people. AIDS 2010; 24(18): 2835-2840. 39. Atripla. Charakterystyka produktu leczniczego: http://ec.europa.eu/health/documents/community-register/html/h430.htm. 40. Juday T, Gupta S, Grimm K et al.: Factors associated with complete adherence to HIV combination antiretroviral therapy. HIV Clin Trials 2011; 12(2): 71-78. 41. Airoldi M, Zaccarelli M, Bisi L et al.: One-pill once-a-day HAART: a simplification strategy that improves adherence and quality of life of HIV-infected subjects. Patient Prefer Adherence 2010; 4: 115-125. 42. Eviplera. Charakterystyka produktu leczniczego: http://ec.europa.eu/health/documents/community-register/html/h737.htm. 43. Podzamczer D, Rozas N, Domingo P et al.: ACTG-HIV symptoms changes in patients switched to RPV/FTC/TDF due to previous intolerance to CART. Interim analysis of the PRO-STR study. J Int AIDS Soc 2014; 17 (4 suppl. 3): 19814. 44. Stribild. Charakterystyka produktu leczniczego: http://ec.europa.eu/health/documents/community-register/html/h830.htm. 45. Arribas JR, Pialoux G, Gathe J et al.: Simplification to coformulated elvitegravir, cobicistat, emtricitabine, and tenofovir versus continuation of ritonavir-boosted protease inhibitor with emtricitabine and tenofovir in adults with virologically suppressed HIV (STRATEGY-PI): 48 week results of a randomised, open-label, phase 3b, non-inferiority trial. Lancet Infect Dis 2014; 14(7): 581-589. 46. Pozniak A, Markowitz M, Mills A et al.: Switching to coformulated elvitegravir, cobicistat, emtricitabine, and tenofovir versus continuation of non-nucleoside reverse transcriptase inhibitor with emtricitabine and tenofovir in virologically suppressed adults with HIV (STRATEGY-NNRTI): 48 week results of a randomised, open-label, phase 3b non-inferiority trial. Lancet Infect Dis 2014; 14(7): 590-599. 47. http://www.eacsociety.org/. 48. http://www.bhiva.org/. 49. http://aidsinfo.nih.gov/guidelines. 50. Bacon BR, Gordon SC, Lawitz E et al.: Boceprevir for previously treated chronic HCV genotype 1 infection. N Engl J Med 2011; 364(13): 1207-1217. 51. Zeuzem S, Andreone P, Pol S et al.: Telaprevir for retreatment of HCV infection. N Engl J Med 2011; 364(25): 2417-2428. 52. Victrelis. Charakterystyka produktu leczniczego: http://ec.europa.eu/health/documents/community-register/html/h704.htm. 53. Sovaldi. Charakterystyka produktu leczniczego: http://ec.europa.eu/health/documents/community-register/html/h894.htm. 54. Olysio. Charakterystyka produktu leczniczego: http://ec.europa.eu/health/documents/community-register/html/h924.htm. 55. Daklinza. Charakterystyka produktu leczniczego: http://ec.europa.eu/health/documents/community-register/html/h939.htm. 56. Harvoni. Charakterystyka produktu leczniczego: http://ec.europa.eu/health/documents/community-register/html/h958.htm. 57. Smith MA, Chan J, Mohammad RA: Ledipasvir-Sofosbuvir: Interferon-/Ribavirin-Free Regimen for Chronic Hepatitis C Virus Infection. Ann Pharmacother 2014 Dec 16. pii: 1060028014563952 (Epub ahead of print) Review. PubMed PMID: 25515863. 58. Kowdley KV, Gordon SC, Reddy KR et al.; ION-3 Investigators: Ledipasvir and sofosbuvir for 8 or 12 weeks for chronic HCV without cirrhosis. N Engl J Med 2014 May 15; 370(20): 1879-1888. 59. Afdhal N, Reddy KR, Nelson DR et al.; ION-2 Investigators: Ledipasvir and sofosbuvir for previously treated HCV genotype 1 infection. N Engl J Med 2014 Apr 17; 370(16): 1483-1493. 60. Afdhal N, Zeuzem S, Kwo P et al.; ION-1 Investigators: Ledipasvir and sofosbuvir for untreated HCV genotype 1 infection. N Engl J Med 2014 May 15; 370(20): 1889-1898. 61. Bräu N, Rodriguez-Torres M, Prokupek D et al.: Treatment of chronic hepatitis C in HIV/HCV-coinfection with interferon alpha-2b+ full-course vs. 16-week delayed ribavirin. Hepatology 2004 Apr; 39(4): 989-998. 62. Guidelines for the Use of Antiretroviral Agents in HIV-1-Infected Adults and Adolescents. http://aidsinfo.nih.gov/guidelines/html/1/adult-and-adolescent-arv-guidelines/26/hiv-hcv. 63. Mikuła T, Kozłowska J, Wiercińska-Drapało A, Inglot M: Zasady opieki nad osobami zakażonymi HIV. Zalecenia PTN AIDS. Polskie Towarzystwo Naukowe AIDS, Warszawa 2014: 275. 64. Minguez C, Ortega E, Flores J et al.: Telaprevir or boceprevir in HIV/HCV-1 co-infected patients in a real-life setting. Interim analysis (24 weeks). COINFECOVA-SEICV study. J Int AIDS Soc 2014 Nov 2; 17 (4 suppl. 3): 19634. 65. Townsend KS, Osinsi A, Nelson AK et al.: High Efficacy of Sofosbuvir/Ledipasvir for the Treatment of HCV Genotype 1 in Patients Coinfected With HIV on or off Antiretroviral therapy: Results from the NIAID ERADICATE Trial. American Association for the Study of Liver Diseases (AASLD) Liver Meeting. Boston, November 7-11, 2014. Abstract 84.
